“Başı üstə Tanrı çəkər keşiyi...”

“Şair olan neylər evi, eşiyi,

Başıüstə Tanrı çəkər keşiyi...”

Bir balaca kitab varıydı kənd evimizdə. Bacımın dini-imanıydı o kitab. Bir də uşaq ağlımda qalan bir Məhəmməd əmimiz varıydı. Üzündən nur yağan bir adamıydı, həftənin bir iki günü bizə gələrdi axşamları. Söz məclisi qurulardı, Məhəmməd əmim şeir deyərdi, bacım ona qoşulardı, atam, anam və qapının ağzındakı balaca Nigar heyran-heyran dinləyərdilər. Onun da insafı yoxuydu, bəzən gözünü yumub huşa gedərdi, atam deyərdi ki, “ dəyməyin, burda deyil, öz dünyasındadı”.

Mən hardan biləydim o odun “peç”inin tüstüsündəki əhvalın məni də ağuşuna alacağını...

Uşağıydım, ağlım kəsmirdi, bacım əlimə çaydanı tutuzdurub həyətdən su gətirməyə göndərirdi, mən də ağlaya-ağlaya gedirdim. Allah, necə hirslənirdim ona. Sabahısı gün axşam dinlədiklərini birbəbir əzbərdən deyəndə hirsim soyuyurdu və başlayırdım maddım-maddım qulaq asmağa.

O işıqlı axşamlarda qulağıma çalınan şeirlərin müəllifi haqqında düşüncələrimi yazmaq həvalə olunub indi mənə. Bilmirəm, nə deyim, necə deyim ki, o ocaqdakı Halı Sözə çevirib oxucuya çatdıra bilim. Gözlərim Məhəmməd əmimin gözləri kimi yumulu, qulağımda “Baş sarıtel” havası, ürəyimdə “Od aldığım ocaqlar”...

Hər sətrini, hər kəlməsini əzbərə bildiyim, gecələri kitabını bağrıma basıb uyuduğum və uşaq ağlımla “nolardı, bu adam mənim əmim olardı” deyə Allahdan dilədiyim şair Zəlimxan Yaqubdu, ruhumun qonağı. Evimizin baştacı, alın yazısı, anamın diləyi, atamın arzusu Zəlimxan.

Nə deyim fələyin işinə. Nə deyim, necə deyim ki, bircə dəfə bildiyindən əl çəkib yarıda qırdığı ömürlər siyahısına onu salmasın? Nakam ümidlər eşqinə, millətinə, xalqına bağışlasın...

Nə deyim ki...

Bir əli torpaxda bir əli Haxda olan bir şairə Söz yazıram. Həddimədimi bilmirəm amma dolub ürəyim. Səcdəsi Eşq olan birindən söhbət açacam sizə. Hamının tanıdığı, hər kəsin bildiyi, birinin əmisi, o birinin dayısı, mənim də qağam olan Zəlimxan Yaqubdan. O Yaqubdan ki, qədim türk yurdu Borçalıdan “Börü Çaladan” dünyaya türkün böyüklüyünü hayqırmağı bacardı. Min bir siyasətin gücü yetməyənlərə onun sözünün, qələminin gücü yetdi.

Bu günlərdə dəli ağlım yenə məni yoldan çıxardı. Hər telefon zəngində səsimi dinləyən Anamı bayram ərəfəsində arzusuna çatdırmaq istədim. Gəlmişdi, yanımdaydı. Zəng vurdum qağama, “Anam burdadı, qağa, günahı mənim olsun, səni onunla görüşdürüm, nolar” dedim, “axşam mənə zəng vur, ünvanı de”dedi. Gözümün yaşını ürəyimin fərəhinə qatıb evə qaçdım. Əlim-ayağım bir-birinə dolaşdı, Anama demədim heç nə. Demədim ki, qapını özü açıb, şairi qarşısında görsün. Heç iki saat keçmədi zəngi gəldi “Niyar, gəldim, aşağıdayam”dedi. Uçdum. O binanın həyətinə düşənə qədər gözümün qarşısından hər şey kino lenti kimi keçib getdi. Bir gəldim ki, şairin başına adamlar doluşub. Ağrıyan canıyla məni görüb əlini uzatdı. Öpdüm, başımın üstünə qoydum “gəldinmi qağa” dedim, “gəldim” dedi.

Evə qalxdıq, qapını çaldıq. Öz abrı-həyasıyla yenə nəsə qarışdırdığımı hiss eləyən anam şalını başına çəkib qapını açdı. Elə onda da “Booy, Allah məni öldürsün, Zəlimxan gəlib” deyə nalə çəkdi. Şair Anama, anam şairə sarıldı. Mənim də ürəyimin başından ağrılarım süzüldü içimə. Bu Zəlimxandı, bu Anamdı. Şükür qovuşdurana...

Bilənlər bilir, bilməyənlərə əyan olsun, şair xalqın olanda gözəl olur. Bunu yazmadım ki, şairin bizə yaxınlğıyla öyünüm, yazdım ki, xalqdan uzaq qaçan söz “xiridarları”na dərs olsun.

