Cərcis Peyğəmbər ziyarətgahı

Beyləqanda yerləşən ziyarətgah Azərbaycanın dini, tarixi abidəsi olmaqla bərabər, insanların qəlbində xüsusi yer qazanıb

Bir neçə dəfə onu sökmək istəyiblər. Hər dəfə də nə isə buna mane olub. Deyilənə görə, bir dəfə də sökmək istəyəndə orada xeyli sayda ilan peyda olub. Nəticədə sökülmək təhlükəsi sovuşub. Amma odur-budur ki, həmin ərazidə “ilan gördüm” deyən olmayıb. Bu, Beyləqan rayonunda, mərkəzdən 3-4 km şimal-şərqdə, Şəfəq qəsəbəsi ərazisində yerləşən “Cərcis Peyğəmbər” ziyarətgahıdır.

Haqqında bir çox rəvayətlər dolaşan bu ziyarətgah hələ də öz sirli-sehrli “qaməti”ni qoruyub saxlayır. Bu gün Azərbaycanın bölgələri ilə yanaşı, başqa ölkələrdən də ziyarətgaha çoxsaylı gələnlər var. Onun dünyanı dolaşan sorağı təbii ki, bizim də diqqətimizi çəkmişdi. Odur ki, yaranmış münasib şəraitdən istifadə edib ziyarətgahın yerləşdiyi Şəfəq qəbiristanlığına yollandıq. Ziyarətgah həmin qəbiristanlığın içərisində yerləşir. Amma daha doğrusu, qəbiristanlıq sonradan onun ətrafında salınıb...

Cərcis Peyğəmbər Beyləqana necə gəlib?

Gördüklərimiz və öyrəndiklərimizə keçməzdən əvvəl Cərcis Peyğəmbər (ə) haqqında qısa arayış verək: ziyarətgah İsa Peyğəmbərdən (ə) sonra, təxminən III-IV əsrlərdə yaşamış və 77 il ömür sürmüş, əslən Fələstindən olan Cərcis adlı peyğəmbərin adı ilə bağlıdır. Dini rəvayətlərdə onun İsa Peyğəmbərin (ə) həvarilərindən birinin şagirdi olduğu və bütün Tanrı elçiləri kimi tövhidi (təktanrılığı) təbliğ etdiyi bildirilir. Onun adı yunan mənbələrində “Corcios” kimi göstərilir. Lakin dini-əfsanəvi rəvayətə əsaslanaraq “Cərcis” sözünün farscadan “Cahar cur”, yəni dörd dəfə ölüb dirilən mənasına gəldiyini bildirənlər də var. İslamşünaslar bunu belə izah edirlər: Həzrət Cərcis (ə) Fələstində yaşayırdı, sonralar Mosula köçdü. O zaman Mosulda bütlərə inanan zalım bir padşah hakimiyyət sürürdü. Cərcis Peyğəmbər camaatı bütlərdən döndərib Allaha doğru çağırmağa başladı. Xeyli adam, hətta padşahın arvadı da imana gəldi. Padşah Cərcis Peyğəmbəri öldürmək üçün onu ən ağır işgəncələrə məruz qoyur. Peyğəmbər dörd dəfə ölümcül işgəncə altına düşür: Onun bə¬dəninin ətini dəmir daraqla qoparırlar, qaynar yağın içinə atırlar, odda yandırır, başına mismar vururlar. Amma hər dəfə Allah-təala Həzrət Cərcisi (ə) sağ-salamat saxlayır. Yeddi ildən sonra Allahın hökmü ilə Həzrət Cərcis (ə) vəfat edir, padşah və tərəfdarları isə Allahın göndərdiyi bəla ilə məhv olurlar.

