gölromanının sirri  

Şərif Ağayarın " gölromanında bədii-kommunikativ əlaqə kütləvi elitar səciyyə daşıyır. " göl qədər ciddi roman olsa da, yüngül əyləncəli pasajlarla da diqqət çəkir. Ancaq romanın  kütləvi qlobal xarakter daşıyan hissələrini ciddi sosial yüklü hadisələr izləyir. Şərif  Ağayar ciddi, ağrılı  bir hekayəni komik bir situasiya ilə əvəz edə bilir. Bu komiklik daha çox insanın radikal inanclar sayəsində düşə biləcəyi tragikomik bir situasiyadır. Balans gözlənilir. Şərif Ağayarın " gölromanı ədəbiyyat nəzəriyyəçisi İxab Xassanın estetik görüşləri ilə  uzlaşır. " gölromanında qurğu ilə reallıq kəsişir. Xassan bütün ədəbiyyat strukturalistlərindən fərqlənir. Mətnin oyun estetikasının bədii dəyərlərə istinad etməsini zəruri şərt sayır.

Pircahan adlı xəyali bir məkan, oranın sadəlövh sakinləri yavaş-yavaş simasını saflığını itirən qəsəbə əhalisinin dini dünyəvi duyğular arasında çabalaması... Əsərin mərkəzində bu paradokslar dayanır.  Hazırlıqlı oxucu romanı mütaliə etdikdən sonra dərk edir ki, bütün hadisələr qurğu oyundan ibarətdir. Ancaq romanın bədii aura təravəti klassik oxucunu da cəlb edir. Klassik oxucu romanda bədii-estetik zövq tapa bilir.

Şərif bəy metatəhkiyədən istifadə edir. Ancaq bu metod ona xasdır. Çünki metatəhkiyədə yazıçı romanın yazılma prosesini əlavə edir. Hətta bəzən müəllif  özü romana daxil olur. Şərif Ağayar isə bu prosesi dolayı yolla həyata keçirir. Mətnin bədii aurası həm diktə edir ki, bu hadisələr gerçəkdir, həm yox. Təbii ki, yazıçının müqtədir qələmi . Digər tərəfdən hadisələrin baş vermədiyi, Pircahan adlı bir qəsəbənin olmadığı haqda da qənaət yaranır. Bu düşüncə hər yaşda başda olan oxucunu rahat buraxmır. Təkcə oxucunu?

Bu hissə isə romanın estetik açarıdır:

" gölə qurban gedən yaşda oğlu  olan qəsəbə sakinləri qorxudan iydə ağacına baxmırdılar. Bir gecə böyük iydəyə yaxın həyətlərin hansındasa səs-küy qopdu. Gələn qonşular çaşıb qaldılar; arvad-uşaq evin kişisini gecənin qaranlığında böyük iydəyə diqqətlə baxdığı yerdə yaxalamışdı. Yetkinlik yaşına yenicə çatmış oğlu atasını əməlli-başlı danlayırdı:

"Ata, düzünü de, mənim ölməyimi istəyirsən?”

Kişi elə xəcalət çəkirdi, elə bil pis üstündə tutulmuşdu. Arvadı hövsələdən çıxdı:

"Utanmırsan?! Adam doğma övladının ölümünü istəyər?! Ayıb olsun sənə!”

İydə ağacını da, gölü , Camal atanı da müqəddəs edən nədir? Heç ? İnanmaq özünə büt düzəltmək. Bu kölgəsiz insanların taleyidir, alın yazılarıdır. Pircahan əhlinin inancı sevgidən irəli gəlmir. Qorxudan qidalanır. Belə yarımçıq inanc əqidənin sonu isə... Yoxluqdur. Təhkiyəçinin yox olması kimi. Qoxusuzluqdur (Ən azından qoxusuzluğu hiss etmək istəyən oxucu gərək ki, romanı oxuya). Cəsarətsizlikdir. Cəhalətdir. Pircahan onun sakinləri qeybə çəkilir. Görəsən, belə bir yer var idi? Varıydısa niyə yox oldular? Şərif Ağayarın metatəhkiyəsi məxsusidir. İllüzziyaçıdır müəllif. Bu məqamda  Bertolt Brexti xatırlamaq zəruri ehtiyaca çevrilir. Brext səhnəni hədsiz dərəcədə real komponentlərlə bəzəyirdi. Lakin qəfildən səhnənin hadisələrin, hətta tamaşaçının belə reallığını... darıxdırıcı süst eyniliyi pozurdu. Tamaşaçı reallıqla antireallıq arasında çaş-baş qalırdı. Şərif Ağayar da bu metoda süjet boyu sadiq qalır. Eynilə "saf düşüncəliyazıçıların etdiyi kimi.

 

Qoxu insanın var olma səbəbidir. Qoxusuzluq həyatdan imtina etməkdir. Niyə? Çünki qoxusuzluq yoxluğa qapı açır. Tabularla ömür çürüdənlər cəsarətsizdir həm . Tabular bu insanları əsir edib. Məhz həmin tabular da cəhalətə rəvac verir.

 " gölromanını oxumağı tövsiyə edirəm. Çünki cəhalət tabular elm sənətlə dəf edilir. Bu roman müəllifin yaradıcılığında yeni mərhələdir. Ənənəvi mövzularından imtina edir Şərif Ağayar. Brextin sənət dünyasına əl edir. Brextdən dünyaya üfunətli qoxusunun deyil, sənətinin qaldığını xatırladır.

 

Ülvi Babasoy

Kaspi  2020.- 11 aprel.- S.14.