İnam, zəhmət, təhsil
Vüqar Bayramov: “Gənclər
inanmalıdırlar ki, zəhmət və təhsil onların
həyatını dəyişəcək”
ABŞ-ın Corc Taun Universitetinin hazırladığı “dünyanın ən nüfuzlu 500 müsəlmanı” hesabatında onun da adı var. Əsərləri dünyanın 25 dilinə tərcümə edilib. Böyük Britaniyanın Kral Akademiyasının üzvü olan yeganə azərbaycanlı iqtisadçıdır. Sədrlik etdiyi İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzi beynəlxalq qiymətləndirməyə görə, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyanın ən güclü beyin mərkəzi olaraq Harvard Universitetinin rəsmi kataloquna daxil edilən yeganə Azərbaycan təşkilatıdır. Azərbaycandan ilk dəfə Dünyanın Gələcək Liderləri Forumunda iştirak edib. Dövlət Neft Fondunun Gəlirlərindən İstifadə İstiqamətləri Strateji Sənədinin müəllifidir. Rəhbərlik etdiyi beyin mərkəzinin hazırladığı təkliflər Azərbaycan hökuməti tərəfindən qəbul edilərək, tətbiq edilir. Qazaxıstanda Antiböhran, Yunanıstanda isə Stabilləşmə proqramlarının hazırlanmasında qatqısı olub… Müsahibimiz bu qədər uğurlara imza atan iqtisadçı alim Vüqar Bayramovdur.
- Jurnalistlərə
açıq adamsınız. Nə vaxt sizə zəng etsək,
açıqlama verməkdən imtina etməmisiniz. Jurnalistlərin
suallarını cavablandırmaq gün ərzində nə qədər
vaxtınızı alır?
- Jurnalistlərlə əməkdaşlıqda həmişə maraqlı olmuşam. Gün ərzində jurnalistlərə açıqlama vermək təxminən 3 saata yaxın vaxtımı alır. Gün ərzində o qədər müsahibə verirəm ki, bəzən günün sonunda verdiyim müsahibələri xatırlamıram. Bəzən eyni mövzuda gün ərzində bir neçə jurnalist müraciət edir, eyni mövzunu və cümlələri bir neçə dəfə deməli oluram.
- Eyni mövzuda
gün ərzində bir neçə dəfə
danışmaqdan yorulmursunuz, bezmirsiniz?
- Bezmirəm. Çünki jurnalist öz
işini yerinə yetirir. Jurnalist haradan bilsin ki, ondan əvvəl
kimsə həmin mövzu barədə mənə suallar verib. Uzun illərdir
jurnalistlərlə əməkdaşlıq edirəm. Heç bir jurnalist deyə bilməz ki, onunla
müsahibədə mən tərəfdən hansısa
hörmətsizlik görüb. Hətta,
15-20 oxucusu olan portallarda çalışan jurnalistlərin
suallarına belə məmnuniyyətlə cavab verirəm.
- Həm beyin mərkəzinə rəhbərlik
etmək, həm xaricdə keçirilən tədbirlərdə
çıxış etmək, həm KİV-ə
açıqlamalar vermək, elmi məqalələr yazmaq,
facebookda gündəmlə bağlı mövzulardan
status-şərh yazmaq, universitetlərdə mühazirələr
oxumaq çətin deyil?
- Çətindir,
amma çatdırıram. Səfərlərim
çox olur. Etiraf edim ki, əvvəllər
yorğunluğu o qədər hiss etmirdim. Amma son aylar, bəlkə
də 40 yaş tamam olduğundan daha çox hiss edirəm
(gülür – L.M.). Bəzən bədən
fiziki olaraq bu qədər işə dözmür.
- Bədəninizin gücü işləməyə
çatmayanda necə istirahət edirsiniz?
- İş vaxtı yorulanda əməkdaşlarımızla
çay və ya kofe içib iqtisadiyyatdan kənar məsələləri
müzakirə edirik. Çalışırıq müəyyən
qədər beyin dincəlməsi baş versin. Ən çox xoşladığım istirahət
növü açıq havada gəzməkdir. Axşamlar Qış parkı və bulvarda gəzməyə
üstünlük verirəm. Çox təəssüf
ki, son illər işin çoxluğundan məzuniyyət də
götürə bilməmişəm. Adam
yorğun olanda dostları ilə söhbət etməyə
ehtiyac duyur. Dostlarımın demək olar
hamısı məndən 10-12 yaş böyükdürlər.