Bu gün də İraqın Mosul şəhərində Həzrət Cərcis Peyğəmbərin (ə) böyük məqbərəsi var. Beyləqan rayonunda da Cərcis Peyğəmbərə aid edilən məzar ziyarətgah kimi tanınır. Ziyarətgahın XVII-XVIII əsrlərdə tikildiyi bildirilir. Cərcis Peyğəmbərin Beyləqana necə gəlib çıxması barədə tarixi mənbələrdə ətraflı məlumatlar var. Rəvayət olunur ki, Peyğəmbər Suriyadan təkallahlığı təbliğ edə-edə gəlib Mil torpağına çıxır. O, Beyləqanda 15-20 ilə yaxın ömür sürür. İndiki Beyləqan şəhəri zəmanəsinin böyük və ticarət baxımından əlverişli şəhərlərindən biri olub. O zamanlar bu ərazidə yaşayan əhali atəşpərəstliyə sitayiş edirmiş. Peyğəmbər (ə) insanları tək olan Allaha itaət etməyə çağırdığı üçün buradakı atəşpərəst kahinlərin qəzəbinə tuş gəlir. Onu təqib edirlər. Qovula-qovula indiki ziyarətgah yerinə gəlib çıxır. Peyğəmbərə atılan oxlardan və zərbələrdən ona xətər dəymir, o, bir quyuya düşür. Atəşpərəstlər onun üstünü torpaqlayırlar. Beləcə, bu ziyarətgahın yerində müqəddəs bir təpə yaranır...

Yaylıq yerə düşərsə...

Ziyarətgaha çatanda saat 11:30-u göstərirdi. Qəbiristanlığın giriş qapısında Bakıdan və digər rayonlardan gələn maşınlar dayanmışdı. İnsanlar tək-tək, yaxud da ailə halında ziyarətgaha tərəf addımlayırdılar. Ətraf geniş və səliqəli olmaqla yanaşı, orada insanların rahat dincəlməsi, qurbanlıq qoyun (Buraya gəlişimiz Qurban Bayramına təsadüf etmişdi) kəsmələri üçün hər bir şərait var. Uzaq yoldan gələnlərə çay təklif edən kafe də diqqət çəkirdi.

Bizi ziyarətgahın xuddamı Hacı Mirsəməd ağa qarşıladı. Öncə ziyarətgahla tanışlığa başladıq. Buraya gələnlər ayaqqabılarını soyunub içəriyə keçirlər. İlk diqqət çəkən taxta və şüşə çərçivəyə alınmış Peyğəmbərin qəbri və yuxarıdan-günbəzin tən ortasından asılmış uzun zəncirdir. Zəvvarlar əvvəlcə dua edə-edə qəbrin ətrafına dolanırlar və sonra yuxarıdan asılan həmin zəncirə yaylıq atırlar. İnanclara görə, zəncir yaylığı tutub saxlayarsa, arzun həyata keçər. Burada diqqət çəkən sirli bir məqam var. Heç çəkisi olmayan bu yaylıq zəncirə doğru atılar-atılmaz, o, qəribə şəkildə tərpənməyə başlayır. Sanki cəhd edir ki, yaylıq yerə düşsün. Bir-iki həmləyə düşmədisə, yaylıq zəncirin ucundakı qarmaqdan asılı qalır. Bu da inanclı olan insanlar tərəfindən sevinclə qarşılanır. Sonra isə ziyarətçilər nəzərdə tutulmuş yerə nəzirlərini də atıb geriyə addımlarla bayıra çıxırlar.

Ziyarətgahın tarixinə, oradan asılan zəncirə və bir sıra məqamlara xuddam Hacı Mirsəməd ağa aydınlıq gətirdi. Onun sözlərinə görə, Cərcis Peyğəmbər milad təqvimi ilə 315-392-ci illərdə yaşayıb. Bütün peyğəmbərlər kimi, o da insanlara Tanrı tərəfindən göndərilib. Bəzi mənbələrə görə, onun əmisi burada padşah olub, əmisinin yanına gələndə, o, taxtdan devrilib və yerinə Dərziyana adlı şah gəlib. Şah Cərcis Peyğəmbərin buraya gəlişini görüb, elə hesab edib ki, ondan qisas almaq üçün gəlir. Ona görə də peyğəmbərə qarşı bir sıra amansız təqiblər olub. Amma hər biri nəticəsiz qalıb. Əvəzində onun gətirdiyi dini qəbul edənlərin sayı bəzi mənbələrə görə qısa müddətdə 33 min nəfərə çatıb.

