“...hər elmi hər adama öyrətməzdilər“

Əkbər Qoşalı: "...bu dediklərim, iddia yaradırsa mən bundan şad olaram....

Həyatınızda bəzi adamlar var, sizə dost deyil əslində, həm də ən yaxın dostdur. Onunla dərdləşməzsiniz, gününüzün necə keçdiyini bölüşməzsiniz amma sizə elə gələr ki, o sizi bilir. Ən qəribəsi isə, bu cür düşünən tək siz deyilsiniz, onu tanıyan hər kəs bu fikirdədir. Bəli, çox nadir də olsa bizim həyatımızda hamıya dost olan, üzünün nurundan pay verən adamlar var və yaxşı ki, də var...

Müsahibim bizim üçün belə dostlardan biri, titul dili ilə də desək, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) Məsləhət Şurasının başqanı Əkbər QOŞALIdır

- Əkbər müəllim, yeni kitabınız işıq üzü görüb: “Türk Dünyasında Ədəbiyyat”! – Gəlin bu iddialı addan və kitabdan danışaq, mümkünsə...

- Əlbəttə, mümkündür, niyə mümkün olmasın? – Bu kitab Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən “Türk Dünyasında Ədəbiyyat... Ədəbiyyat(ımız)da Türk Dünyası...” adlı layihə çərçivəsində işıq üzü görüb. “İddialı” deyirsiz... Sizə deyim, o kitabın əsasında mənim Azərbaycan Yazıçılarının “Ədəbiyyatımız və Türk Dünyası” adlı hesabat konfransında etdiyim məruzə durur. Hansı ki, Xalq yazıçısı ANAR o məruzə haqqında “Model məruzə” dəyərləndirməsi etmiş, professor Nizami Cəfərov, Xalq şairləri Sabir Rüstəmxanlı, Fikrət Qoca biləvasitə həmin konfransda, Xalq şairi Zəlimxan Yaqub məruzənin mətbu versiyası ilə tanış olduqdan sonra, çox yüksək sözlər söyləmiş, necə deyərlər, “qol-qanad” vermişlər... Qanadlı sözləri, həmçinin Arif Əmrahoğlu, Hikmət Babaoğlu, Yunus Oğuz, Elçin Mirzəbəyli kimi dəyərli aydınlarımızdan, neçə-neçə yeni nəsil yazarımızdan da almışam. Üstəlik, bu kitabda, “TÜRK DÜNYASINDA ƏDƏBİYYAT...” kitabında dos.dr. Rıdvan Canımın (Türkiyə) və Mehmet Doğanın (Türkiyə) məruzələri də yer alır. Bu məruzələr, uyğun olaraq, Türkcənin X Şeir Şölənində (2013-cü ildə Bişkəkdə – Manas Universitetində), yenə həmin Şöləndə - Qırğız Dövlət Filarmoniyasında) – mötəbər insanlar qarşısında oxunub.

Sözükeçən məruzələrlə yanaşı araşdırmaçı-jurnalist Əfsanə Bayramqızının hazırladığı “Türksoylu xalqların Elektron Media Kataloqu”ndan ədəbiyyatla, ümumən mədəni irslə bağlı bölümlər də kitaba daxil edilib.

Bax, bütün bu dediklərim, əgər iddia yaradırsa yaxud iddialı görünürsə, mən bundan şad olardım... – Yəni iddia ölçüsündə iş yoxsa, sıxılmaq lazım olduğu kimi, uyğun iş varsa, məmnun olmağımız... bizə irad tutulmaz hər halda...

- Haqlısız. Yaxşı, bu gözəl kitabdan – gözəl işdən keçək ikinci suala... Deyirlər ki, gözəlliyin çoxlu çeşidləri var. Onlardan birini bu il siz də yaşadız, ata olaraq. Oğlunuz tələbə adını aldı. Öncəliklə təbrik edirik. Deyə bilərsizmi necə hissdir ata olaraq bunları yaşamaq?