Adam istəyir ki, dostlarla görüşəndə bir az yorğunluğunu çıxarsın, pozitivə
yüklənsin. Dostlarımın təqaüd
yaşına çatması görüşəndə daha
çox deyinməklərinə gətirib çıxarıb
(gülür – L.M.). Təbii ki, ailəmlə
də istirahət etməyə çalışıram.
İşdən sonra vaxtımın əhəmiyyətli
hissəsini ailəmlə oluram.
- Bir az
keçmişə qayıdaq. Amerikada
Vaşinqton Universitetində təhsil almısınız.
Necə oldu ki, sözügedən ölkədə təhsil
almağa getdiniz?
- Bizim ailə
gəlirlərimiz SSRİ dağılana qədər yaxşı
idi. Atam rəhmətə gedəndə 4-cü
sinifdə oxuyurdum. Ailədə 5 oğlan
uşağı idik. Atamın
dünyasını dəyişməsi sosial çətinlik də
yaratdı. Amma anam müəllimə, eyni
zamanda məktəbdə pioner dəstə rəhbəri
olduğu üçün onun əmək haqqı imkan verirdi
ki, biz təhsil ala bilək. Füzuli
rayonunun Aşağı Güzlək kəndində
yaşayırdıq. Bacımız olmadığına
görə ev işlərində
anamıza kömək edirdik. Atam da, anam da dərslərimizə
xüsusi diqqət göstərərdilər. 5-ci sinifdə
oxuyanda hiss etdim ki, kəndimizdə istədiyim təhsili ala
bilmirəm. Evdə məsləhətləşdik
ki, təhsilimi rayon mərkəzində davam etdirim. Bir müddət rayon mərkəzində oxuduqdan
sonra yenə də bəzi suallarıma tam olaraq cavab ala bilmədiyimi
gördüm. 8-ci sinifdə təhsilimi
Bakıda davam etdirmək qərarına gəldim. Bakıda evimiz olmadığından fizika-riyaziyyat təmayüllü
internat tipli məktəbə daxil odum. Həm
təhsil aldım, həm də internatın yataqxanasında
qaldım. Riyaziyyat və fizikaya
marağım çox böyük idi, olimpiadalarda iştirak
edirdim. Eyni vaxtda həm fizika, həm də
riyaziyyat olimpiadasına yazılırdım. Bir olimpiadada sualları cavablandırmaq
üçün 2 saat ayırırdılar. Mən saat 4-dən 5-ə qədər fizika, 5-dən
6-ya qədər riyaziyyat olimpiadasında iştirak edirdim.
Sonda hər iki olimpiadanın qalibi olurdum.
Məqsədim orta məktəbi bitirib Moskva Dövlət
Universitetin riyaziyyat fakültəsində təhsil almaq idi. Amma mən
orta məktəbi bitirənə qədər SSRİ
dağıldı, Moskvada xarici vətəndaşın təhsil
alması ödənişli əsaslarla oldu. Bizim də
maddi vəziyyətimiz pisləşdi, anamın
aldığı maaş dəyərini
itirdi. Moskva Dövlət Universitetinə gedə
bilmədiyim üçün alternativ Bakı Dövlət
Universiteti idi. Düşündüm ki,
Moskva Dövlət Universitetindəki hədəflərimi
BDU-da reallaşdıra bilməyəcəyəm. Buna görə Dövlət İqtisadiyyat Universitetinə
müraciət etdim və maliyyə fakültəsinə qəbul
oldum. Sonra kəndimiz işğal olundu və
anam da Bakıya gəlmək məcburiyyətində qaldı.
Mən tələbə kimi universitetin
yataqxanasında, anamgil məcburi köçkün kimi
başqa yataqxanada yaşamağa başladılar. Maddi cəhətdən sıxıntım
olduğundan birinci kursdan universitetin yataqxanasında gecələr
gözətçi işləməyə başladım.
Azərbaycanda təhsilin səviyyəsi
aşağı düşdüyündən
çıxış yolunu xaricdə təhsil almağı
gördüm. Məktəbdə və
universitetdə alman dilini oxumuşdum. Amma o
zaman alman dilli təqaüd verən universitet yox idi. İngilis dilini öyrənmək qərarına gəldim.
Müəllim yanına getməyə ehtiyac olsa
da, pul yox idi. Kitab alıb axşamlar çox az yataraq özüm hazırlaşmağa
başladım və xaricdə təhsil üçün
akademik ingilis dilindən - TOEFL-dan imtahan verdim. Kanadada
təqaüd proqramına müraciət edib qəbul oldum.
Təhsilimi əvvəlcə Kanadada, sonra
Amerikada Vaşinqton Universitetində iqtisadiyyat fakültəsində
davam etdirdim.
-
Maraqlıdır ki, ailədə beş
qardaşın beşi də iqtisadçıdır...
