“Əvvəlcə finləri
tanıdıq, sonra özümüzü tanıtdıq”
Diaspor rəhbəri Arzu Oqtay: 50 azərbaycanlını
yığıb bağlı qapı arxasında tədbir
keçirməyi effektli bir hadisə saymıram
Nə xoş bizə ki, dünyanın
harasına gedirsə-getsin, qəlbində vətən,
dövlət, dil sevgisi gəzdirən vətəndaşlarımız
var. Hər dəfə onlarla görüşdükdə, vətəndən
kənarda gördükləri işlərlə tanış
olduqda, bir daha qürurlanıram. Bu gün sizə bəhs edəcəyim
müsahibim Avropa Azərbaycan Konqresinin (AAK) İcraiyyə Heyətinin
üzvü, Azərbaycan-Finlandiya Assosiasiyasının
vitse-prezidenti Arzu Oqtaydır. Arzu xanım 1991-cu ildə
Bakı Dövlət Universitetini bitirib. 2002-ci ildən
Finlandiyada yaşayır. Orada diaspor fəaliyyəti ilə bərabər,
pedaqoji fəaliyyətini də davam etdirir. Arzu xanımla
söhbətdə, ilk olaraq dünyada ən çox diqqət
çəkən və hətta bir nömrəli hesab edilən
Finlandiya təhsili ilə bağlı danışdıq. O,
pedaqoq olaraq bizi Finlandiya təhsili ilə yaxından
tanış etdi və oradakı təhsil metodunun nə
üçün bu qədər effektli olmasından bəhs
etdi.
- Uzaq bir məmləkət, dilini
bilmədiyiniz bir cəmiyyət... Necə oldu ki, getdiniz,
uyğunlaşmaq çətin olmadımı?
- 2002-ci ildə qızım Finlandiyada liseyə
qəbul olundu və biz ailəlikcə ora köçəsi
olduq. Finlandiyaya uyğunlaşmağa, dilini öyrənməyə
çalışdıq. Müəllimliyimi davam etdirmək
üçün fin dilini öyrənməyə
başladım. Əlbəttə ki, adi bir səfərə
gedəndə belə, getdiyin yerə uyğunlaşmaq çətin
olur. Mütləqdir ki, uyğunlaşasan. Əsas məsələ
insanları tanımaq, onların içində olmaq, sıx
münasibət qurmaqdan ibarətdir. Belə olduqda heç bir
şey çətin olmur. Biz özümüzü tanıtmaq
üçün ilk növbədə finləri
tanıdıq, ondan sonra özümüzü tanıtdıq.
Bəlkə mənə asan gəlir, bəlkə də mən
yolumu düz tutdum. Dil kursuna getdim və kursun hər bir səviyyəsini bitirdikdə, bizi
praktikalara göndərirdilər ki, dilimiz açılsın.
Müəllimə kimi mən də məktəbə üz
tutdum. Fin təhsil sistemindən çox şey öyrəndim.
Gördüm ki, fin orta məktəblərində azsaylı
xalqların nümayəndələrinin öz ana dilləri tədris
olunur. Düşündüm ki, nə üçün Azərbaycan
dili tədris olunmasın? Bu, bir müəllimə olaraq məni
çox maraqlandırdı. Artıq bu prosesi
araşdırmağa başladım. Xarici dillərin tədris
olunduğu siyahıya nəzər yetirdim, orada azərbaycanlılardan
başqa digər xalqların adını gördüm. Mənə
bildirdilər ki, ölkədə yaşayan hər bir
xalqın nümayəndəsi öz dilini unutmasın deyə,
məktəblərdə həmin dil tədris olunur. Qanuna
görə, bir məktəbdə 5-6 azərbaycanlı və
yaxud da eyni ölkədən başqa millətin şagirdi
varsa, onlara mütləq öz ana dili dərsi keçirilməlidir.