- Əfəndim, ilk öncə, bu münasibətlə məni təbrik yağmuruna tutan bütün dostlara, tanışlara sizin yaratdığınız fürsətdən yararlanaraq bir daha təşəkkür edirəm! Evlad uğuru görmək, əlbəttə, gözəl hisslər bəxş edir insana. Mənim böyük övladım tələbə adı qazandı… Mən o tələbə adı qazanarkən, fikrən haralara gedib-gəldim, bir Allah bilir! – Mən özüm elə də rahat ortamda təhsil almamışam, elə də kolay həyat yaşamamışam – nə gizlədim. Baxmayaraq ki, Texniki Universiteti fərqlənmə diplomu ilə, Azərbaycan Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında aldığım ikinci təhsili də yüksək qiymətlərlə başa vurmuşam ancaq özüm öz təhsilimdən tam razı deyiləm. O çalışqanlıqla ki, mən orta məktəbdə oxuyurdum, bax, o səviyyəni ali məktəbdə də nümayiş etdirməkçün ortam, münbit şərait olsaydı, mən indi… necə deyərlər, başqa yerlərdəydim... – Siz təsəvvür edin, mən bir çox hallarda, özəlliklə də riyaziyyatdan, dörd-beş dərs öncənin tapşırıqlarını da yerinə yetirirdim və müəllim mənə ev tapşırığı verməyə çətinlik çəkirdi. Olimpiadalarda məktəbimizi, demək olar, həmişə mən təmsil edirdim və nəticələrim də pis olmurdu. Natamam orta məktəbi “fərqlənmə şəhadətnaməsi” ilə bitirərkən, tam orta təhsil attestatımda da “5”dən başqa qiymət yox idi... Nə başınızı ağrıdım, özüm belə oxumuşkən, övladlarımın məndən daha yaxşı təhsil almasını, ən azından mənim təhsil nəticələrimdən geri qalmamalarını istəmişəm, təbii… Bununçün, ilk növbədə, övladlarımı mümkün olduqca münasib yaşamla təmin etməyə çalışmışam. “Münasib” deyirəm… qeyri-adi, üstün maddi təminatlı, göz çıxaran demirəm! Ümumiyyətlə, mənim övladlarıma verə biləcəyim mal-mülk deyil – bunu özüm bilirəm, övladlarıma verə biləcəyim mülk, var-dövlət onların mənəvi cəhətdən sağlamlığı, yaxşı müəllimlərin yanında yetişmələri, dünyagörüşləri, üfüqügenişlikləri ola bilər!

Bax, yaradan hərəyə bir şey verər, deyirlər ha, - mənə də yaxşı övladlar verib, biliklərə təşnədirlər – öyrədildikcə öyrənə bilirlər. Doğrudur, mənim kimi dörd-beş dərs öncənin hazırlıqları içində olduqlarını görməmişəm, ancaq düşünəndə ki, indi maraq dairəsi daha genişdir, mən bunu heç tələb də etmirəm. İstəyirəm, qeyri-adi yox, normal şəkildə, özlərini xüsusi gərginliyə salmayaraq, uşaqlılarını, gəncliklərini də yaşaya-yaşaya böyüsünlər.

Nigar xanım, məni duyğulandırdız, bəlkə bir qədər geniş danışdım, qüsura baxmayın.

Sizə onu da deyim ki, mənim mənsub olduğum nəsil Qədirli adlanır və biz bizimlə bağlı insanlara, olaylara qədirbilənliklə yanşmağa çalışırıq. Bu keçmişdə də belə olub, gələcəkdə də belə olacaq. İstərdim, mənim özümə, övladlarıma yaxşı təhsil vermiş bütün müəllimləri Müəllim Günü ərəfəsində, qəlbən salamlayım, ən xoş diləklərimi yetirim. Sualınız gərəyincə, özəlliklə, oğlum Əsgərin ibtidai sinif müəlliməsi olmuş Ayna xanımdan tutmuş, sonrakı illərdə onun oxuduğu məktəblərə rəhbərlik etmiş Həlimə xanıma, Rəhman müəllimə, Əsgəri bilavasitə ali məktəbə hazırlamış Sabit müəllim, Sərdar müəllim, Sadiq müəllim, Səhər xanım, Məhbubə xanım, Ələsgər müəllim və Qadir müəllimə könül dolusu təşəkkürlərimi yetirirəm.

