«Yesenin - dünya mədəniyyətinin
bir hissəsi»
Sergey Yeseninin Moskvadakı ev-muzeyi
Sergey Yeseninin Moskvadakı ev muzeyi Serpuxovskaya metrostansiyasının
yaxınlığında yerləşir. Stansiyanın
çıxışında şairin ev
muzeyinə gedən istiqamət elə aydın qeyd edilib ki, nabələd
ziyarətçiyə ünvanı dəqiqləşdirmək
o qədər də çətin görünmür.
Dəmir hasarlarla əhatələnən, ərazisini
hansısa kommesiya firmasının mənimsədiyi ev-muzeyi
V.Stroçenovskiy döngəsi, 24-də yerləşir. Şairin ev
muzeyinin qapıları Yeseninin pərəstişkarları
üçün həftənin 1-ci və hər ayın 5-ci
günündən başqa hər gün açıqdır.
Çox
da böyük olmayan, köhnə və məşhur rus evləri
arxitekturasına uyğun tikilən taxta ev
bahalı binaların ərazisində tarixi abidə kimi qorunur.
Bu ev 1891-ci ildə arxitektor M.D.Medvedyevin
layihəsi əsasında tikilib. 1980,
1992-1994-cü illərdə qəza vəziyyətində olub.
Bir neçə dəfə yanıb, yenidən qurulub.... Məhz
N.V. Krılova məxsus olan ev 1994-cü ildə
şairin 100 illiyi münasibətilə muzey kimi təşkil
olunub.
1995-ci ildə bir qrup entuziazist-peşəkar ilk muzey
eksponatını təşkil edərək Moskva şəhərinə
hədiyyə ediblər. 1996-cı ilin aprelində isə muzey
özünün rəsmi statusunu alıb.
Sergey Yeseninin yaşadığı vaxtlarda evin necə
göründüyünü demək çətindir. Ancaq muzeydə
yığılan əşyalar şairin
yaşadığı dövrün ab-havasını olduğu
kimi əks etdirir. Otaqlar o zamankı tipik
Moskva əhlinin məişətini əks etdirmək
baxımından maraqlıdır. Nə
kasıb, nə varlı - ancaq ənənələrə
söykənib yaşayan insanların həyatını əks
etdirən eksponatlar bu muzeyin ən qiymətli əşyaları
sayılır.
Açığı,
memorial muzeylər içərisində Sergey Yeseninin ev muzeyinin işçiləri daha qonaqpərvər
görünürlər. Elə astanada
qonaqları xoş sözlə qarşılayır və muzey
haqqında ətraflı məlumat verirlər. Muzey işçisi Marina Anatoliyevna deyir ki, bayram
günlərində muzeyə giriş pulsuz olur. Hətta, uzun müddət muzeyə ziyarətçilər
pulsuz daxil olublar. Bir il bundan əvvəl
isə Moskva Şəhər Mədəniyyət Departamenti
«Dövlət muzeyinin pulsuz işləməsi düzgün
deyil»- deyə biletlər üçün minimal qiymət tətbiq
edib. Hazırda ziyarətçilər muzeyə
giriş üçün 100 və foto çəkilişi
üçün də əlavə 100 rubl ödəyirlər.
Yesenin
dövrünün ab-havası
Məhz bu evdə Sergey Yeseninin atası Aleksandr Yesenin
yaşayıb.
O, həmin vaxtlar Krılovun ət dükanında işləyib.
1911-ci ildə ailəsindən ayrı yaşayan
gənc Sergey Yesenin Ryazanın Konstantinovo kəndindən bura gəlib.
Tezliklə o, atası ilə dalaşıb və
ondan uzaqlaşıb. Ancaq 1 ildən sonra
yenidən bu evə qayıdıb və 1918-ci ilə qədər
məhz bu evdə qeydiyyatda yaşayıb. Gələcəyin
məşhur şairi təxminən 7 il bu
evdə yaşayıb. Bu ünvan şairin
Moskvada yeganə rəsmi yaşayış və qeydiyyatda
olduğu evdir.
