Böyük gəlir və nüfuz layihəsi
Bakıda “Cənub Qaz Dəhlizi”nin
genişləndirilməsi layihəsi üzrə təməlqoyma
mərasiminin keçirilməsinə sayılı günlər
qalıb
Sentyabrın 20-si Bakıda
“Cənub Qaz Dəhlizi”nin genişləndirilməsi
layihəsi üzrə təməlqoyma mərasimi keçiriləcək.
Bununla bağlı mətbuata açıqlama
verən ARDNŞ prezidenti Rövnəq Abdullayev bildirib ki, 2015-ci ilin əvvəlində
də Türkiyədə Trans-Anadolu boru kəməri (TANAP) layihəsinin təməlqoyma
mərasimi keçiriləcək: “Artıq
planlaşdırılma, geologiya işləri
aparılır. Lazımi tenderlər elan olunub. Tikinti və
yaşayış üçün
düşərgələr salınıb. Aprelin
ilk günlərindən isə artıq
sahə işlərinə başlanacaq”.
Qeyd edək
ki, “Cənub Qaz Dəhlizi”nin
genişləndirilməsi və TANAP layihələri “Şahdəniz”
qazının “Səngəçal” terminalından Türkiyəyə,
oradan isə Avropaya nəqlini
nəzərdə tutur”. Hansı ki, “Şahdəniz-2” üzrə yekun investisiya qərarı
ötən ilin dekabrında imzalanıb. Dünya tarixində ən böyük
sərmayə qoyuluşu olacaq
bu anlaşmanın ilkin
dəyəri 45 milyard dollardan
artıqdır.
Uzunluğu
870 kilometr olacaq “Trans Adriatik Qaz Kəməri” (TAP) “Şahdəniz”
yatağının ikinci fazasının mavi qazını Türkiyə, Yunanıstan, Albaniya ərazisi ilə İtaliyaya
çatdıracaq. TAP layihəsinin əsas mənbəyi
“Şahdəniz”in ikinci fazası çərçivəsində
hasil olunacaq qazdır.
Proqnozlara əsasən, ikinci
fazada hasilata
2016-cı ildə başlanacaq və TAP kəmərinin
tikintisinə 3 il tələb olunacaq. İkinci mərhələdə
Avropaya nəql olunacaq
mavi yanacağın həcmi 20 milyard kubmetrə çatdırılacaq. Azərbaycan
artıq öz qazını birbaşa Avropa
bazarına, həm də bazar qiymətləri
ilə çıxara biləcək. Bu isə
ölkənin bir bazardan
asılılığının aradan
qalxması və Bakının mavi yanacaq ixracatında əsas rola
nail olması anlamına gəlir. Odur ki, TAP anlaşması
Azərbaycan üçün həm də
siyasi-diplomatik əhəmiyyət
daşıyır. Beləliklə, bu anlaşma Azərbaycan üçün
sadəcə iqtisadi mənfəət
baxımdan deyil eyni zamanda strateji aspektdən də
kifayət qədər əhəmiyyətlidir.
Layihə Azərbaycanın
dövlət gəlirlərinin uzun
müddətli dövrdə və strateji olaraq təmin edilməsi baxımdan əhəmiyyətlidir.
Belə ki, ilkin qiymətləndirmələrə
əsasən, Azərbaycanın “Şahdəniz”
yatağının birinci və ikinci fazasının işlənməsindən
əldə etdiyi gəlirin həcmi 200 milyard dollara yaxın
olacaqdır. Bu isə dövlətin və
eləcə də ölkə əhalisinin iqtisadi
gəlirlərinin kəskin artırılması
baxımından ciddi maliyyə mənbəsinin
yaranması deməkdir.
Digər tərəfdən, “Şahdəniz” yatağının ikinci fazasının mavi qazının Türkiyə və Avropa bazarına 2018-ci ildən başlayaraq daxil olacağını nəzərə aldıqda bu, eyni zamanda Azərbaycan enerji resurslarının satışından əldə etdiyi gəlirlərinin də stabil olaraq tənzimlənməsinə imkan verəcək. Mavi qaz satışından əldə edilən gəlirlərin stabil olaraq artması eyni zamanda hasilatın pay bölgüsü üzrə neft ixracının mərhələli aşağı düşməsinin iqtisadiyyata hər hansı mənfi təsirlərinin qarşısını almış olacaq. Bu isə o deməkdir ki, bu anlaşma mərhələli olaraq Azərbaycanın neft dövrü uzun müddətli qaz dövrü ilə əvəzlənir.
Azərbaycan bu anlaşma ilə eyni zamanda müstəqilliyinin daimi təmin edilməsi üçün bir daha yeni zəmin formalaşdırdı. Azərbaycanın mavi qazının Avropa bazarına çıxarılmasına qarşı kifayət qədər xarici təzyiqlər var idi. Praktik olaraq, ölkəmiz Xəzər hövzəsində Avropa Birliyi ilə danışıqlarda sonadək öz mövqeyini qoruyub saxlayan yeganə dövlət oldu. Birliyin Türkmənistan ilə apardığı uzun sürən danışıqlara baxmayaraq, “Cənub Qaz Dəhlizi”ndə Aşqabadın iştirakına nail olmaq mümkün olmadı. Buna rəğmən, Azərbaycan həm TANAP, həm də TAP-ın reallaşmasına nəinki öz töhfəsini verdi, hətta birbaşa iştirak etdi. Ölkəmizin müstəqil qərarı eyni zamanda Azərbaycanın regionda müstəqil fəaliyyətinin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər.