- Lap yaxşı. Gəlin indi də çağdaş ədəbi mühitimizdəki təlatümlərə diqqət yönəldək, bir az da sizin gözünüzlə baxaq ədəbiyyat təsərrüfatımızın bugününə...

- Çağdaş ədəbi mühit yaxud ədəbiyyat təsərrüfatımızın bugünü özlüyündə geniş mövzudur, bir müsahibənin bir sualı boyunca onu incələmək çətindir. Sizin birinci sualınızda haqqında danışdığımız “Türk Dünyasında Ədəbiyyat” kitabında bir xeyli bu mövzuya yer ayırmışıq; ardıcıl olaraq yenilənən dgtyb.org və bizimYAZI.com saytlarında yerləşdirdiyimiz materiallarda da, dediyiniz mövzunu təqib etməyə çalışırıq. Ədəbi mühitdə təlatüm varsa, bu yaxşı haldır. Ancaq gəlin görək, o dediyiniz təlaütüm mətnlər üzrədimi, yaradıcılıq tendensiyaları üzrədimi, estetik dəyərlər üzrədimi yoxsa, ədəbiyyat təsərrüfatının sosial yönləri iləmi bağlıdır? Birinci xətt – məqbul xətt olmamış deyil, təbii ancaq təəssüf ki, mətbuatımızın “təlatüm” kimi təqdim etdiyi nəsnələr, olaylar mənə sosial xarakterli gəlir. Doğrudur, insanların sosial qayğılarını dilə gətirmələri, ona çözüm aramaları ayıb bir şey deyil lakin bu yüksək ədəbi ideal deyil, ədəbiyyatın görəvi deyil!

- Bu çalxalanmalar sizcə Türkiyə ədəbiyyatında da varmı? Varsa Azərbaycan ədəbiyyatına yansıması necədir?

- Oxşar və fərqli yönlər var, təbii ancaq “bir millətin iki dövləti” olsa da, Azərbaycan və Türkiyənin inkişaf xarakteristikası, keçilmiş mədəni inkişaf yolları bir xeyli fərqli olub, bu fərqlilik mahiyyətdə təcalla tapıb, gerçəklikdə - örnəyi ədəbi aləmdə təzahür edib. Əsas fərq¬lərdən biri 80-ci illərdə Türkiyədəki “solçu”, “sağçı” ədəbiyyat anlayışlarının, kəskin ədəbi ayrmçılığın bizdə müşahidə edilməməsidir. Son illər Türkiyədə bu tendensiya bir xeyli zəifləyərkən, qəribə bir şəkildə bizim ədəbiyyat təsərrüfatımızda cərəyanlaşma, ideoloji zəmində ayrılma havası, əsintisi keçməkdəydi. Bu halı şiddətlə qınamayıb, anormal hal da saymazkən, davamlı xarakter alacağına əmin olmadığımı da bildirməliyəm. Mənə elə gəlir, pencərin sıxıldıqca acı suyu çıxdığı kimi, zaman da “yağı yağ, ayranı ayranlıq” edəcək: AZƏRBAYCANDA YENİ BİR ƏDƏBİ ŞƏKİLLƏNMƏ YARANACAQ! – Bu şəkillənmə, ədəbi birliklərin konfiqurasiyasından tutmuş, ədəbi dəyərlərin, ədəbi meyarların özünədək nüfuz edəcək, milliliklə bəşəriliyin harmoniyası zəminində ən yeni dövr Azərbaycan Ədəbiyyatı formalaşacaq. Yaxud bir formalaşma aşaması bitib yeni bir aşama özünü göstərəcək.

- Maraqlıdır – necə deyərlər, yaşayarıq- görərik.

Əkbər müəllim, bəs DİLlə ƏDƏBin ədəbiyyatda əksi... – bu barədə fikriniz?

