Qoca və onun qarısı(hekayə)

Fazil İskəndər – 1929-cu ildə Suximidə iranlı kərpic zavodu sahibinin ailəsində anadan olub. Atası İskəndərov Abdul İbrahim oğlu 1938-ci ildə İrana sürgün edilib və bir neçə ildən sonra orda dünyasını dəyişib. Rus mənbələri atasının mənşəyi haqda heç nə yazmasalar da, yalnız abxaz anasına görə onu abxaz, rus dilində yazdığına görə də çox vaxt rus yazıçısı adlandırsalar da, Fazil İskəndərin atasının azərbaycanlı olduğu heç kimdə şübhə doğurmur.

Moskvada kitabxanaçılıq, sonra da ədəbiyyat institutunu qurtarıb. 1962-ci ildən yazmağa başlayıb. Nəsr, şeir kitablarının müəllifidir, onun əsərlərinin çoxu ekranlaşdırılıb. Əsərləri dünyanın əksər dillərinə tərcümə olunub. Hazırda Moskva şəhərində yaşayır.

Çeqemdə bir kəndli qarının əri öldü. O hələ müharibə vaxtından yaralı idi və ayağının yarısını itirmişdi. O vaxtdan ölənə kimi çəliklə gəzdi. Çəlikləriylə də işləməyə davam elədi və müharibəyə qədər necəydisə, eləcə də qonaqpərvər ev sahibi oldu. Bayram qonaqlıqları vaxtı başqalarından heç də az içməzdi və içəndən sonra qonaqlıqdan qayıdırdanda çəlikləri ilə ona çatmaq olmazdı. Heç kim başa düşə bilməzdi, o ayıqdı, ya sərxoş, çünki sərxoş vaxtı da, ayıq vaxtı da bir qayda olaraq şən olardı.

Di budur, o öldü. Onu ehtiramla dəfn elədilər, yasına bütün kənd gəldi. Çoxusu da digər kəndlərdən gəlmişdilər. O belə sevimli qoca idi. Qarısı da ona görə çox dərd çəkirdi.

Dəfnindən dörd gün sonra qoca qarısının yuxusuna girdi. Elə bil hansısa dağa aparan çığırda dayanmışdı, yöndəmsiz halda bir ayağı üstə tullanır və ondan xahiş eləyirdi:

- Allah xatirinə, mənim çəliklərimi göndər. Onlarsız heç cür cənnətə gedib çata bilmirəm.

Qarı yuxudan oyandı və qocasına yazığı gəldi. Düşünürdü: Bu nə yuxuydu belə? Həm də mən çəlikləri ona necə göndərə bilərəm?

Qarı növbəti gecə yenə həmən yuxunu gördü. Yenə də qoca çəliklərinin göndərilməsini xahiş eləyirdi, çünkü çəliklər olmayacağı halda gedib cənnətə çata bilməyəcəkdi. Amma çəlikləri ona necə göndərmək olar? – qarı yuxudan oyanandan sonra düşündü. Əyər bir də yuxuma girsə və çəlikləri göndərməyi xahiş eləsə, özündən soruşaram, deyə qarı qərara aldı.

İndi qoca hər gecə qarının yuxusuna girir və hər gecə çəliklərini istəyirdi, amma qarı yuxuda özünü itirir, vaxtında soruşmaq yadına düşmürdü, yuxu da harasa çıxıb gedirdi. Nəhayət qarı özünü ələ aldı və yuxuda ayıq-sayıq oldu. Qocanı görən kimi, hətta ona ağzını açmağa belə imkan vermədən soruşdu:

- Axı çəlikləri sənə necə göndərim?

- Bizim kənddə birinci öləcək adamdan, - qoca cavab verdi və yöndəmsiz halda bir ayağı üstə taytıyaraq, cığırda oturub, ayağının kəsilən yerini ovuşdurmağa başladı. Ona yazığı gələn qarı hətta yuxuda göz yaşları axıtdı.

Lakin yuxudan oyanandan sonra ruhlandı. İndi neyləməli olduğunu bilirdi. Çeqemin kənarında bir qoca yaşayırdı. Bu özgə qoca ərinin sağlığında onunla dostluq eləyirdi və onlar tez-tez birlikdə içirdilər.

- Sənin üçün içmək asandır, - bu qoca ərinə deyirdi, - sən nə qədər içmiş olsan da, həmişə ayıq çəliklərə söykənirsən. Mənimsə çaxır birbaşa ayaqlarıma vurur.

Onun belə zarafatı var idi. Amma indi o ağır xəstə idi və həmkəndliləri onun tezliklə öləcəyini gözləyirdilər.

Qarı qərara aldı bu qoca ilə danışsın və onun razılığı ilə, öləndə ərinin çəliklərini qocanın tabutuna qoysunlar, sonra da qoca o dünyada əri ilə görüşəndə çəlikləri ona versin.