Hər bir sinif müəlliminə tapşırılır ki,
sinfində başqa xalqların nümayəndələrindən
neçə nəfər varsa, qeyd edib rəhbərliyə
bildirsin. Birinci sinifdən doqquzuncu sinfə qədər hər
sinifdə bir nəfər də olsa azərbaycanlı varsa,
nazirlik o dil üzrə mütəxəssis olan bir müəllim
çağırır. 2004-2005-ci
tədris illərində mən buna nail oldum. Diplomum
təsdiq olundu. Fin müəlliməsinin yanında
köməkçi müəllim işləyə-işləyə
təcrübə topladım. Bir gün Təhsil
Nazirliyindən məktub göndərildi ki, bir məktəbdə
5-6 azərbaycanlı şagird var və siz onlara dərs deməlisiniz.
Beləliklə, artıq Finlandiyada azərbaycanlılara
dərs deməyə başladım. Uşaqlara
keçdiyim dərsə rüblük qiymətlər
yazılırdı və bu onların attestatlarına kömək
edirdi. Finlandiyada azərbaycanlılar həddindən
artıq az olduğundan, bəzən
növbəti nəsil gənclərin gəlməsini gözləyirdim.
Mənim bir müəllimə kimi ixtiyarım
yoxdur Təhsil Nazirliyinə deyim ki, filan yerdə azərbaycanlı
var. Təhsil Nazirliyi şagirdləri özü qeydə
alır və bizə müraciət edir.
- Azərbaycan dilini öyrənmək
istəyən finlər olubmu?
- Bəli,
yaşlı nəsil finlər mənə tez-tez müraciətlər
edirlər. Finlər özləri bələdiyyələrə
müraciət edirlər ki, biz Azərbaycan dilini öyrənmək
istəyirik. Bələdiyyə də dil
üzrə kurs açır. Elə qrupum
olub ki, bizneslə məşğul olan finlər bu dili mənimsəmək
istəyib. Onlara 5 ay dərs keçmişəm.
Hətta səyahət məqsədilə gələnlərə
də dərs keçmişəm. Mənim
təəssüf etdiyim bir məsələ var. Bəzi azərbaycanlılar
ana dili kimi rus dilini seçirlər. Mən
bunu anlamıram. Əgər şagird ana
dilini Azərbaycan dili yazırsa, onların seçim etmək
ixtiyarı yoxdur. Əgər sənədlərində
İslam dini yazılıbsa, digər dinlərlə bərabər
onlara İslam dini də keçilir.
- Fin təhsili dünyada ən
inkişaf etmiş və uğurlu təhsil sistemi kimi göstərilir.
Onlar buna necə nail olublar?
- Onlar 40
ildir ki, eyni praktikadan istifadə edirlər. Sadəliyi
üstün tutaraq hər şeyi asan həyata keçirirlər.
- Bu sadəlik nədən ibarətdir?
- Fin təhsil
proqramı ilə maraqlananda, bir təhsil işçisi kimi,
öz təhsil proqramımızla onu müqayisə etdim. Gördüm ki, çox cüzi fərq var. Ancaq eyni
bir proqramdır. Fərqlilik ondan ibarətdir
ki, biri Azərbaycan, biri fin dilində yazılıb. Baxıram ki, eyni proqramı Finlandiyada çox sadə,
bəsit yollarla uşaqlara çatdırırlar və
şagirdlər bunu sevə-sevə öyrənirlər. Həmin proqram isə Azərbaycanda çox çətin,
qəliz və ağır formada keçirilir. Fərq budur. Müəllim
peşəsinə yiyələnənlər yüngül tədris
metodikası ilə dərs keçsələr, mənə elə
gəlir ki, həmin nailiyyətə sahib olmaq
mümkündür. Finlandiyada repetitor
anlayışı yoxdur. Əgər mənim
sinfimdə 20 şagird varsa və onlardan biri dərsi
qavramırsa, valideynə deyil, direktora müraciət edirəm.
- Direktora nə üçün?
- Valideyn
nə edə bilər? O, uşağını müəllimə
həvalə edib. Müəllim direktora
müraciət edir ki, bu uşağın filan dərsdən
qavraması çətindir. Belə
uşaqlara əlavə xüsusi ixtisaslaşmış müəllimlər
tutulur. Onlar uşağı
hazırlayır, öz sinfinin şagirdlərinin proqramına
uyğunlaşdırırlar. Beləliklə,
hər bir şagird eyni səviyyədə tədris
proqramını qavrayır. Uşaq məktəbə
gələndə ona bildirilir ki, siz müvəqqəti olaraq
ananızın, atanızın övladısınız. Əgər məktəbə gəldinizsə,
artıq dövlətin övladısınız. Siz bizə əmanətsiniz.