-“Maraqldır” demək növbəsi bu dəfə məndədir, qaliba. Yaxşı sual verirsiz. Mən bu sualı bayaqdan etdiyimiz söhbətin məntiqi davamı sayıram bir növ. Dediyimiz kimi, “təlatümlər”, “əsintilər”, “hallar”, kimi təsnif etdiyimiz yaxud təsnif etməyə çalışdığımız bütün məqamlar DİLlə ƏDƏBin mövcud durumunu dəyişməyi diqtə edir sanki. DİLi ƏDƏBli, ƏDƏBİYYATı DİLli və zəngin olanların haqqını yemədən, yeni nəsil nümayəndələrinin bəlli bir bölümünün, sizin qoyduğunuz sual üzrə, necə deyərlər… əziyyət çəkdiklərini görürük… Qədim dövrlərdə, elmlə professionalcasına məşğul olanların maraqlı kuralları vardı: hər elmi hər adama öyrətməzdilər, hər şeyi yazmazdılar, elm öyrənənlər öyrədənlər qarşısında and içərdilər və s. - Bu da onunla bağlı idi ki, elmi biliklər yanlış adamların, o bilikləri “qaldıra bilməyən”lərin əlinə düşər, bəşəriyyət əziyyət çəkə bilərdi. Necə ki, yüzillər boyu qoyunan kurallar nə zamansa pozuldu… nəhayətdə, deyək ki, atom bombası yarandı… - oysa atomun elektrik stansiyası funksiyası (da) vardı… Bilməm, fikrimi çatdıra bildimmi? İndi internet dövrüdür, yeni fenomenlər yaranıb, baxışlar, bucaqlar və də baxış bucaqları dəyişib, dəyişikliyin, yeniliyin dəyişmə şəkli (şəklin dəyişməsi) özü də dəyişib: sürət, forma, həcm, məzmun, çatdırılma, paylaşma və s. .. Bax, belə olunca, üstəlik də, andlılıq yox, “kodeks”, daha konkret ifadə ilə desək, “bədii şuralar” yox… və sən istədiyini yazırsan, istədiyini yayınlayırsan… Elə başa düşürəm, bu xaos özü öz kosmosunu – göyünü doğurmağa məhkumdur. Və orada estetik dəyərlər qalib olacaq!

- İstərdim, bir qədər də yaxın gələcəkdəki planlarınızdan danışasız...

- Biz yeni bir layihənin icrasına başlamışıq. Layihə Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən qismən maliyyələşdirilir. “Gənc yazarların Bakı görüşü” adlanan bu layihə çərçivəsində Azərbaycanın bölgələrində yaşayan istedadlı gənc yazarların Bakıda toplantısı keçiriləcək, onlarla fikir mübadiləsi aparılacaq, habelə onlara şərait yaradılacaq ki, paytaxtın böyük salonlarının birində öz yaradıcılıq örnəklərini oxuculara, tamaşaçılara canlı olaraq çatdırsınlar, onlara ünvanlanan suallara cavab versinlər. Bilirsiz də, yeniyetmə və gənclər daha çox sual verən, tələb edən, bir başqa yönü ilə desək, maksimalist olurlar. Biz də istəyərik ki, bir gün onlar oxucu, tamaşaçsı sualları ilə üz-üzə qalsınlar, onların yaradıcılıq örnəklərinin necə reaksiya doğurduqlarını biləvasitə görsünlər.

Layihə çərçivəsində “Çağdaş Azərbaycan ədəbi qurumları” adlı yeni nəşrin hazırlanması da nəzərdə tutulub.

Bundan başqa, ayrı bir layihə çərçivəsində cavan yaşlarında həyata vəda etmiş şairlərimizin (müstəqil Azərbaycan dönəmində) toplusunu nəşr edəcəyik. Sağlıq olsun, görək…

- Maraqlı müsahibə üçün təşəkkür edirəm.

- Mən sizə, kollektivinizə təşəkkür edirəm, əfəndim.

Nigar İsfəndiyarqızı

Kaspi.-2013.-4-5 oktyabr.-S.15.