Yeni dünyanın köhnə
kişisi
Çingiz Sadıxov:
“İnsanın bir ölkədən başqasına səfər
etməsi taledən asılıdır”
O, buralıdır. Burada doğulub, burada böyüyüb, burada yaşayıb. Saç-saqqalının ağ vaxtı buradan gedib və indi ara-sıra bura qonaq gəlir. 65 yaşında, həyatının müdrik çağında yola saldığı illəri sanki ömründən silib atan, yeni dünyaya, yeni zamana qovuşmağa özündə güc-qüvvə tapan Çingiz Sadıxovdur o. Uzun ayrılıqdan sonra vətənə dönüb tanışlarıyla görüşən, piano arxasına keçib, ifası üçün darıxanların könlünü oxşayan və təkrarən tamaşaçılarıyla qabaq-qənşər dayanan Çingiz Sadıxov.
Biz çoxdan görüşməliydik. On il əvvəl əvvəl darmacaldan kəlmə kəsməyə vaxt tapmayanda, o, növbəti gəlişində mütləq mənə vaxt ayıracağına boyun olmuşdu. Amma Çingiz müəllim iki il sonra Bakıya yenidən qədəm basanda görüşmək fürsəti boşa çıxdı. Müəyyən səbəblər ucundan yenə əlim yetmədi ona. Nəhayət, üçüncü cəhd nəticəsiz qalmadı. Vədəli qəhrəmanım bir neçə günlük möhlətdən sonra görüş üçün vaxt tapdı. Və görüş yerini də özü seçdi: hotelin 4-cü mərtəbəsindəki qaldığı otaq.
Qapını cavan bir
oğlan açdı. Az sonra bildim ki, nəvəsi Rüstəmdir.
Rus dilində babasını
çağırdı. Baba hay verdi və
yarım dəqiqə ötməmiş əlində çəlik
yavaş addımlarla otağa daxil oldu. Beləliklə,
biz üz-üzə, göz-gözə dayandıq. Bir anlığa baxışlarımız
toqquşdu. Və mən nəzərlərimi təpədən-dırnağa
süzdüyüm bu insanın ayağında saxlayıb,
söhbətə körpü saldım:
- Bu ayaqla Bakıdan Amerikaya necə
gedib çıxdınız?
- (Gülür). Ayaq hərəkət üçün
vacibdir. Amma insanın bir ölkədən
başqasına səfər etməsi ayaqdan yox, taledən
asılıdır. Talesə səni əlsiz-ayaqsız
bundan da uzaqlara apara bilər.
- O hesabla
siz əlçatan yerdəsiniz.
-
Doğrudur. Elə yer var ora nə əl
çatır, nə ayaq (xəfifcə gülür).
- Gəlin
buralara qayıdaq. O uzaqlar bizim istəyimizdən asılı
deyil. Deyirəm, səsimiz-ünümüz
çatanlardan danışaq. Məncə,
musiqiçi bu barədə başqalarından çox
düşünür. Vokalçı,
instrumentalçı, dirijor, fərq etməz, hamısı səsin,
melodiyanın tilsimində ilişib qalanlardır. Razısınız?
- Bəli.
Bax, mən indi ağır eşidirəm.
Amma bu, yalnız söhbətləşəndə problem
yaradır…
- İfa zamanı yox?
- Qətiyyən,
çətinlik çəkmirəm. Təəccüblənməyin,
8 yaşından pianoyla yoldaşam. Bu
gözəl alətlə tanışlığımdan
görün nə qədər vaxt keçib? Qulağım almadan belə, səsləri eşidirəm
və melodiyanı yerli-yerində çalıram. Peşəkarlıq sayəsində. Hətta istənilən telefon nömrəsini dərhal
melodiyaya çevirib çala bilərəm. Çünki rəqəmlər notlara uyğun şəkildə
sıralanıb. Ona görə burda
qeyri-adi heç nə yoxdur.
- Madam rəqəmlərdən
danışdınız, birinə də mən toxunmaq istəyirəm.
