«Nuru Paşanın keçdiyi
yollar xilas yolu idi»
Professor Minəxanım Təkləli: “Xatirələr
üstündə heç bir
nişangah yoxdur...”
Tarixin
bütün səhifələrində Türkün Türkdən başqa
dostu olmadığını sübut edən hadisələrə rast gəlmək olar. 15 sentyabr buna ən gözəl
misaldır. Biz də bu
tarixi hadisəyə laqeyd
qalmadıq. Və üzümüzü bu barədə ən yaxşı sözü deyə biləcək adama, Qafqaz Universitetinin
professoru Minəxanım Nuriyeva
Təkləliyə tutduq:
-Minə xanım, Nuru Paşayla bağlı söz deyəcək iki adam varsa onun biri və birincisi sizsiniz. İldönümlə bağlı düşüncələrinizi bilmək istərdik…
-Çox sağ olun. Sabah 500 səhifəlik Nuru paşa kitabımız əldə olacaq. Müəllif Nehman Süleymanov, nəşrə hazırlayan Prof. Mehmet Rıhtım və prof. Minəxanım Təkləli.
Bizim bu mövzuda
kitablarımız var ki,
dönə-dönə nəşr olunub,
işıq üzü görüb.
-Sizcə biz Nuru Paşanı
tanıyırıqmı?
-Həm hə, həm də yox. Nuru paşa tək olmayıb, onun silahdaşları var. Onlar haqqında nə bilirik? Ayrı-ayrı döyüş alayları, qəhrəman taburlar, alaylar var, onların rəşadəti, hünəri… Bunları fərqləndirə bilirikmi? Tarixi yerləri necə, qoruyub-saxlaya bilirikmi?
90-cı illərədək Bakı ətrafında səngərlər qalırdı, indi Bakı kənd kimi tikilə-tikilə gedir. Ordu qərargahları, generalların həm də ilk Azərbaycan ordusu generallarımızın durduqları məntəqələr, döyüş yolları…
Xatirələr üstündə heç bir nişangah yoxdur...
Bu gün heç yerdə bir xatirə lövhəsi yoxdur.
Baxın, keçmiş 26-lar bağı Bakının ən böyük meydanı olub. Biz ermənilərin orada 1918-ci ildə məşq elədikləri fotoları yayırıq.
Eynilə orada, Bakı azad olanda Nuru paşa çıxış edib, sonra Təzə pirdə...
Bəs hanı xatirə
lövhələri? Harda asılıb?
-Təəssüf ki, haqlısınız. Bəs çarəni
nədə görürsünüz? Nə
eləməliyik?
- Yenə də
sevinmək lazımdır, 1992-də ilk dəfə
«Azərbaycan» qəzetində yazanda və
dostlarımın köməyi ilə televiziyada
15 sentyabr Bakının azad
edildiyi gün mövzusunda çıxış edəndə
hər kəsi təəccüb götürmüşdü.
İndi dövlət səviyyəsində
bu məsələ qəbul olunub, tədbirlər keçirilir.
Əlbəttə, ciddi irəliləyişlər
var.
-Bizim Sahil bağı da
Hürriyyət meydanı adlanmır...
-Təbii, o
bağın adını mən də hələ bilmirəm.
Əvvəl Birja meydanı olub, sonra 26-lar basdırılanda
Hürriyyət adlandırılıb, sonra
“26-lar”, daha sonra “15 may” və daha nə bilim nələr…
-Ümidverici nə var bu
mövzuda?
-Türkiyə səfirliyinin ərazisində
Nuru Paşanın büstü qoyulub. Bu yaxşı haldır
amma azdır. Niyə Bakının sinəsində
Nuru Paşaya yer verilməsin? Niyə?!
Qoqola da büst, qəhrəman
Nuru paşaya da?!
