Bizim teatr

Milli teatrımızın “hadisə”ləri o qədər az olur ki, bbəzən məcbur qalıb hər gördüyümüz “çaya atılan daşın yaratdığı kiçik dalğanı” teatr hadisəsi (yəni tərpənişi) adlandırırıq. Teatr Xadimləri İttifaqının təşkilati dəstəyi ilə Bakı Uşaq Teatrı ürəyindəki arzusunu gerçəkləşdirərək “Bizim teatr” beynəlxalq festivalını keçirdi və 27-28-29 mart günlərində diqqətləri bizə yönəldə bildi, ancaq teatr hadisəsi baş verdimi?

Bu sualı siz sonda cavab tapacaqsız... İndi isə təqdimat... Bütün diqqətlər İntiqam Soltandadır. O, Bakı Uşaq Teatrının direktoru, korrektoru, tanıtımı, tamadası... Buyurun “indi Hüseynov bacıları öz məharətlərini göstərəcəklər” yəni Bakı Uşaq Teatrının kollektivi çıxışa start verir...

İlk tamaşa “Apokalipsis” (müəllif S.Eker) müəllifin fərqli fikir dünyasının, dünyaca məşhur işləməsidir. Mövzusu aktual olan tamaşanın qəhrəmanı həbs həyatının - bununla da tənhalığın quludur. Bütün tənha insanlara məxsus olan “oyun” axtarışı qəhrəmanı yeni insancıqlar yaratmağa məcbur edir. Adəm və Həvvanı çörək qırıntısından yaradan qəhrəman öz “kamerasının Allahına” çevrilir. Qəhrəman ümidsizlik içində axtarışdadır və məhz bu ümidsizliyin sonu ona Allahı axtarıb-tapmağa kömək edir. İnsan xoşbəxt olanda Allah yada düşmür. Ancaq son nöqtə, çıxış nöqtəsi olmadıqda Allaha tapınır. Özünü “kamerasının Allahı” elan etməklə insanlığını, mən hələ də insanam-digərlərini qoruyan, qeydə qalan, danışan və bölüşən-görkəmini itirmir.

Tamaşa M.Hacıbabanın quruluşunda, aktyor Niyaz Qasımovun ifasında təqdim olunurdu.

Beynəlxalq festivalın iki qonağı var idi. Məhz ikinci tamaşa qonaq təmsilçilərin Gürcüstanın-Xelvachaursk Teatrının “Həyat” tamaşası idi. Zatən bilirik ki, gürcü qonşularımız pis teatr yapmazlar və elə həmin gün də bunun bir daha şahidi olduq. İki gəncin-balerina formasında səhnədə düzənlədikləri oyun anlaşıqlı, səlis hərəkətlərin nəticəsində zövq-səfa yaradırdı. Burada danışıqsız, səhnədə bir-birini çox gözəl anlayan tərəfmüqabillərinin (nəzərə alsaq ki, onlar şəxsi həyatda da bir ailədir) kompleks oyunu gerçəkləşirdi. İstər müxtəlif səslərin hormoniyası, istər bir haldan digərinə keçid, istərsə də birinin digərində əriyən oyunu gürcü teatr estetikasının klassik formasının ən mükəmməl nümunələrindən biri kimi qəbul oluna bilər.

Bəli... yenə də söz Bakı Uşaq Teatrındadır. Yazıçı Tüncer Cücenoğlunun əsəri əsasında “Bir yoxsul olsaydım” tamaşası teatrın rejissoru İ.Əhmədova, aktyorları Şahin Kazımov və Şəbnəm Nəsirova idi. Mən bu tamaşaları ( Bakı Uşaq Teatrı nəzərdə tutulur) təhlil etməkdə acizlik çəkirəm, ol səbəbdən də ümumi hadisələrdən danışmaqla kifayətlənəcəm. Mövzu varlı xəstə oğlanın və kasıb tibb bacısının arasında yaranan sevgi motivləri üzərində qurulmuşdur. Yazıçının qələmində çox da mürəkkəb olmayan bu mövzu müxtəlif düşüncə və həyat tərzləri olan insanların vahid birləşmə nöqtəsini tapmağa yönəlmişdir.

Günün son tamaşası Ge De Mopassanın novellaları əsasında “İblis” tamaşası idi. Rejissor və musiqi tərtibatçısı Könül Şahbazova, ifaçı isə Xəyalə Meydanova idi. Onu deyə bilərəm ki, səhnəyə baxmaq belə insanı çox incidirdi. Aktrisanın səhnədə qarşısına qoyduğu ali məqsəd milli teatrımızda Xalq artistlərinin belə “olmaz” dediklərinin üzərindən xətt çəkirdi. Lakin... qəbul olunmayan bu deyil. Qəbul edilməz yozumun istər rejissor, istərsə də ifaçı tərəfindən bəsitdən bəsit təqdimatı idi.

Bu festivalın keçirilməsi Teatr Xadimləri İttifaqının, Xalq artisti Azər Paşa Nemətin dediyi sözə sadiq qalmasının bir göstəricisi idi. Çünki yadımdadır, ittifaqın sonuncu dəfə keçirdiyi monotamaşalar festivalında İ.Soltan imkanlar yaradın, gələk, oynayaq, göstərək demişdi. Elə o zaman Azər müəllim söz vermişdi və nəticədə “bu meydan, bu da siz...”.

İkinci gün elə bir tamaşa ilə gözümüzü açdıq ki, sadəcə tamaşaçı mat-məətəl qalmışdı. Gərək ki, mənim hər zaman anlamadığım bir fakt bu gün də mənim üçün müəmmalı qalır. Bunu da sonda çözərik. Keçək tamaşaya...

