«Məmurlara nəzarət etmək üçün ikili mexanizm mövcuddur»
Bəhram Xəlilov:
«Dövlət qulluqçuları vəzifə
borclarını icra edərkən ilk növbədə obyektiv
və vicdanlı davranmalıdırlar»
Ölkə
başçısının bəzi məmurların
etik-davranış normalarını pozmaları ilə bağlı
səsləndirdiyi fikirlər cəmiyyətin ayrı-ayrı
sferalarında geniş müzakirələrə səbəb
olub. “Nümunəvi məmur necə olmalıdır?”, “Vətəndaş-məmur
münasibətləri necə tənzimlənməlidir?” və
s. kimi suallar hələ də tam həllini tapmamış
qalır.
Prezident
yanında Dövlət Qulluğu Məsələləri
üzrə Komissiyanın sədri Bəhram Xəlilovun “Kaspi”yə
müsahibəsi də vətəndaş-məmur münasibətləri
barədədir.
İntizam tənbeh tədbirləri
- Ölkə
başçısı İlham Əliyev bu yaxınlarda məmurların
özbaşınalığı, vətəndaşlarla kobud
davranışı ilə bağlı tənqidi fikirlərini
səsləndirdi. Sizcə məmurların öz səlahiyyətlərini
aşmasının səbəbi nədir?
-
İlk növbədə hər bir məmur öz vəzifə
borcunu icra edərkən digər şəxslər
üçün vicdanlıq nümunəsi olmalıdır.
Çünki o, öz vəzifəsini icra edərkən
dövlətin adından çıxış edir. Ona görə
də onların hər bir hərəkətinə həm
ictimaiyyət, həm də dövlət
başçısı tərəfindən həssaslıqla
yanaşılır. Təbii ki, neqativ hallar təkcə bizim
ölkəmizdə deyil, başqa ölkələrdə də
baş verir. Ölkəmizdə dövlət
qulluqçularının etik davranış qaydaları
haqqında qanun qəbul olunub. Sənəddə dövlət
qulluqçularının davranışlarının prinsipləri
birmənalı şəkildə göstərilib. Dövlət
qulluqçuları vəzifə borclarını icra edərkən
ilk növbədə obyektiv və vicdanlı
davranmalıdırlar. Onlar üçün bir sıra məhdudiyyətlər
qoyulub. Bəzi şəxslər vəzifə başına
keçərkən öz hüquqlarını yaxşı
bilirlər, ancaq vəzifələrinin icrasında hansısa
nöqsanlara yol verirlər. Bununla bağlı məmurların
fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün
Azərbaycanda ikili mexanizm mövcuddur. İlk növbədə
məmurların etik davranış qaydalarına
çalışdığı dövlət orqanının
rəhbəri nəzarət edir. İdarələrarası nəzarəti
isə bizim komissiya həyata keçirir. Biz hər ilin sonunda
dövlət orqanlarında etik davranışla bağlı
görülən tədbirlər, bu qaydaların pozulması
ilə bağlı intizam tənbehlərinin tətbiq edilməsi
ilə bağlı hesabat hazırlayır və sənədi
Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiyaya təqdim
edirik. Biz bu məlumatları ictimaiyyət üçün də
açıq etmişik. Həmin hesabatlar rəsmi internet səhifəmizdə
öz əksini tapır.
- Heç şübhəsiz, qanun
məmurlardan daha diqqətli və intizamlı olmağı tələb
edir. Ancaq qanunlar elə məmurların özləri tərəfindən
pozulduqda onları hansı cəzalar gözləyir?
-
Davranış qaydalarının pozulması ilə
bağlı qanunvericilikdə bir neçə növ məsuliyyət
nəzərdə tutulur. İlk növbədə bu intizam tənbeh
tədbirləridir. Etik davranış qaydalarında korrupsiya
ilə bağlı da bir sıra məqamlar nəzərdə
tutulub. Bu, həm maraqların toqquşması, həm əmlakdan
istifadə, həm də korrupsiya ilə bağlı digər
amillərdir. Belə hallar baş verdikdə müvafiq orqanlar
korrupsiya faktlarının olub-olmaması ilə bağlı
yoxlamalar aparır və onun nəticələrinə görə,
cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib-edilməməsi
barədə qərar qəbul edir.