-
Böyük qardaşım da sənədlərini əvvəl
ədəbiyyata, sonra hüquqa vermək istəyirdi, son anda
fikrini dəyişib iqtisadiyyata verdi. Mən də əvvəl riyaziyyata getmək istədim,
sonra iqtisadiyyat üzrə getdim. Təbii
ki, böyük qardaşımın iqtisadiyyatda
oxumağının mənə və qardaşlarımıza
təsiri oldu.
- Həm də müəllimsiniz. Azərbaycan
İqtisad Universiteti daxil olmaqla, dünyanın 40-dan artıq
universitetində mühazirə oxumusunuz. Özünüz də
Kanadada, Amerikada tələbə olmusunuz. Bizim tələbələrlə
mühazirə dediyiniz, təhsil aldığınız
universitetlərin tələbələri arasında hansı fərqlər
var?
- İqtisad Universitetində Xüsusi İstedadlar Qrupunda
dərs deyirdim. Adi qruplarda oxuyan tələbələrimizi
Avropanın, Amerikanın, Çinin, Koreyanın tələbələri,
hətta Xüsusi İstedadlar Qrupunda oxuyan tələbələrlə
müqayisə edəndə, ortaya böyük fərq
çıxır. Azərbaycan tələbələrinin
spesifik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, dərs olmayanda
sevinirlər. Amma mən Vaşinqton Universitetində
oxuyanda Nobel mükafatçısı olan müəllimlərimizdən
biri Avropaya konfransa gedəndə tələbələrdən
icazə aldı və dərsin əvəzini keçəcəyini
dedi. Sözügedən ölkələrdə
tələbələr etdikləri ödənişin
müqabilində yaxşı təhsil almaq istəyirlər.
Digər tərəfdən fikirləşirlər
ki, bu yaşda onların işi təhsil almaqdır. Bizdə isə fərqlidir. Təcrübəmdə
rast gəlməmişəm ki, bizdə müəllim dərsi
buraxanda sonradan tələbələr ondan həmin dərsi
keçməsini tələb etsinlər. Dünyanın
heç bir ölkəsində tələbə pul verib qiymət,
diplom almır. Amma sevindirici haldır ki, artıq
xüsusən ali təhsildə
rüşvət ciddi şəkildə
yığışdırılmağa başlayır. Son illər rüşvətə qarşı ciddi
mübarizə aparılır. Amma yenə
də tələbələrin dərsə ənənəvi
baxış problemləri qalmaqdadır.
-
Vüqar bəy, qızlarınızın neçə
yaşı var?
- Birinin
dörd, o birinin səkkiz yaşı var.
- Tez-tez xarici səfərlərdə
olursunuz. Getdiyiniz ölkələrdən
qızlarınıza nə alırsınız?
- Əvvəllər ikisi də daha çox oyuncaqlara
maraqlı idilər. İndi xaricə gedəndə
böyük qızım geyimlə bağlı xüsusi
sifarişlər verir. Amma balaca hələ
ki, oyuncaq istəyir. Mənim də təhsillə
bağlı öz şərtlərim var. Hələ ki,
balacaya şərt qoya bilmirəm, amma böyük
qızım xaricdən hədiyyələrin gəlməsi
üçün hökmən yaxşı oxumalıdır.
İkinci
sinfə gedən qızımı oxumağa həvəsləndirmək
üçün şərt kəsirəm ki, əgər ili yaxşı başa vursa, əlaçı
olsa, bir xarici ölkəyə səfərə aparacağam. O
da adətən Türkiyəni seçdiyindən xərcim az çıxır (gülür – L.M.).
- Ataları işə, səfərlərə
çox vaxt sərf etdiyindən övladlarınız
şikayətlənmirlər?
- Balaca
yox, amma böyüyü şikayət edir. Balaca
daha çox anasına bağlıdır. Böyük
həmişə səfərə yola düşəndə
“getmə”, “tez gəl” deyir. Çalışıram
xaricə gedərkən çox qalmayım. Çünki uşaqlara zaman ayırmaq vacibdir.
Əvvəllər Avropa Birliyinin Vətəndaş
Cəmiyyəti Forumunun həmsədri, eyni zamanda İdarə
Heyətinin üzvü idim. Həmsədr
olduğum üçün tez-tez xaricə gedirdim. Uçuş vaxtlarını elə seçirdim ki,
gün itirməyim, evdə daha çox qalım. Əgər İdarə Heyətinin
yığıncağı birinci gün saat 10-da
başlayırdısa, üzvlər bazar günündən
hotelə yerləşirdilər. Amma mən
gecə reysi ilə gedirdim ki, bazar gününü evdə
olum. Elə hesablayırdım ki, saat 10-da
yığıncaqda iştirak edir, axşama da evə
qayıdırdım. Səfərlərimin
uzunmüddətli olmamasına çalışıram. Amma onlar da qəbul ediblər ki, mən səfərlərə
getməliyəm.