Səkkizlə sıfırın
qoşalaşmasından söz açaq. Yubiley
yaşınız artıq arxada qalıb...
- Elədir.
O zaman düz ad günümlə bir vaxtda burada yubiley
keçirmək təklifi oldu. Əvvəla,
fikirləşdim, qabaqdan yay gəlir, dost-tanışın
çoxu dağa-bağa gedəcək, tədbir yaxşı
alınmayacaq. İkincisi, rəhmətlik
Müslümün ilinə görə gözləməyi
lazım bildim. Biz dost olmuşuq. Belə
bir dostun ruhunu incitməyə qıymadım. Sağ
olsunlar, xahişimi nəzərə alıb yubileyi sonraya
saxladılar.
- Xəbərim
var. İnşallah, qarşıda yenə yubiley və konsertlər
gözləyir sizi. Bu barədə ucundan-qulağından bir
şey eşitmək istərdik…
- Arzu-dilək
çoxdur. Uzun-uzadı proqramları bəyənmirəm.
Antraktsız yaxşıdır. Onu necə deyirlər?
- Birnəfəsə?
- Ay
yaşa! Xoşum gəlir belə sözlərdən.
Boynuma alım ki, ədəbi dildə
danışmağı yaxşı bacarmıram. Ona görə gərək arada rus dilini köməyə
çağırmağımı
bağışlayasınız. Harda
qaldıq?
- Proqram məsələsində.
- Hə,
demək, adətən əvvəlcə bir növ rəsmi
hissə olur mən iştirak edən tədbirlərdə. Öyrəncəliyəm, bilirəm ki, sonra
sözü mana verəjəhlər (gülür).
Axırıncı kəlmələri Qarabağ ləhcəsində
çox şirin deyir. Və ardınca mən dillənirəm:
-
Sözü yox, royalı. Sizinki ağız tərpətmək
deyil, royalın dillərini danışdırmaqdır.
- Azərbaycan
xalq müsiqisini və bəstəkar mahnılarını ifa
etməyi çox sevirəm.
- Bəs dünyaya səyahət-filan?
- Əsasən milli musiqi parçalarına yer
ayrılır proqramda. Tədbirlər, məncə, heç vaxt
pis keçmir.
- Buna
şübhəm yoxdur. Amma başqa şeyə
var.
- Nəyə
şübhə eləyirsiniz?
- Uzun illərdir Amerikada rahatca
yaşamağınıza. Axı sizin kimi duyğulu
musiqiçi, üstəlik əsli-kökü Qarabağdan
olan vətəndən uzaqda necə dinclik tapır?
- Əvvəla, heç kimin həyatı irəlicədən
proqnozlaşdırdığı kimi alınmır. Yüzdə
yüz nəticə ağlabatan görünmür. Doğrusunu deyim ki, bu günümü o vaxt xəyalıma
gətirə bilməzdim. SSRİ
dağılanda mənim kimi bir çox adamlar pis
çıxmasın, baxımsız, çaşqın vəziyyətə
düşdük. Mən o illərdə məşhur
«Azkonsert»in bədii rəhbəriydim. Sonra keçmiş
nazir Polad Bülbüloğlu iş yerimi dəyişdi. Mahnı teatrına bədii rəhbər və
direktor təyin elədi. Ölkənin
qarmaqarışıq vaxtıydı. Təsəvvür
eləyin, yekə çıxmasın, dünya musiqisinə bələd
olan peşəkara necə xoşagəlməz münasibət yarandı. Bəzi məsələləri dilə gətirməyə,
sadəcə, utanıram. Bütün bunlar mənə
yer eləyirdi və cana doyurdum. Belə bir vaxtda Amerikada olarkən orada yaşamaqla
bağlı qəfil təklifi xeyli götür-qoy etdim.
Axırda razılaşdım. 1994-cü ilin əvvəlindən Birləşmiş
Ştatlardayam. Niyə yalan deyim, təzə gedəndə
az qalırdı ürəyim partlasın.