İntizam tənbehlərinin biri
- Cəzalar əsasən nədən
ibarət olur?
- Təbii
ki, cinayət məsuliyyətinə cəlb olunanda, son
hökmü məhkəmə çıxarır. İntizam tənbehi
olduğu təqdirdə həmin dövlət orqanı rəhbəri
məsuliyyətə cəlb edilir və «Dövlət
qulluğu haqqında» qanunda nəzərdə tutulan intizam tənbeh
növlərindən birini tətbiq edir. Hətta, elə bir
intizam tənbeh tədbiri var ki, dövlət qulluğuna xitam
verir.
- Tənbeh tədbirinin həyata
keçirilməsi üçün hansı pozuntular əsas
götürülür?
-
Baş verən hüquq pozuntusunun növü nəzərə
alınaraq dövlət orqanının rəhbəri qərar
verir. Təbii ki, daxili yoxlamaların nəticəsinə əsaslanaraq
intizam tənbehlərinin biri tətbiq edilir. O cümlədən,
dövlət qulluğuna xitam verilməsi də bu sıraya
daxildir.
- Siz hər il nəzarət qismində
hesabatlar hazırladığınızı qeyd etdiniz. Qlobal
baxanda vəziyyət necədir?
- Bu
hesabatlara nə ictimaiyyət, nə də dövlət
orqanları hələ tam alışmayıblar. Biz bu
hesabatları yerləşdirəndə bəzi KİV
orqanlarının da buna münasibəti fərqli olur. Bu
hesabatlar hansı dövlət orqanında etik davranış
qaydalarına görə hansı intizam tənbehlərinin tətbiq
edildiyini göstərir. Həmin məlumatları mediaya təqdim
edəndə hansı dövlət orqanında daha çox bu
cür tənbehlər tətbiq edilibsə, orada etik
davranış qaydalarının aşağı səviyyədə
olmasını qeyd edirlər. Bu, belə deyil. Komissiya olaraq bu
məsələyə yanaşmamız fərqlidir. Biz hesab
edirik ki, hansı dövlət orqanında daha çox intizam tənbeh
tədbirləri tətbiq edilibsə, deməli, orada etik
davranış qaydalarına nəzarət güclüdür.
Demək həmin dövlət orqanının rəhbəri həmin
pozuntulara göz yummur, hansısa statistika dalınca
qaçmır. Ancaq biz deyə bilmərik ki, bizdə etik
davranış qaydaları ilə bağlı dövlət
orqanlarında vəziyyət çox gözəldir. Elə
olsaydı, heç bu qaydaların qəbul edilməsinə
ehtiyac olmazdı. Biz mütəmadi olaraq dövlət
orqanlarında bu cür təlimlər keçiririk. Həm
onların xahişini nəzərə alırıq, həm də
özümüz təşkil edirik. O cümlədən, bu
sahə ilə bağlı beynəlxalq ekspertlər dəvət
edirik. Hesab edirəm ki, bütün dövlət
orqanlarında bu sahədə nəzarət güclü
olmalı, heç bir etik davranış qaydası pozuntusunun
üstündən keçilməməli və hər bir
pozuntu qanunvericilikdə nəzərdə tutulan cəza ilə
nəticələnməlidır.
- Maraqlıdır, eyni proses
dünya ölkələrində necə həyata
keçirilir?
- Biz
bu qaydaları özümüzdən icad etməmişik. Bu,
elə dünya təcrübəsidir. Hər bir ölkədə
dövlət qulluqçularına etik davranış
qaydaları ilə bağlı tələblər, onların
davranışlarına dair məhdudiyyətlər var. Bu tələblər
də birmənalı gözlənilməlidir. Ola bilər ki,
tənbeh növləri hansısa nüanslara görə fərqlənsin,
amma ümumi yanaşma bütün ölkələrdə bu
cürdür.