Yesenin buraya gələndən sonra elə həmin
küçədə Sitinin nəşriyyatında mətni
yoxlamaq ekspeditor, sonra isə korrektor kimi
çalışıb. Məhz bu nəşriyyatda
tanışdığı və ilk oğlunun anası Anna
İzryadnovanın dediyinə görə, o, tamamilə sadə
bir gənc olub. Bu evdə yaşadığı müddətdə
o, A.L.Şanyavski adına İctimai
Universitetdə ədəbiyyat mühazirələrinə qulaq
asmağa gedib. Həmçinin təbiət
haqqında uşaq şeirləri yazıb.
Ev muzeyin ekspozisiyasında memorial otaq şüşə
çərçivələrlə əhatə olunub. Qeyri-adi bədii
ekspozisiya şairin dahi poeziyasının real ab-havasını
yaradır. Bu şüşələrin
arxasında sərgilənən şəkillər, qəzet
parçaları, əlyazmalar, jurnallar böyük şairin
bütün yaradıcılıq və həyat yolunu əks
etdirir. Ekspozisiya «Yesenin dünya mədəniyyətinin
bir hissəsi» sərgisi ilə başa çatır. Memorial otaqda 20-ci əsrin əvvəllərinə
uyğun əşyalar sərgilənib. Şairin
həyat və yaradıcılıq yolu vitrinlərdəki foto
şəkillərdə, məktublarda, əlyazmalarda əks
olunub. Burada məsələn, Yeseninin
xarici pasportunu və yaxud Aleksandr Bloka görüş
üçün yazdığı qeydini görmək olar.
Ən maraqlısı odur ki, ilk baxışdan müasir
görünməyən muzeydə ekskursiya zamanı qonaqlara
video proqram təqdim olunur. Həmin proqramda 20-ci əsrin
əvvəli, şair və onun yaxın ətrafının
yer aldığı nadir kinoxronika yer alıb. Bu, demək olar ki, Moskvanın ən yaxşı
kamera muzeylərindən biridir ki, burada eksponatlarla birbaşa və
yaxından ünsiyyətdə olmaq mümkündür. Hətta, xarici dillərdə də audio ekskursiya
mümkündür - əcnəbi turistlər burada özlərini
nabələd hiss etmirlər.
Qonaq otağında oturan ziyarətçilər audio
vasitəsilə şairin həyat və
yaradıcılığı haqqında məlumatlanırlar. Çox da böyük
olmayan otaqda yer alan stullarda çoxlu sayda
ziyarətçilər oturaraq şairin ifasında səslənən
şeirləri dinləyirlər. Həmçinin
şairin həyat hekayəsi audio ekskursiya zamanı nəql
edilir. Muzeyin elmi işçisi Marina
İvanovnanın dediyinə görə, daima muzeydə
zamanın ruhuna uyğun müxtəlif tematik tədbirlər təşkil
olunur. Həmçinin uşaqlar və
böyüklər üçün müxtəlif ekskursiya
proqramları var.
Qadınların
sevimlisi
“Sergey
Yesenin – romantik, sarışın, yaraşıqlı şair
qadınların sevimlisi idi- deyə səs yazısı ziyarətçilərin
diqqətini toplayır... Şairin uşaqlığı, gəncliyi
xatırlanır: “Yesenin dörd dəfə evlənib: Anna
İzryadnova, Zinaida Rayx, Aysedora Dunkan və Sofya Tolstoy ilə...
Yeseninin vətəndaş nikahında
yaşadığı Anna Romanovna İzryadnovna ziyalı ailədən
çıxmış təhsilli qız idi. Yeseninlə Sıtinin nəşriyyatında
tanış olan Anna orada korrektor, Sergey isə
əvvəlcə ekspeditor, sonra isə korrektor köməkçisi
işləyirdi. 1914-ci ildə
cütlüyün Yuri adlı oğlu dünyaya gəlir.
Ancaq ailə həyatı alınmır,
gün-güzəran şairi çox tez bezdirir və 1915-ci
ildə onlar ayrılırlar.