Müəllif Daroi Fo, Franka Rame “Mən səni gözləyirəm, əzizim”. Bu müəlliflər italyan ailəsi olaraq (Daroi Fo və Franka Rame-çox mehriban ailə idilər) özlərinə məxsus formada “Adi, sadə qadın” eksentrik əsərini yazmışdılar. Burada dörd divar arasında qısılıb qalan qadının keçirdiyi hisslər, çəkdiyi əzablar, daxildən gələn həqiqi səslər vahid mərkəz kimi bu qadında birləşməli idi. Bəs Uşaq Teatrı bizə nə təqdim etdi?

Realizm hər zaman gözəl və maraqlı qarşılanır. Həqiqi həyatdan götürülmüş görüntülər insanların üzünü güldürür. Bunlara o qədər misal demək olar ki, ən azından “Bu şəhərdə”. Ancaq inandırım sizi “Bu şəhərdə” belə bu analoqu olmayan tamaşa həllini düşünə bilməzdi...

Öncədən söylədiyim ikinci qonaq Türkiyənin Eksanat Teatrının truppası idi. Qardaş ölkənin yaradıcı heyəti bizə Uşaq Teatrının mövzu və qayəsinə uyğun olaraq ortabab sayıla biləcək tamaşa nümayiş etdirdi. Bu tamaşanın “tamaşa” adlanması da qeyri-peşəkarlıq olardı, sadəcə tamaşalar arası fasiləni doldurmaq üçün çox maraqlı “oyun”. Kloun uşaqları əyləndirir, uşaqlar isə əyləncədən zövq alır. Biraz əylənsək də, qardaş ölkənin “yolaverən” oyununu türk teatrosuna bağlamadıq.

Bakı Uşaq Teatrının növbəti göstərisi “Ağac” adlanırdı ki, rejissoru İntiqam Soltan idi. Tamaşada rolları M.Cavanşir, Q.Niyaz, Ə.Elnur ifa edirdi. Bu tamaşanı az da olsa Bakı Uşaq Teatrının uğuruna saymaq olar.

Festivalın davamında H.K.Andersenin “Kibritsatan qız” tamaşası nümayiş olundu. Quruluşçu və musiqi tərtibatçısı Könül Şahbazova, rolu isə Türkan Şahmarlı ifa edirdi. Nə yazıq mənə ki, bu tamaşadan heç nə anlaya bilmədim. Ancaq onu bildim ki, səhnədə bir qızcığaz durmadan ağlayır... yenə ağlayır....

İkinci günün son tamaşası A.Çexovun eyniadlı əsərinin tamaşası idi. “Kalxas”da hadisələr əyalət teatrında gecə baş verir. Yaşlı artist Vasiliy Vasilyeviç öz benefisindən sonra qaranlıq səhnədə olduğunu görür. Və onun məbəd adlandırdığı teatrla dialoqu başlayır. O, inanır ki, istedad olan yerdə qocalıq, təklik, xəstəlik unudulur və ya heç olmur. A.Çexovun çox sadə, lakin teatra sevgi ilə yazılmış əsəri müxtəlif teatrlarda çox böyük uğur qazanmışdır.

Bu da son... Əziyyətlərə son... Son gün Bakı Uşaq Teatrı “Əhməd haradadır?” filmini teatrla birləşdirərək “Retro” adı ilə təqdim etdilər. Tamaşa-filmin qəhrəmanları Leyla (A.Soltan) və Ağbəniz (İ.Əhmədova) idi. Biz bir daha çox sevimli Azərbaycan filminə məhz Teatr Xadimləri İttifaqının zalından baxmış olduq. Mən əmin oldum ki, içimizdən sezilib, SƏNƏTKARlar tərəfindən ekrana gətirələn bu filmlər heç bir zaman baxımlılığını itirməyəcək...

Sonrakı tamaşalar İ.Soltanın quruluşunda “Kasıbın yuxusu” və 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırım Gününə həsr olunmuş “Qucaqla məni” tamaşaları idi.

Bu fikirin hər bir zaman üzərində dayanacağam. Teatrın adı ilə repertuarı bir-birinə uyğun olmalıdır. Zatən bu fikri mən deməmişəm. Bu “teatr” deyilən “məktəb”in ilk başlanğıcı, əlifbasıdır. Bakı Uşaq Teatrının adı ilə dəvət olunan tamaşaçılar, onların da teatrın adına aldanaraq gətirdikləri uşaqlar və teatrın göstərdiyi tamaşalar... Uşaqlara bu tipli tamaşaların göstərilməsi yasaqdır, qanun pozuntusudur. Nə olsun ki, festivaldır, nə olsun ki, dəvət olunanlar özünüzkilərdir, bəs, haqq-ədalət? Məncə, Bakı Uşaq Teatrının çox baxımlı repertuarı olmalı, teatr öz estetikasını yaratmalı, daha doğrusu mütəxəsislər tərəfindən “peşəkar teatr” yaradılmalıdır.

***

Sözsüz ki, Teatr Xadimləri İttifaqının yaratdığı şərait müxtəlif teatrlara, yaradıcı insanlara sözünü deməyə imkan verir. Bu imkandan istifadə edərək, daha geniş kütləyə, teatr jurnalistlərinə, teatr xadimlərinə, ictimaiyyətə təqdim olunmaq olar. Bu da festivalın SONU...

Aygün Süleymanova

teatrşünas

Kaspi.-2014.-4 aprel.-S.10.