- Siz cəza tədbirlərini
müəyyənləşdirərkən yalnız öz
monitorinqinizin nəticələrinə əsaslanırsınız?
Yoxsa mediada yer alan hər hansı məlumatları və ya
fiziki və hüquqi şəxslərin müraciətlərini
nəzərə alırsınız?
- Biz
idarələrarası nəzarəti həyata keçirərkən
hansısa bir dövlət qulluqçusunun qeyri etik
davranışı ilə bağlı məlumat daxil olanda həmin
məlumatı dövlət orqanının rəhbərinə
təqdim edirik və onlar da araşdırıb bizə məlumat
verirlər. Bu proseduralar qanunvericilikdə də nəzərdə
tutulub. Hansısa bir ictimai təşkilat, şəxs və ya
KİV konkret bir pozuntu ilə bağlı müraciət edəndə,
biz onu araşdırırıq.
- Cavab məlumatında hər
hansı müdafiə elementi hallarının olması
mümkündürmü? Belə olacağı təqdirdə,
daha hansı metodlardan istifadə edirsiniz?
-
Müdafiə elementi ilə yanaşı, burada konkret şikayətçi
var. Yəni iş müdafiə ilə başa çatmır.
Hər bir araşdırmanın nəticəsi kimi ilk növbədə
şikayətçinin bu araşdırmadan razı
qalıb-qalmamasına üstünlük verilir, kiminsə kimisə
müdafiə etməsinə yox.
Yeni məmur nəsli
- Son dövrlər yeni məmur nəsli
yetişir. Onlar sizin keçirdiyiniz imtahanların nəticələrindən
asılı olaraq işə qəbul olunurlar. Necə
bilirsiniz, bu yenilik dövlət qulluqçularının
iş keyfiyyətinə təsir edirmi?
- Qəbul sistemi bizdə meritokratiya prinsipi əsasında qurulub. Yəni dövlət qulluğunda
vakant vəzifələri
ən yaxşıları
– bilikləri, şəxsi
keyfiyyətləri yüksək
səviyyədə olan
vətəndaşlar tutmalıdır.
Bütün prosesin bazası
buradan irəli gəlir. Biz bu qəbulu həyata keçirəndə
bütün ardıcıllıq
proseduralarımız bunu
nəzərdə tutur.
Bu da ona
imkan yaradır ki, dövlət qulluğuna təsadüfi
insanlar gəlməsin.
Əvvəllər bu cür sistem olmayanda bəzi hallarda qeyd etdiyim meyarlarla
yox, digər meyarlarla dövlət qulluğuna qəbullar keçirilirdi.
Artıq komissiya vasitəsilə dövlət qulluğuna
2500-dən çox vətəndaş
qəbul olunub. Komissiyaya onların
dövlət qulluğunda
fəaliyyəti ilə
bağlı hansısa
mənfi rəylər
daxil olmur. Ola bilər ki,
bir-iki belə bir hal olsun,
amma ümumilikdə rəylər müsbətdir.
Bu da bizə
prinsiplərə riayət
etməklə dövlət
qulluğu vəzifələrinə
ən layiqli namizədləri seçməyə
imkan verir. Qeyd edim ki, imtahanları
komissiya keçirir, Müsahibə mərhələsində
həm həmin dövlət orqanının
nümayəndəsi, həm
müstəqil ekspertlər,
həm də QHT nümayəndələri iştirak
edirlər. Çünki hərdən bizim QHT-lər deyirlər ki, bu müsabiqələr
qeyri-şəffaf keçirilir.
Namizədlə müsahibə başa
çatdıqdan sonra
onlar da qərarın qəbul edilməsində iştirak
edirlər.
- Vakant yerlərə qəbullar ən çox hansı dövlət orqanları üçün
aparılır?
- Dövlət orqanlarında
vakant vəzifələrin
sayı da fərqlidir. Tutaq ki, bəzi dövlət orqanlarında,
məsələn Dövlət
Sosial Müdafiə Fondu və Əmək
və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyində dövlət
qulluqçularının sayı
çoxdur. Elə dövlət
orqanları da var ki, orada
30-35 dövlət qulluqçusu
çalışır. Təbii ki, bunlarda vakant
vəzifələrin sayı
da fərqlənir.