Anna İzryadnovna Yeseninin övladının atası
olmasını ölümündən sonra məhkəmədə
sübuta yetirməli olur. Yuri Yeseninin taleyi faciəli
olur. O, Moskva aviatexnikumunu bitirir, 1937-ci ildə isə Uzaq
Şərqdə hərbi xidmətdə olarkən yalan
ittihamla həbs edilir. “Əksinqilabi
faşist-terrorçu qruplaşmanın” üzvü kimi
Lubyankaya gətirilir və həmin ilin avqustunda əvvəlcə
vəhşicəsinə döyülərək
“günahını” etiraf etdirir, sonra isə güllələyirllər.
1917-ci ildə Yesenin aktrisa Zinaida Rayxla evlənir. Bir ildən
sonra qızları Tatyana, 1920-ci ildə, artıq valideynləri
boşanandan sonra isə oğlu Konstantin dünyaya gəlir.
Üç illik bu nikahı çox
böyük mübaliğə ilə birgə həyat
adlandırmaq olar. Zinaida elə ümid
edirdi ki, uşaqlar ailə bağlarını möhkəmləndirər,
ancaq əbəs yerə. Onlar daima ya səfərlərdə
olur, ya da küsüşürdülər və nəhayət,
ayrılırlar.
Hər iki uşağı məşhur rejissor və
Zinaida Rayxın ikinci əri Vsevolod Meyerxold övladlığa
götürür. Məlumdur ki, Vsevolod Emilyeviç 1937-ci
ildə həbs olunub yapon və ingilis casusu kimi güllələnir,
Zinaida Nikolayevna isə çox müəmmalı şəraitdə
öz mənzilində amansızlıqla qətlə yetirilir.
Şairin övladlarının payına düşən
bütün çətinliklərə baxmayaraq, onlar çox
şərəfli bir həyat yaşayır,
tanınmış və mötəbər şəxslər
kimi cəmiyyətdə layiqli yer tuturlar.
Atası kimi sarışın olan gözəl Tatyana
balaca qardaşı və qucağında körpə
uşaqla valideynlərinin mənzilindən sürgün edilməsinə
baxmayaraq, Meyerxoldun arxivini xilas edir və onu Moskva ətrafındakı
bağ evində gizlədir. Müharibə
başladıqda isə saxlamaq üçün
S.M.Eyzenşteynə verir. Daşkəndə
təxliyyə olunduqdan sonra həmişəlik orada qalır.
Tatyana Sergeyevna çox müdhiş şəraitdə
yaşayırdı, Yesenini tanıyan və sevən Aleksey
Tolstoy ona yardım edir. Ali Sovetin deputatı kimi öz vəzifəsindən
istifadə edərək Tatyananın ailəsi
üçün barak tipli balaca bir ev
düzəldir. İstedadlı jurnalist,
yazıçı və redaktor T.S.Yesenin Meyerxoldun bəraət
almasına nail olur, Meyerxold və Rayx haqqında xatirələrini
nəşr etdirir. Onun Meyerholdun tədqiqatçısı
K.L.Rudnitskiyə ünvanladığı məktub indiyədək
XX əsrin böyük rejissorunun
yaradıcılığının öyrənilməsi
üçün qiymətli mənbələrdən hesab
olunur.
Tatyana Sergeyevna S.A.Yesenin muzeyinin direktoru olub, 1992-ci ildə
vəfat edib.
Oğlu Sergey Vladimiroviç və nəvəsi
Anna Moskvada yaşayır.
1920-ci ildə
Yesenin şairə və tərcüməçi Nadejda
Davıdovna Volpinlə tanış olur. Nadejda gəncliyindən şeirlər yazır, Andrey
Belının rəhbərlik etdiyi “Yaşıl emalatxana”
poeziya studiyasının işində iştirak edirdi. 12
may 1924-cü ildə Leninqradda Sergey Yesenin və Nadejda Volpinin
qeyri-qanuni oğulları – Aleksandr dünyaya gəlir. O, 1949-cu
ildə MDU-nun riyaziyyat fakültəsini bitirir, məntiqi
riyaziyyat üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə
edir. Böyük alim Yesenin-Volpin həm də məşhur
hüquq müdafizəçisidir.