- Bizdə valideynlər
uşaqların çox yüklənməsindən gileylənirlər.
Bəs orada?
-
Finlandiyada şagirdlər məktəbdən evə heç
bir ləvazimat, kitab aparmırlar. Məktəbdə
öyrənir, evdə isə əylənirlər. Onlarda
nəinki ev tapşırığı, evdə
kitab oxumaq belə yoxdur. Uşaq oynayaraq, əylənərək,
uşaqlığını keçirməyə imkan verən
bir mühitdə böyüməli və bu mühitdə təhsil
almalıdır. Düz 9-cu sinfə qədər.
9-cu sinifdən sonra uşaqlar liseyə gedir.
Orada şagirdlərə artıq tələbə
kimi baxırlar. Lisey 10-11-12-ci siniflərdən
ibarətdir. Universitetə qəbul olunan
uşaqlara isə rektor deyir ki, "aramıza xoş gəldiniz,
siz bizlərdənsiniz, artıq siz gələcəyin
professoru, müəllimisiniz. Biz sizə tələbə
kimi baxa bilmərik. Əgər siz buraya
daxil olmusunuzsa, siz bizdənsiniz”. Sovet dövründə
böyümüş, universiteti bitirmiş bir müəllim
kimi, 1-ci, 2-ci il mənə bu sistem ağır gəlirdi.
Təsəvvür edin, o sinifdə ki sakitlik var,
müəllim sakit oturub uşaqlara dərs başa salır,
müdiriyyət bunu hiss etsə, həmin müəllimə
töhmət verib işdən çıxarırlar. Hər bir sinif qaynamalıdır. Əgər sinif qarmaqarışıqdırsa və
hay-küylüdürsə, onda o müəllim yaxşı
sayılır.
- Bəs uşaqlar şeiri necə əzbərləyirlər?
- Fin təhsil
sistemində şeir əzbərləmək, lövhədə
dərs danışmaq deyə bir şey yoxdur. Uşaq
məcbur deyil ki, şeir əzbərləsin. Onlarda dərs danışmaqla qiymət almaq metodu
yoxdur. Cəmi 16 yaşında bir dəfə
imtahan verirlər. O da müsabiqə yolu ilə. Ümumi liseylərə və peşə məktəblərinə
keçmək üçün. Kitab, dəftər,
çanta – hər şeyi məktəb təmin edir və
bunlar məktəbdə də qalır. Bizə
deyirlər ki, evdə uşaqları ana dilindən başqa
dildə danışdırmayın. Uşaq 6 saat burada
yetərincə fin dilində danışır, bu ona kifayətdir.
Çünki uşaq əgər öz dilini
bilməsə, başqa dili mənimsəyə bilməz,
mütləqdir ki, öz dilini bilsin. Onlar
çox dil bilirlər və səhayət etməyi çox
sevirlər. Finlandiyada ana dili önəmlidir.
Nə qədər müxtəlif dil bilsələr
də, başqa dildə onlara ünvanladığınız
sualları fin dilində cavablandıracaqlar.
- Bəs universitetlər ödənişlidirmi?
-
Finlandiyada heç bir təhsil ödənişli deyil. Ancaq növbəti ildən xaricdən gələn tələbələr
üçün ödənişli etməyi fikirləşirlər.
Ötən ilə qədər onlar da ödənişsiz
təhsil alırdılar.
- Arzu xanım, keçək sizin
diaspor fəaliyyətinizə. Bilirik ki, siz Finlandiyada Azərbaycan
üçün tədbirlərə qatılır və haqq
səsimizi orada qaldırırsınız. Finlandiyada Azərbaycan
Assosiasiyasının vitse-prezidenti olaraq hansı işləri
görürsünüz?