Ən çox vakant vəzifələri də
qeyd etdiyim qurumlar və İqtisadi İnkişaf Nazirliyi, Dövlət Əmlakının İdarəedilməsi
Komitəsi təqdim edirlər. Artıq 2-3 ildir ki, yerli məhkəmələrin
aparatlarına da dövlət qulluqçularının
seçilməsi prosesini
aparırıq. Onlar da bizə çoxlu vakant vəzifələr təqdim edirlər. Orta hesabla hər
il iki
dəfə müsabiqə
elan olunur. İndi biz artıq fəaliyyətimizin
digər mərhələsinə
keçirik. Biz keçən
il 5-6 elan
verdik. Bu da
bizim potensialımızdan
asılıdır. İstəyirik elə bir sistemə
keçək ki, vakant vəzifə olan kimi elan
verək. Yəni bütün
dövlət orqanlarının
bizə məlumat verməsini gözləməyək.
Çünki onlar vakansiyalar
haqqında məlumatları
fərqli tarixlərdə
təqdim edirlər.
Biz artıq bu
səpkidə fəaliyyətimizi
davam etdirəcəyik.
- Yeni nəsil məmurları köhnə nəsil məmurlardan fərqləndirən
hansı amillərdir?
Məsələn, nə üçün
bu gün ASAN xidməti nümunə kimi göstərirlər?
- ASAN xidmətin özəlliyi
ilk növbədə ondan
ibarətdir ki, o, aşağı səviyyədə
korrupsiya hallarının
aradan qaldırılmasına
xidmət edir. Həmçinin vətəndaşların rahatlığını təmin
edir ki, onlar öz problemlərini
bir pəncərədə
həll edə bilsinlər. Bir də
yüksək səviyyədə
dövlət xidmətlərinin
həyata keçirilməsi
ASAN xidmətin əsas
məqsədidir. Onu da qeyd edim ki,
ASAN xidmətdə çalışanların
əksəriyyəti bizim
komissiya vasitəsilə
işə götürülüb.
ASAN xidmət kadr məsələlərində, vətəndaşlara
yanaşmasında, yüksək
səviyyədə göstərdiyi
xidmətlə bəzi
dövlət orqanları
üçün nümunə
ola bilər.
- İdeal məmur, vətəndaş-məmur
münasibətlərinin ideal forması
mümkündürmü?
- Həyatda heç nəyin ideal forması yoxdur. Yalnız məhdudiyyətlər və prinsiplər var – hamı da ona riayət
etməlidir. Məsələn, iki dövlət məmuru eyni prinsiplərə, eyni məhdudiyyətlərə riayət
etsələr onlar yenə də fərqli olacaq. Ancaq biz çalışmalıyıq ki,
dövlət qulluqçuları
maksimal dərəcədə
qanunvericilikdə nəzərdə
tutulan prinsip və məhdudiyyətlərə
riayət etsinlər.
Dövlət orqanı rəhbəri
öz davranışı
ilə hamıya nümunə olmalıdırsa,
onların ailə üzvlərinin də üzərinə eyni məsuliyyət düşür.
Ümumi qəbul edilmiş normalar var. Hansısa məmurun övladı bu qaydaları pozursa həmin məmur digərləri üçün
necə nümunə ola bilər?
Təkcə məmurlar yox,
elə bütün insanlar ilk növbədə
həyatda təvazökar
olmalıdır. Digər tərəfdən,
onlar öz potensiallarını artırmağa
çalışmalı, şəxsiyyət
kimi formalaşmalı,
nəhayət, vətənlərinə,
xalqlarına xidmət
etməlidirlər. Onlar həyatlarını
və fəaliyyətlərini
şəxsi ehtiyaclarının
ödənməsinə sərf
etməməlidirlər.
Təranə Məhərrəmova
Kaspi.-2013.-22 fevral.-S.7.