1949-cu ildə “antisovet şerlər” yazdığı
üçün həbs olunur və məcburən psixi
müalicə almağa göndərilir (yeri gəlmişkən,
Yeseninin oğlu öz şeirlərini yalnız Volpin
familiyası ilə nəşr etdirir). 1950-ci ilin
payızından isə Karakandaya sürgün edilir. 50-ci illərin ortalarında sürgündən
qayıtdıqdan sonra insan haqlarının müdafiəsi
istiqamətində aktiv fəaliyyətə başlayır,
zaman-zaman həbs olunur, həbsxana-dəlixanaya göndərilir.
Şairin oğlu bütövlükdə həyatının
14 ilini həbsdə olub. A.Yesenin-Bolpin
(Çalidze və Saxarovla birlikdə) İnsan Haqları Komitəsinin
yaradıcılarından biridir. “İstintaq
zamanı özünü necə aparmalı” kitabının
müəllifidir. 1972-ci ildə ABŞ-a
mühacirət edib. Hal-hazırda orada
yaşayır, riyaziyyat və fəlsəfə ilə məşğul
olur.
“Äî ñâèäàíüÿ, äðóã ìîé, äî ñâèäàíüÿ”
Yeseninin ölümü haqqında verilən rəsmi məlumata görə, 1925-ci il dekabrın 27-dən 28-nə keçən gecə Leninqradın "Anqleter" otelində Yesenin özünü asaraq intihar edib. Uzun illər Yeseninin intihar etməsi fakt kimi qəbul edilsə də, 80-ci illərin sonuna yaxın Yeseninin ölümü ilə bağlı yeni, müəmmalı fikirlər ortaya çıxmağa başladı. Müxtəlif qəzet və jurnallarda Yeseninin ölümünün yeni versiyası – onun əvvəlcə qətlə yetirilməsi və sonradan asılması haqda çoxsaylı fikirlər ildırım sürəti ilə yayıldı.
Bütün bu şübhələrə son qoymaq məqsədilə 1989-cu ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqının təşəbbüsü ilə SSRİ EA-nın M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutu nəzdində xüsusi komitə – Ümumittifaq Yesenin Komitəsi yaradılır. Komitənin sədri Yesenin irsinin araşdırılmasında fövqəladə rolu olan Y.L.Prokuşev idi. Komissiyaya bir sıra yazıçılar, yeseninşünaslar, Yeseninin yaxın qohumları, Yeseninin ölümünün hər iki versiyası tərəfdarı olan müəlliflərdən bir neçəsi, kriminalistlər, Rusiyanın Baş Prokurorluğunun nümayəndələri və başqa mütəxəssislər daxil idilər. Komissiyanın verdiyi son qərar sensasiyaların heç bir əsasının olmadığını göstərsə də, hələ indi də əks fikirlər beyinlərdən silinməyib.
Ümumittifaq Yesenin Komitəsinin yaranmasından 20 il keçsə də, dahi şairin müəmmalı ölümü ətrafında gedən fikirlər səngimək bilmir. Belə görünür ki, bu mübahisə hələ uzun illər mətbuatın və ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olacaq. Hətta 2007-ci ildə Yeseninin qətlə yetirilməsi versiyasına həsr edilmiş film televiziya ekranlarında göstərildi.
Nə olursa – olsun, düz 85 il bundan əvvəl dekabrın 27-dən 28-nə keçən gecə dünya ən böyük və ən səmimi şairlərindən birini itirir. Yeseninin ölüm xəbərindən sarsılan Aleksey Tolstoy yazırdı: "...Onun ölüm günü ədəbiyyatda matəm kimi qeyd edilməlidir".
Şairin qələmindən çıxan son şedevr "Äî ñâèäàíüÿ, äðóã ìîé, äî ñâèäàíüÿ" şeiridir:
Yesenin bu şeiri ölümündən cəmi bir neçə saat əvvəl öz qanı ilə yazıb.
Sergey Yeseninin muzeyi özünün dolğun və fərqli yaradıcı həyatını yaşayır.
Bu yaxınlarda şairin Moskva həyatını əks etdirən daha bir muzey Çernışevski prospekti, ev 4-də yaranıb. Təmir və bərpa işlərindən sonra burada şairin yaradıcı irsinə həsr olunan müasir muzey kompleksini açmaq planlaşdırılır.
Təranə Məhərrəmova
Moskva
Kaspi.-2015.-24-26 yanvar.-S.21.