- Yoldaşınız
iqtisadçı deyil?
- Yox. Yoldaşım ingilis dili və ədəbiyyatı
üzrə filoloqdur.
- Evdə “maliyyə naziri” adətən
qadın olur. Sizdə kimdir, pula nəzarəti kim
edir?
-
Sözün düzü, bizdə “nazir” yoxdur. Evdə
dominant olmamağa çalışıram. Tələbə vaxtından qadın hüquqları
mövzusuna həssas yanaşmışam. Qadın
hüquqları ilı bağlı
araşdırmalarım, Avropada çıxışlarım
olub. Həm də qadın hüquqlarına
hörmət etmək məcburiyyətindəyəm,
çünki ailəmizdə 3 qadın var, mən təkəm
(gülür – V.B.).
Məncə, ailədə xərcləmələr
razılaşdırılıb edilsə, daha effektiv olar. Bir adamın qərar
verməsi adətən vəsaitin səmərəli xərclənməsinə
imkan vermir. Buna görə xərcləmələrin
razılaşdırılmasına çalışırıq.
Amma bütün Azərbaycan ailələrində
olduğu kimi, nə qədər müzakirə olunsa da, son
sözü mən deyirəm.
- Vüqar bəy, karyeranızda əldə
etdikləriniz uğurları sadalamaqla bitmir. Bu qədər
uğura necə nail olmusunuz?
- İnsanın uğur qazanması üçün zəhmət
çox önəmlidir. İnsan hər zaman öz üzərində
işləməlidir. Müxtəlif səbəblərdən
müxtəlif təzyiqlər olur, kimlərsə sənin irəli
getməyini istəmir, kimlərsə sənə
qısqanclıqla yanaşır, sənin bu uğurlara layiq
olmadığını düşünür və s. Amma
insan daimi olaraq öz üzərində işləməli, zəhmətə
alışmalı, heç zaman təzyiqlər
qarşısında geri çəkilməməlidir. Həm
maliyyə, həm də mənəvi baxımdan çox
çətin günlərin ola bilər. Amma bütün hallarda üzləşdiyin çətin
günlərin ömrünün qısa olacağına
inanmalısan. Hökmən insanda inam olmalıdır.
Uğur qazanmaq üçün təhsil də önəmlidir. Təhsil heç zaman bitmir. Xaricdə təhsil almışam, cəmiyyətin müəyyən hissəsi mənim fikirlərimi qəbul edir deyə, öyrənməyi dayandırmıram, daim xaricdən yeni çap olunmuş kitablar sifariş verir və işdən sonra oxuyuram. Yəni təhsil bitmir. İndiki dövrdə cəmiyyət o qədər innovativləşib, elektronlaşıb ki, o elektronlaşan tələblərə cavab vermək üçün hökmən öz üzərində işləməlisən. Buna görə insanın irəli getməsi üçün zəhmət, inam və təhsil çox vacibdir. İnsan zəhmət çəkmirsə, heç zaman uğur qazana bilməz. Zəhmət çəkmədən, kiminsə dəstəyilə qazanılan uğur isə qısamüddətli olacaq. Təhsilsiz adam uzun müddət cəmiyyətdə qala bilməz. Müəyyən vaxtdan sonra cəmiyyət onun təhsili olmadığını öyrənəcək.
Bu gün tələbələr bilməlidir ki, oxuyaraq həyatlarını dəyişə bilərlər. Sizə bir misal çəkim. Tələbələrimdən biri çox imkansız ailədən idi. SOCAR-da hansısa müsabiqədə iştirak edib 250 manat mükafat qazanmışdı. Mükafatı aldığı gün gecəni qrup yoldaşları ilə bir yerdə qalıb. 250 manat onun üçün o qədər böyük pul idi ki, tələbə yoldaşları danışırdılar ki, axşam pulu cibinə qoyub yatıb. Gecəni də üç dəfə durub pulu cibindən çıxarıb baxıb, yenidən yatıb. Həmin insan bu gün 3 min manata qədər maaş alır. Çünki vaxtında əziyyət çəkib və əziyyətin əvəzində bu gün cəmiyyətdə öz yerini tapıb. Gənclər inanmalıdırlar ki, zəhmət və təhsil onların həyatını dəyişəcək.
Lalə MUSAQIZI
Kaspi.-2015.-4 dekabr.-S.21.