Səhər qarı öz fikrini evdəkilərə danışdı. Evdə oğlu, gəlini və bir də böyük nəvəsi qalmışdı. Bütün digər uşaqları və nəvələri öz evlərində yaşayırdılar. Qarı onlara can verməkdə olan qocanın yanına getmək istədiyini və ondan ərinin çəliklərinin tabutuna qoyulmasına razılıq verməyi xahiş eləyəcəyini deyəndən sonra hamı bu avam qarıya gülməyə başladı. Xüsusi ilə də evdə ən təhsilli hesab olunan, onuncu sinfi qurtarmış nəvəsi hamıdan bərk gülürdü. Əlbəttə bu fürsətdən gəlini də istifadə elədi, o da ucadan qəhqəhə çəkirdi, halbuki oğlundan fərqli olaraq onuncu sinfi qurtarmamışdı. Gəlini qəhqəhə ilə gülərək dedi:

- Bu hətta münasib də deyil, sənin ərinin çəliklərini onun tabutuna qoysunlar deyə sağ-salamat qocadan ölməyini xahiş eləyəsən.

Amma qarı hər şeyi düşünmüşdü:

- Mən ki ondan dərhal ölməyini xahiş eləməyəcəyəm, - qarı cavab verdi. – Qoy vaxtı gələndə ölsün. Yalnız çəlikləri aparmağa razılıq versin.

Bu ağıllı və olduqca nəzakətli qarı belə cavab verdi. Onu dilə tutsalar da, elə həmən gün bu qocanın evinə gəldi. Yaxşı sovqatlar gətirmişdi. Qismən xəstəyə baş çəkməyə gəldiyi üçün, qismən də ölən qocanı və onun ailəsini öz gözlənilməz xahişinə razı salmaq üçün.

Qoca otaqda uzanmışdı və ağır xəstə olmasına baxmayaraq hələ də özünün saxsı qəlyanını sümürürdü. Onlar bir qədər həyatdan danışdılar, qarı isə hələ də öz xahişi ilə qocaya müraciət eləməyə utanırdı. Xüsusən də ona görə ki, otaqda qocanın gəlini və bir neçə nəfər də digər yaxınları oturmuşdular. Həm də qarının bizim əvvəl düşündüyümüzdən də nəzakətli qarı olduğu məlum olurdu. Amma xəstə qoca özü ona kömək elədi – qarının ərini yaxşı sözlərlə yad elədi, sonra isə köks ötürərək, əlavə elədi:

- Görünür, mən də tezliklə orda olaram və sənin qocanla görüşərəm.

Bu yerdə qarı canlandı:

- Sözünün qüvvəti, - qarı sözə başladı və qocaya öz yuxusunu, birinci öləcək həmkəndlisi ilə ona çəliklərini göndərmək xahişini danışdı. – Mən səni tələsdirmirəm, - qarı əlavə elədi, - amma əyər nəsə olarsa, icazə ver, çəlikləri tabutuna qoyaq, ərim də çəlikləriylə cənnətə gedə bilsin.

Ağzında qəlyan ölən bu qoca dilli-dilavər və hətta qonaqpərvər adam idi, amma öz tabutuna özgəsinin çəliklərinin qoyulmasına razılıq verəcək qədər də üzü yola deyildi. Öz tabutuna özgə çəliklərinin qoyulmasını dəhşətli dərəcədə istəmirdi. Utanırdımı? Bəlkə başqa kəndlərdən dəfninə gələn adamların onun əlil olduğundan şübhələnəcəklərindən qorxurdu? Amma birbaşa imtina eləmək münasib deyildi. Ona görə də qarıyla siyasətlə danışmağa başladı.

- Məyər bolşeviklər cənnəti bağlamayıblar? – qarıdan bu bəhanə ilə yaxasını qurtarmağa cəhd elədi.

Amma qarı təkcə nəzakətli yox, həm də hazırcavab imiş. Qoca ilə çəlikləri o dünyaya göndərməyi çox istəyirdi.

- Yox, - qarı inamla dedi, - bolşeviklər cənnəti bağlamayıblar, buna görə də Lenini Movzeleydə saxlayıblar. Bu digərlərinin də gücü çatan iş deyil.

Onda qoca yaxasını zarafatla qurtarmağı qərara aldı.

- Yaxşısı budu sən mənim tabutuma bir şüşə yaxşı çaçi qoy, - təklif elədi, - biz orda sənin qocanla görüşəndə vurarıq.

- Sən zarafat eləyirsən, - qarı ah çəkdi, - o isə gözləyir və hər gecə çəlikləri göndərməyi xahiş eləyir.

Qoca bu qarıdan yaxa qurtarmağın çətin olduğunu başa düşdü. Onun ümumiyyətlə ölmək ürəyincə deyildi, tabutuna çəliklərin qoyulması isə heç ürəyincə deyildi.