Evimizə qonaq olub, ocağımızı şənləndirən şair bircə kənd qatığının dadına baxdı. İştahla, ləzzətlə yedi. Anamla dərdləşdi, onun işığına işini yarımçıq qoyub gələn həkim Seyfəddin Əsədin dilindən öz şeirlərinə qulaq asdı, evimizdən müşavir Seyid Əhməd bəyin xoş diləklərilə uğurlandı.

Mən də fürsətdən yararlanıb iki daş arasında suallarıma cavab aldım. Buyurun bu görüşün dadı bizim damağımızda qalsa da təəssüratları sizin ürəyinizi isitsin. Axı, şair təkcə bizim deyil...

- Xoş gəlmisən ay qağa. Mən yoluna qurban olum a qağa, bax bu da mənim Anamdı, qibləmdi.

-Xoş gününə gələk ay Niyar. Bilirsənmi nə var, mən bu gün bu ocağa gəlməklə əslində bütün ocaqların qonağı olub bütün Anaları ziyarət eləmiş oldum. Dünyada ən müqəddəs varlıq anadır. Biz onların havasına uçuruq. Dünyadan gedibsə ruhu bizi yaşadır, qalıbsa nəfəsi. Müqəddəsdir, əzizdir. Ona görə də sən deyən kimi ki, Anam gəlib, mən onun görüşünə gəldim, yoxsa yerimdən qalxası halım yoxuydu.

-Allah səndən razı olsun a qağa. Deyəsən Borçalıda da bir Anamız var, eləmi?

-Məni şair eləyən odu, o Ana elə özü şairdir. Onunla danışanda məəttəl qalırlar. Onun qəribə taleyi olub, 1937-ci ildə atasını sürgün eləyiblər, 1938-ci ildə bir qardaşı olub, ölüb. İndi Anam bizim üçün çox əzizdir. Üç oğlu var Anamın, mən böyüyüyəm, mənə deyir, sən atamsan, ortancıl qardaşıma deyir sən qardaşımsan, kiçiyə də oğlum deyir.

(...deyəsən duyğulanır şair, əllərini sinəsində ovuclayıb fikrə gedir... Nə düşünür, kim bilir, bir az keçmiş xatirələrdən ayrılıb ötən ilin uğurlarından ağır-ağır danışmağa başlayır)

-2014-cü il mənim üçün ən böyük ədəbi hadisə “Ün” poeması oldu. Haqqımda çox alimlərin yazıları çıxdı. İsa Muğanna haqqında yazdığım “Ün” poemasının yeri ayrıdır. İsa Muğannanın şəxsində bütün bizim böyük şəxsiyyətlər, alicənab adamlar hamısı o poemada ipə-sapa düzülüb.

Bilirsən, o mənə çox əziz olub. Çox yaxın olmuşuq, lap ata-bala kimi. Dəfələrlə evində çörək kəsmişəm. Ona görə də keçən ildə mənim üçün ən böyük uğur bu poemadır. Qəzetlər çox verdi, Nizami Cəfərov da onu Atatürk mərkəzinin hesabına kitab kimi buraxdırdı. Qaldı ki, 65 yaşımla bağlı mədəniyyət nazirliyi “Mənə ümid kimi bax” adlı bir kitab hazırlayır. Tək o deyil, ad günümə hədiyyə beş kitab gözləyirəm. Musa Nəbioğlunun, Azər Turanın kitabları, Şərq Qərb nəşriyyatının bir töhfəsi olacaq. Almaniya dəftərimdən “qürbət düşüncələri” adlı bir kitab yol gəlir. Beşi də mətbəədə, maşının ağzındadır. Səhhətim əl versə bir yığıncaq eləyəcəyəm. Görsəm ki, bacarmıram, onda heç nə eləməyəcəm.

Bilirsən qızım, şair, hər kəsin öz dilində danışmalıdır. Şair sözün əsl mənasında peyğəmbərdir. Onun sözü peyğəmbər sözüdür.

-Bəs o necə olur ki, şairin yazdığına baxırsan peyğəmbər duasıdır, amma özü adam deyil. Bu, necə olur?

-Var, elələri də var.

-Bəs o qələmi ona verən Tanrı o tərəfi hesaba almırmı?

-Onu da Allah bilir. Nəsə var onun kökündə, zatında, keçmişində. Bu, hökmən belədir. Bax, indi mən gəldim anamı ziyarət elədim. Şair olan adam özündən böyükləri, kiçikləri, özündən qocaları elə dindirməlidir ki, daş da olsa dilə gəlməlidir. Amma təəssüflər olsun ki, elə qələm adamları var, özü bir şey deyir, sözü ayrı. Ona görə də xalq onları qəbul eləmir.

-Dağa yaxınlaşdıqca kiçikliyini görəndə gözündə böyütdüyün yer ağrıyır, eləmi?

-Elədir. Bax mən hər dəfə kəndə gedəndə ilk dəfə şeir yazdığım o ağacın yanına gedirəm. Xeyli otururam. Qar da olsa gedirəm mütləq.