Ekspertlər bildirirlər ki, bu layihənin
reallaşması Avropanın Rusiyadan mavi yanacaq
asılılığını azaldır. Birinci
mərhələdə ildə 10 milyard kubmetr qaz Rusiyadan
yan keçməklə Avropa
bazarına çıxarılacaq. Növbəti
mərhələdə bu, 21 milyard kubmetrə çatdırılacaq.
Əgər TAP-ın ötürmə qabiliyyətinin 60 milyard kubmetr olduğunu nəzərə alsaq,
bu, o deməkdir ki, “Abşeron”
yatağı da istifadəyə veriləndən
sonra Avropa Birliyi göstərilən həcmdə
qazı Azərbaycandan idxal edəcək.
Elə birinci mərhələdə Avropa bazarına çatdırılacaq mavi yanacaq, bir
neçə ölkənin tələbatını ödəmək
baxımından böyük əhəmiyyət
daşıyacaq. Mavi yanacaq baxımından Rusiyadan 97 faiz asılı
olan Bolqarıstan, 98 faiz
asılı olan Macarıstan da TAP-dan yararlanan
ölkələr olacaqlar. Ümumilikdə
TAP Avropanın Mərkəzi Şərqində, eləcə də
cənubi Avropada enerji
təhlükəsizliyinin formalaşmasına ciddi
müsbət təsir göstərəcək
Avropa Birliyi TAP layihəsinin dəstəklənməsində
xeyli maraqlı tərəf idi. Çünki bu, Avropanın enerji siyasətinə,
enerji təhlükəsizliyinə xidmət
edəcək bir layihədir. Paralel olaraq, TAP layihəsinin
reallaşmasından Türkiyə və Gürcüstan
kimi ölkələr də gəlir əldə
edəcəklər. Bununla yanaşı,
TAP vasitəsilə ixrac olunan
qazın müəyyən hissəsi həmin ölkələrin
daxili istehlakı üçün
istifadə olunacaq.
Şirkətlər səviyyəsində
isə TAP layihəsi imkan verəcək ki, SOCAR Avropa Birliyi
ölkələrinin bazarlarına çıxsın,
investisiya yatıra bilsin.
Azərbaycan üçün TAP eyni zamanda rentabelliyi təmin edilmiş layihədir. “Nabucco” ilə müqayisədə TAP boru kəməri 450 kilometr qısadır. Bu da onun çəkiliş xərclərinin daha az olmasına şərait yaradır. Ekspertlər deyirlər ki, rentabellik baxımından bu, olduqca vacibdir. Yəni, tikinti xərclərinin az olması layihənin daha rentabelli işləməsini şərtləndirən amildir.
Azərbaycan üçün bunun iqtisadi üstünlüyü
ondan ibarətdir ki,
TAP layihəsi vasitəsilə ölkəmiz daha
bahalı bazara, qiymətlərin daha yüksək olduğu
bazara çıxış imkanı
qazanır. Nəzərə almaq
lazımdır ki, TAP İtaliyanın mavi yanacağa olan tələbatına hesablanıb. Bu da Azərbaycana imkan verir ki,
öz qazını daha
yüksək qiymətə təklif edə bilsin.
Digər tərəfdən, Azərbaycan TAP layihəsini
reallaşdırmaqla, birmənalı şəkildə bir neçə bazara öz qazını çıxarmaq imkanı
qazanır. Buna misal olaraq,
TANAP vasitəsilə Türkiyə, həmçinin Gürcüstan, Rusiya, eləcə
də Avropanın digər ölkələrinə, o cümlədən Albaniya,
Baltik ölkələrinə, xüsusən
də Bosniya və Hersoqovina,
Bolqarıstan, Monteneqro, İtaliya
bazarlarına çıxışı qeyd
edə bilərik. Göründüyü
kimi, TAP sayəsində Azərbaycanın bir bazardan
asılılığı aradan
qalxır. Prezident İlham
Əliyev də ölkəmizin mavi yanacaq strategiyasında yalnız Azərbaycanın
maraqlarına uyğun olan
qiymətlə qazın xarici bazarlara çıxarılmasına üstünlük veriləcəyini bəyan etmişdi. Bu baxımdan,
Azərbaycan TAP layihəsinə qoşulmaqla
bu hədəfə çata
bildi.
TAP imkan
verir ki, Azərbaycan birbaşa, heç bir tranzit olmadan
öz qazını Avropaya
çıxarsın. Bununla Azərbaycan
Şərq Tərəfdaşlığı proqramı
çərçivəsində regionda
Avropanın enerji təhlükəsizliyinə
töhfə verən ilk ölkə kimi tarixə düşəcək.
Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti TANAP-da əsas investor olmaqla yanaşı, TAP-da da aparıcı sərmayəçilərdən biri kimi iştirak edəcək. Bu isə təbii ki, Neft Şirkəti üçün yeni sərmayə imkanları və eləcə də yeni bazar deməkdir. Təbii ki, bu investisiyaların rentabelli olması SOCAR-ın timsalında Azərbaycan daxil olan vəsaitlərin həcmini artıracaq.
Eyni zamanda TAP boru xəttinin çəkilməsi onun Azərbaycan daxil olmaqla keçdiyi ölkələrdə yeni iş yerlərinin açılması deməkdir. Layihə çərçivəsində 30 min yeni iş yerinin yaradılması nəzərdə tutulur. Yeni iş yerlərinin əhəmiyyətli hissəsi ölkəmizin payına düşəcək. Bununla yanaşı, digər iştirakçı ölkələrin də məşğulluq sferası bu layihədən faydalana biləcək.
Həbibə ABDULLA
Kaspi. - 2014.-
13-15 sentyabr.- S. 3.