İki il əməlli-başlı
zülüm çəkdim. Öz dünyana
uyğun adamlar tapmaq, ünsiyyət yaratmaq sizə asan gəlməsin.
İllah da mən yaşda adam
üçün. Sonra yavaş-yavaş
alışdım. Bilirsiniz, insan qəribə
məxluqdur. O, vəziyyətə, mühitə uyğunlaşır.
İndi çətinliklərin çoxu arxada
qalıb. Üstəlik, işimi
rahatlaşdıran ailəmin orda olmasıdır. Həyat yoldaşım, iki qızım, dörd nəvəm
yanımdadır. Yəni tək deyiləm.
İnsan qocalanda kövrəkləşir,
arxa-dayaq, həyan axtarır. Doğmalarının
verə biləcəyi istiliyə ehtiyac duyur. Bu mənada günüm qəriblikdə keçsə
belə, əl-ayağımı heç nə
üşütmür. Allah
hamısından razı olsun, ailəm hər barədə
qeydimə qalır. Ən əsasısa
xiffət eləməyə, fikir çəkməyə
qoymurlar. Amma nə gizlədim, uzaqda
yaşasam da, vətənimin, millətimin halı məni
düşündürür.
- Əvvəldən
San-Fransiskodasınız? Burdan
gedəndə orda qərarlaşacağınızı
artıq qətiləşdirmişdiniz?
- Yox,
qabaqcadan məsələ tam dəqiqləşməmişdi.
O bir az sonra alındı… Eh, nə deyim,
uzun söhbətdir… Yaşadığım
Kaliforniya ştatında çox bahalıqdır.
Ümumiyyətlə, Amerikanın Çikaqo, Los-Anceles və
mən yaşadığım şəhərində hər
şey baha qiymətə satılır.
- Bəs
necə çatdırırsınız? Gərək
ki, işləmirsiniz. Xanımınız
da həmçinin.
- Təqaüd
alırıq. Onun üçdə birini mənzil
kirayəsinə, kommunal xidmətlərə xərcləyirəm.
Qalan pula xanımımla rahatca dolanırıq.
Qızlarım, kürəkənlərim, nəvələrim
hamısı işləyir. Ev-eşikləri, hər
birinin maşını var. Amerikada 65 yaşından yuxarı
adamların həyatını yer üzündəki cənnətdə
yaşamağa, 18-65 yaş arası həyatısa qarışqa
kimi qaynaşmağa bənzətmək olar. Oğlan,
ya qız, fərqi yoxdur, 18 yaşa çatdı, müstəqil
həyata başlayır. Oxumaq və ya
işləmək istədiyini müəyyənləşdirir.
Bir şərtlə ki, valideynindən kömək
almadan özü özünü təmin eləyə bilsin.
Buna deyirlər Amerika həyat tərzi.
- Ailəniz bu həyat tərzini qəbul
edə bilib?
- Mən
yaşda adamın tam mənada amerikalı olması qəliz məsələdir.
Nəvələrə gəlincə, «hə» deyərdim.
Onlar gəncdirlər, yeni dünyanın
adamlarıdır. Hər biri
maşınının, telefonunun, geyim-geciminin və sairin xərcini
özü ödəyir. Birgə yaşadıqları ev və orda yedikləri valideynlərinin
hesabınadır.
- Deməli,
Azərbaycan həyat tərzindən də nişanə var. Amma belə
görürəm ki, amerikasayaq mənzərə
hökmrandır. Yəqin siz də təqaüdünüzü
yalnız özünüzə xərcləyirsiniz?
Başqa heç yana.
- Yox,
arada olur. Məsələn, uşaqlara ad
günündə pul verirəm və sair.
- Köhnə
dünyanın yadigarı, köhnə kişi
azərbaycanlılığından qalmır və o həyata
öz ilmələrini salır?
- (Gülür). Qanımızdadır ey.
- Qan demişkən, yolunuzun
davamçıları var?