-O yaşıl ağac deyil ki, orası? (Gülür)

-Yoox, o yaşıl ağac buranın materialıdır.

-Sözmü demək hünərmi, yoxsa yazmaqmı?

-İkisi də. Söz allahın danışan dilidir. İkisi də görünmür, hava kimidir. Amma biz onunla yaşayırıq, onunla nəfəs alıb onunla ucalırıq. Biz dünyaya sözlə gəlib sözlə gedirik. Biri layladı, biri yasin. Laylayla yasin arasında ömrümüz keçir, sonra da gedirik Haqqın dərgahına.

-Yazı nədir bəs?

-Yazı da Allahın bir möcüzəsidir. Hər xalqın özünün bir əlifbası var, yazısı var, dili var.

-Niyə yazmaq ehtiyacı hiss edirik?

-Ona görə ki, insan yazmasa, duymasa, sevməsə, düşünməsə ondan heç nə çıxmaz. Biz yazmaqla öz içərimizdə olan duyğuları varaqlara həkk edirik, ordan da dünyaya yayılır. Şair özü tək yazır amma sonra xalqın, millətin malı olur.

-Şairlərin biri deyir ki, “Eşqə düşmək baxt iləndi”...

-Hər şeyin öz eşqi var. Daşın da, ağacın da, insanın da. Onları hərəkətə gətirən eşqdir. Eşq olmayandan sonra sən nəyə lazımsan, mən nəyə lazımam?

-İnsanı insan qılandımı o?

-Nizamilər, Fizulilər, Mövlanalar, Yunus İmrələr, Ələsgərlər, Səməd Vurğunlar hamısı Sözə səcdə eləyib. Söz hər şeydir. Bu saat elə söz deyərəm məndən nifrət edərsiniz elə söz də deyərəm ki, qalxıb alnımdan öpərsiniz.

-Bəs elədisə biz Səməd Vurğunu niyə daşlayırıq?

-Xəbislik, xudbinlik, paxıllıq, xainlik... Başqa nə ola bilər ki? Yaxşı adamlar heç vaxt Səməd Vurğunu daşlamır. Gör kimlərdir onlar? Hamısı zatıqırıqlar, keçmişini bilməyənlər, şər-böhtanla irəli gedənlər, həyatda heç bir şeyi olmayanlar. Bunları da xalq lənətləyir. Səməd Vurğun saçının telindən dırnağına qədər şairdir.

“El bilir ki, sən mənimsən” elə bəsdir.

Səməd Vurğunu heç kimlə müqayisə eləmək olmaz. Onun insanlığı nəyə desən dəyər. XX əsrin ortalarından söhbət açılanda üç adamın adı çəkilir: Üzeyir bəy, Səməd Vurğun, Adil İsgəndərov. Çünki ömrü boyu bu adamlar xeyirxahlıqla məşğul olublar, yaxşılıq eləyiblər. Ona görə də onların adı dünya durduqca duracaq. Adı sənə də, mənə də bəlli olan məşhur adamlar var ki, bir dəfə də xatirələrini danışmırlar. Çünki yaşayanda heç kəsə yaxşılıq eləməyib. Ona görə də unudulub. Amma unudulmayan adamlar var bala, onlar dünya durduqca qalır.

Əli Qurbanov deyir ki:

Çoxları anadan oldu nər kimi,

yaşadı nər kimi, öldü nər kimi,

Getdi Vurğun kimi, Ələsgər kimi,

Şirin sözü qaldı, söhbəti qaldı.

Xəlil Rza deyir ki:

Neft nə qalacaq, nə sər qalacaq,

əsil adamlardan əsər qalacaq,

çör-çöpü sahilə tullayır dəniz,

dənizin dibində gövhər qalacaq.

Yaxşı adamlar o dənizin dibindəki gövhərdir, xalq onu zaman-zaman üzə çıxaracaq. Yenə Xəlil Rza:

-Nəsimi alnında qanlı bir qürur,

baxır kainata öz dan yerindən,

on dördüncü əsr yıxılır durur,

tutur o dahinin ətəklərindən.

Zaman həmişə şəxsiyyətlərə söykənir. Söykənməklə böyüyür, genişlənır, yaddaşlara yazılır, kitablara köçürülür. Şəxsiyyət olmayanlar da qoyun kimi gəlib qoyun kimi gedir”.

Beləcə bizim bu tarixi görüşümüz yarıda qırılır. Şairin ağrılı halı hər kəsi üzür amma özü demiş ruhu sağlamdır. Günü sabah yenə gedəcək Almaniyaya və bilirəm daha da yaxşılaşıb qayıdacaq. Bizə, onu çox sevən insanlara, millətinə dönəcək. Çünki bu xalq Zəlimxansız olmaz!

Nə alim doğuldum nə də ki, dahi,

Peşiman deyiləm gələn günümə,

Əliboş aparma məni, İlahi,

Doğulan günümdən ölən günümə...

Kaspi.-2015.-17-19 yanvar.-S.9-12.