- Bir də mən indi ona çata bilmərəm, - qoca fikirləşib dedi, - o artıq bir ay əvvəl ölüb. Hətta məni həmən cığırla cənnətə göndərərlərsə də, buna mənim elə də inamım yoxdur. Günahlarım var…

- Sənin günahlarından xəbərdaram, - qarı razılaşmadı. – Mənim qocamı gördüyün kimi, elə həmən günahlarla cənnətə yola salıblar. Çatmağa qalanda isə, adamları özünə güldürmə. Mənim qocam tək ayağı üstə uzağa taytıya bilməz. Əyər deyək ki, sabah ölsən, hərçənd mən səni tələsdirmirəm, birisi gün ona çatarsan. O sənin əlindən heç yerə gedə bilməz…

Qoca fikrə getdi. Amma bu zaman indiyə qədər onların danışıqlarına dinməzcə qulaq asan gəlin söhbətə müdaxilə elədi.

- Əyər orda nəsə varsa, - dodaqlarını büzərək dedi, - biz sənin tabutuna bir kisə qoz qoyarıq. Mənim rəhmətltik yazıq qardaşım qoz yeməyi elə xoşlayırdı…

Bütün gəlinlər eynidir, qarı düşündü, həmişə başqalarının işinə qarışırlar.

- Hə, mən görürəm siz mənim tabutumdan araba düzəltmək istəyirsiniz! – qoca qışqırdı və qarıya üz tutaraq əlavə elədi: - Bir həftədən sonra gəl, onda mən sənə qəti cavab verərəm.

- Gec olmaz? – görünür qarı öz nəzakətinə qalib gələrək soruşdu. – Hərçənd mən səni tələsdirmirəm.

- Olmaz, - qoca inamla dedi və qəlyanını sümürdü.

Bununla da qarı çıxıb getdi. Axşama yaxın evə qayıtdı. Mətbəxə girərkən tamami ilə gözləmədiyi bir mənzərə ilə qarşılaşdı. Onun adam ələ salan nəvəsi ayağı sarınmış halda babasının çəlikləri ilə mətbəxin ortasında dayanmışdı.

- Sənə nə olub? – qarı həyəcanla səsləndi.

Məlum oldu ki, o, ölüm ayağında olan qocaya baş çəkməyə gedəndən sonra nəvəsi yunan qozu çırpmaq üçün ağaca dırmaşır, ehtiyatsızlıq eləyərək ayağını quru budağın üzərinə qoyur, ağacdan yıxılır və ayağı möhkəmcə burxulur.

- Çəliklər məşğuldur, - nəvəsi dedi, - babam bir ay gözləyəsi olacaq.

Qarı öz qocasını sevirdi, amma lağlağaçı nəvəsini də çox sevirdi. Düşündü ki, nəvəsinə çəliklər doğrudan da lazımdılar. Bir ay gözləmək olar, qarı qərara aldı, cənnətə gedən yolun havası korlanmaz. Hə, bir də baş çəkdiyi qoca onun müşahidələrinə görə bir ay duruş gətirə bilərdi, bəlkə lap çox. Bir gör qəlyanını necə tüstülədirdi.

Amma hamısından qəribəsi – daha qoca çəliklərini ona göndərmək xahişi ilə yuxusuna girmədi. Ümumiyyətlə yuxusuna girmədi. Hardasa gizləndi. Görünür, nəvəsinin ayağının sağalmasını gözləyir, səhərlər öz yuxularını xatırlayan qarı mütəssir olurdu. Amma budur, nəvəsi çəlikləri bir kənara tulladı, amma qoca daha onun yuxusuna girmədi. Görünür, bəlkə də yolun kənarındakı kollardan yapışıb taytıyaraq cənnətə qədər gedib çıxa bilib, qarı düşündü və tamami ilə sakitləşdi.

Həmən ölən qoca isə qarının təşrifindən sonra qeyri adi və hətta qocalara xas olmayan cəldliklə sağalmağa başladı. Tabutuna özgə çəliklərinin qoyulmasını heç istəmirdi. Ona ağır gəlirdi: sağlığında bircə dəfə də axsamamışdı, tabuta isə çəliklərlə birgə uzanır. O indi də sağdır, hərçənd o vaxtdan beş il keçib. Öz keçilərini meşədə otarır, hərdənbir onlar üçün cavan qoz zoğları qırır, hətta bu zaman belə qəlyanını ağzından çıxartmır.

Baltayla taraq! Qəlyanına bir qullab vurur! Baltayla taraq! Qəlyanına bir qullab vurur! Baltayla taraq! Qəlyanına bir qullab vurur! Şeytan ona uzaqdan baxır və dişlərini qıcayır: bu dünyanı partladardı, amma lənətə gəlmiş qəlyanlı qoca hətta dönüb partlayışa baxmayacaqdı! Onun keçilərinin yeyib doymasını gözləmək lazım gəlirdi.

Bax, biz də nə vaxta kimi qoca baltasıyla taqqıldadacaq, qəlyanına bir qullab vuracaq – yaşayacağıq! Keçilər isə heç vaxt doymayacaqlar.

Ruscadan çevirən: Aslan Quliyev

Fazil İskəndər

Kaspi.-2013.-12-14 yanvar.-S.22.