Zəncirin sirri hələ də məlum deyil

Hacı Mirsəməd ağa deyir ki, müxtəlif dövrlərdə ziyarətgahın üzərində fərqli formalarda günbəzlər tikilib. Baxımsızlıq, müharibə və zəlzələlər zamanı o günbəzlər dağılıb. 1899-1905-ci illərdə Aşıqlı kəndindən Hacı Qurban Hacı Nəbi oğlu bu işi öz öhdəsinə götürüb. O, bunun üçün memar Həsən Təbrizini buraya gətirdib. Tikinti işləri başlayanda Hacı Qurban namaz üstündə dünyasını dəyişib və bu işləri oğlu Hacıqulu davam etdirib. Usta Həsən Təbrizi məscidi 1905-ci ildə başa çatdırıb: “O, məscidin içərisində işləyərkən günbəzin ortasından zəncir asır. Usta zənciri asıb Təbrizə gedir. Beyləqan əhalisi də tərəkəmə olduğu üçün yaylaqdan gəlirmiş. Baxırlar ki, hələ memar gəlməyib, qapını açırlar, peyğəmbərin qəbri üzərində zəncir asıldığını görürlər. Usta Həsən burada böyük qüllə tikəcəkdi. Amma memar dünyasını dəyişdiyindən, bu qüllələr də yarımçıq qalır. Beləcə, zəncir də oradan müəmmalı şəkildə asılı qalmış olur. Kimi deyir, zəncir lampa asmaq, kimisi də deyir ki, papaq atmaq üçündür. Bu haqda zamanla müxtəlif fərziyyələr deyilib. Sonradan belə bir nəticəyə gəlirlər ki, bu zəncir niyyət üçündür. Zəncir hazırda xalq arasında inanc mənbəyi kimi fəaliyyət göstərir. Bu, xalq inancıdır. Amma usta Həsənin onu əslində nə məqsədlə asdığı hələ də bizə məlum deyil. Bina eroziyaya uğrayar, sökülmək məqamına gələrsə, onda bilərik ki, nə üçündür. Bu zəncirin İslamla da heç bir bağlılığı yoxdur. Sadəcə peyğəmbər ocağı olduğundan xalq ondan inanc yeri kimi istifadə edir. Bu, babalarımızdan bizə qalan tarixdir. Ona görə də zəncir bizə əzizdir”.

Ziyarətgahda izdiham

Tikilinin tam yuxarısında - günbəzdə bir güzgü yer alıb. Deyilənə görə, əvvəllər burada daha böyük güzgülər olub. Hacı Mirsəməd ağa söyləyir ki, bu ərazilər Haramı düzü olduğu üçün güzgülər işarə xarakteri daşıyıb, mayak rolu oynayıb, karvanla gələnlərə uzaqdan istiqamət verib.

Deyilənə görə, olduqca yaraşıqlı və sarışın olan gənc Cərcisi Sarı Peyğəmbər də adlandırırmışlar. Elə buna görə ziyarətgahın binası da əvvəllər sarı rəndə olub. Sonradan təmir-bərpa zamanı digər rənglərlə boyanıb.

Fikrilərini öyrəndiyimiz Rafiq adlı ziyarətçi buraya ailəsi ilə birgə gəlmişdi. O, Cərcis Peyğəmbər ziyarətgahının sorağını çoxdan eşitdiyini, sadəcə bu gün gəlmək nəsib olduğunu dedi. Belə bir məkanı ziyarət etməyin vacibliyini qeyd edən müsahibimiz buradakı zəncirin onda böyük maraq doğurduğunu bildirdi. Digər vətəndaşlar da ziyarətgaha niyyət edib gəldiklərini dedilər. Günorta saatlarına doğru ziyarətçilərin sayı daha da çoxalırdı.

Cərcis Peyğəmbər Ziyarətgahı Azərbaycanın dini, tarixi abidəsi olmaqla bərabər, insanların qəlbində xüsusi yer qazanıb. Buna orada olarkən də şahidlik etdik. Onu da əlavə edək ki, ziyarətgahın ərazisində yerli sakinlər tərəfindən 2008-2010-cu illərdə məscid inşa olunub. Məscid iki minarəlidir. Buranın daxili interyeri dekorativ naxışlarla bəzədilib. İnsanların məscidə rahat gediş-gəlişini təmin etmək üçün oraya asfalt yol da çəkilib. Məsciddə eyni vaxtda 100 nəfər ibadət edə bilir.

Xəyalə Rəis

Kaspi.-2014.-10 oktyabr.-S.8.