- AAK-ın nüfuzlu quruma çevrilməyində yeni rəhbərliyin və idarə heyətinin böyük rolu olub. Bizim Azərbaycan naminə görmədiyimiz işlər yoxdur. Orta məktəblərdə bu dilin tədrisinə nail olduq. Azərbaycanın milli matəm və bayram günlərini qeyd edirik. Bunu şəhər merinin tədbirlər proqramına salmağa çalışırıq. Finlandiyada finlərin öz proqramı var və bu proqramda hər il yanvarın 20-də, fevralın 26-da Azərbaycanın milli matəm günləri qeyd olunmalıdır. Parlamentdə deputatlarla görüşlər keçirir, Xocalını, Qanlı Yanvarı, soyqırımlarımızı onlara çatdırırıq. Eyni zamanda, mən Avropa Azərbaycan Konqresinin İcraiyyə Komitəsinin üzvüyəm. Bildiyiniz kimi, 2017-ci ilin fevral ayında AAK-ın qurultayından sonra böyük dəyişikliklər baş verdi. Qurultayda qəbul olunan qanunların hər bir bəndi kağız üzərində qalmaqdan çıxaraq yeni seçilmiş rəhbərlik və idarə heyəti tərəfindən yerinə yetirilməyə başlandı. Bu bir il ərzində AAK tərəfindən görülən işlər, keçirilən toplantı və görüşlər bunu sübut edir. Fevralın 8-də AAK-ın Helsinkidə Skandinaviya toplantısı uğurla başa çatdı. Finlandiya parlamentində, Xarici İşlər Nazirliyində olan rəsmi görüşlərimiz və AAK-ın 2018-ci ilin ilk rübündəki növbəti toplantısı bir daha sübut etdi ki, artıq AAK Avropada böyük nüfuza malik bir təşkilata çevrilib. Biz artıq diaspor fəaliyyətindən çıxıb lobbiçiliyə köklənmişik. Artıq azərbaycanlı gənclərimiz bələdiyyə seçkilərinə qatılıb qalib olurlar. Bu bizim diaspor fəaliyyətimiz sayəsində olub. Yoxsa bizi kim tanıyardı? Artıq biz dövlət səviyyəsində sözümüzü deyə bilirik.
- Finlər Azərbaycanı
nə qədər tanıyır?
- Açığını deyim, əvvəllər tanımırdılar. Azərbaycandan danışanda, çox vaxt anlamırdılar. Biz orada sərgilər, tədbirlər keçirdik. Prezidentimizin yeritdiyi uğurlu xarici siyasət də günü-gündən ölkəmizi dünyada tanıdır. Artıq bu gün Azərbaycan Finlandiyada tanınır.
- Sizin Finlandiyada "Azərbaycanlı
qadınlar” cəmiyyətiniz də var. Azəri
qadınları orada hansı işləri görürlər?
- Bu, assosiasiyanın nəzdində fəaliyyət göstərən bir cəmiyyətdir. Assosiasiya bir neçə cəmiyyəti özündə birləşdirir. Düşündük ki, ayrı-ayrı fəaliyyət göstərməkdənsə, assosiasiyanın içində qollar yaradaq. Qadınlar və gənclər cəmiyyəti yaratdıq. Finlandiyada apreldə bütün cəmiyyətlər arasında qadınların rolu qeyd olunur. Bundan başqa, Ədəbiyyat günlərində bu cəmiyyət orada Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ edir. Biz bu işləri finlərlə birgə görürük. Şəhər merindən bizə məktub gəlir və bildirilir ki, siz bu işləri görməlisiniz. Misal üçün, ötən il görkəmli oftalmoloq alim Zərifə Əliyevanın timsalında Azərbaycan qadınının simasını göstərdik. Böyük sərgi nümayiş etdirdik. Artıq finlər Azərbaycan qadınının bir nümunəsini gördülər.
- Tədbirlər
hansı səpkidə keçirilir?
- 50 azərbaycanlını yığıb bağlı qapı arxasında tədbir keçirməyi effektli bir hadisə saymıram. Biz uşaqlarımızın doğum günündə də bunu edə bilərik. Tədbir odur ki, yaşadığın cəmiyyətin üzvləri ilə işləyəsən. Finlandiyada çox az azərbaycanlı var. Hər hansı bir tədbiri keçirmək istəyəndə əllərindən gələn köməyi edirlər. Mən bu layihələri tək edə bilmərəm. Orada hamımız bir-birimizə dəstək oluruq.
Xəyalə Rəis
Kaspi 2018.- 20 fevral.- S.7.