-Keçmiş səfir Hülusi Kılıç bizimlə
görüşündə demişdi ki, "mən burda, səfirliyin həyətində
belə olsa onun büstünü qoydurub gedəcəm burdan". Dolayısıyla o da bizim əməlimiz deyil. Minə xanım, başqa ampluadan baxsaq, 15 sentyabr bizə nə verdi? Ya da nəyin başlanğıcıydı,
biz fərqində olmadıq?
Olanda da artıq geciydi…
-Yenə deyirəm, 70 il
elmi və bədii əsərlərdə
başkəsən, quldur,
xuliqan kimi göstərilən Qafqaz İslam ordusu və milli könüllü
birləşmələrimizdən ibarət xilaskar ordumuz bu gün
öz dəyərini yavaş-yavaş qazanmaqdadır.
Bütün hallarda dövlət
xətti lazımdır,
milli-vətənpərvərlik tərbiyəsi yuxarı səviyyələrdən, dövlət
miqyasında təbliğ
olunmalıdır.
-Sizə elə gəlmirmi ki, bu, hər
iki dövlət üçün keçərlidir.
Türkiyədə Azərbaycana münasibət
sizi qane edirmi? Bunu səbəbsiz soruşmuram.
Təəssüf, çox təəssüf
ki, bizə münasibətin orta həddi yoxdur. Ya çox əladır
ya çox pis…
-O böyük mövzudur məni heç Azərbaycanımızın
da qardaş Türkiyəyə mövqeyi
qane eləmir. Bəlkə də çox şey gözləyirəm,
ona görə belə deməli oldum. Sizcə təkcə Türkiyəmi?
İraqda türkmənlərı qırırlar, biz də durub baxırıq, hamı Türkiyəni yamanlayır, bəs biz?
Bəyəm balaca dövlətik?
Biz demirikmi güclüyük?
Əlbəttə güclüyük-bəs niyə səsimiz çıxmadı?
Ondan ötrü özümüzü
demək lazımdır
ki, yaxşı nə varsa olduğu
kimi təqdim edə bilmirik. Özümüz haqqında yanlış rəyə yanlış düşüncəmiz və
yanlış dəsti-xəttimiz
səbəb olur.
-Burda fərdlərin də rolu danılmazdır. Bəs təhsilin? Deyək ki, bizi Sovet
təhsili bu günə qoydu, bir az da qanımızda vardı, amma indi sizin dediyiniz
kimi tarixi irdələyib həqiqəti
tapırıq. Türkiyəyə mane olan nədir? Niyə bizi durulamır?
- İndi Türkiyədə milliliyi
sevmirlər, səsini
çıxarana irqçi
"şovinist" deyirlər...
-Niyə? Bunun zərbəsi axı Türkiyənin özünə
də dəyir. Daha doğrusu Türkə!
-Özümüz
bilməliyik, bildirməli,
sevdirməliyik. Biz axı, heç kimin dərdinə qalmırıq, yanmırıq,
sevmirik. Bizi sevsinlər,
bizə yansınlar, tanısınlar deyirik.
-Nuru Paşaya qayıdaq. Nə olmasını
istərdiniz ki, Paşa layiqli qiymətini alsın?
-Qəhrəman Nuri paşa Mosuldan Yevlax stansiyasınadək 45 günə
at belində gəldi...
Onun Bakının mərkəzində
at üstündə heykəli
olmalıdır.
Hələ yolda vuruşlara qatılırdı, Xoy-Səlmas
qırğınlarını durdurdu, yoldan Naxçıvana qüvvə
göndərdi, Göyçayadək
gələn erməni-rus
qüvvələrinə sinə
gərdi. Göyçaylıların qarşısında çıxış elədi.
Bakıdan sonra Ağdama da gəlib “Qarabağ Azərbaycan torpağıdır
və burada Azərbaycan qanunları işləməlidir,” dedi,
Qarabağı azad elədi.
Bir sözlə, Nuru Paşanın keçdiyi yollar xilas yolu
idi.
Nigar İSFƏNDİYARQIZI
Kaspi. -
2014.- 16 sentyabr.- S. 7.