- Bəli,
qızlarım musiqiçidirlər. Böyüyü
Nərgiz pianoçudur, kiçiyi Laləsə
skripkaçı. Hər ikisi kollecdə dərs
deyir. İşləri yaxşı gedir.
Bu məni çox sevindirir. Nəvələrdən
musiqiylə bağlılığı olan yoxdur. Bəlkə də belə yaxşıdır. Bilirsiniz, ailədə özümdən savayı iki
musiqiçi var – kifayətdir.
- Ceyran xanımın
üçlüyə qısqanclığı tutmur?
-
Xanımım musiqini sevən, bütün birgə həyatımız
boyu məni başa düşən insan olub. Bu,
insan, illah da musiqiçi üçün vacib məqamdır.
Məncə, məsələ peşəkarlıqdadır.
Axı o da öz işinin ustasıdır.
Yüksək səviyyəli ingilis dili mütəxəssisidir,
elmlər namizədidir. Bakıda
yaşadığımız dövrdə 28 il
Xarici Dillər İnstitutunda dərs deyib. İngiliscə
elə danışır, amerikalıların matı-qutu
quruyur.
- Bəs siz necə, onları məəttəl
qoya bilirsiniz?
- Musiqidə
vəziyyət yaxşıdır, dil məsələsində
yox. Heç düz-əməlli ingiliscə
bilmirəm də. Nəyimə
lazımdır axı. (Gülə-gülə).
Yanımda hazır tərcüməçim var.
Konsertlərdə, getdiyim tədbirlərdə onun
iştirakı dadıma çatır. Hətta,
hərdən elə olur, yerimə avtoqraf yazır, mən sadəcə
altından qol çəkirəm.
- Onda gərək
arabir verdiyiniz konsertlərdən
qazandığınızı onunla böləsiniz.
- (Gülür). Düz sözə nə deyəsən?
Arabir konsert demişkən, indiyəcən
Amerikanın onlarla şəhərində
çıxışlarım olub. Əsasən
Azərbaycan diasporunun qarşısında. Kanadaya da dəvət eləyiblər. Monrealda və Torontoda konsertlər vermişəm.
Doğrusu, bizimkilərdən çox vaxt pul
almıram. Bunu vətənim, xalqım
yolunda özümə borc sayıram.
- Borclu
qaldığınız Vətəni illər sonra tanıya
bildiniz?
- Yaralı yerimə toxundunuz. Doğulduğum, böyüdüyüm, küçələrini, dalanlarını qarış-qarış gəzdiyim Bakı yaman dəyişib. Binalar tikilir, geniş yollar çəkilir, divarlar qaşınır, yaxud üzlük daş döşənir, bunlar yaxşıdır. Xanımlar qəşəng geyinirlər, gözəl-göyçəkdirlər. Bu da əladır. Amma pis bilirsiniz nədi? Bakının həminki iyi-qoxu qalmayıb ey. Gözəlliklə cavanlarımızın davranışı üst-üstə düşmür. Qabaq belə deyildi. Mənim gənclik illərimdə küçədə tanımadığın adamla belə, mehriban salamlaşırdın. Soruşanda o kimdir, cavab qısa və sadəydi: şəhərdə görmüşəm. Bilirsiniz, intelligent və intellektual sözü oxşardır, amma məna fərqləri var. Biz zahiri gözəlliyə meyl eləyib, mənanı, məzmunu itirə bilərik. Məncə, düşünməyə dəyər.
- Necə ki, şuşalı şirniçi Sadığın nəsil ağacından yadigar bir kişiylə söhbətə dəyərdi.
- Bu qiymətiniz bəlkə də dəyərindən artıq oldu.
- Mənsə, bəlkəsiz deyərdim: yox. Ən azı Bülbülün, Rəşidin, Müslümün oxusuna onlara bərabər çalğınızla bələdçilik etdiyinizə görə.
Seymur Elsevər
Kaspi.-2016.-5 sentyabr.-S.13.