Regional təhlükəsizlikdə Azərbaycanın yeri
Politoloqlar Münxen Təhlükəsizlik
Konfransının nəticələrini müzakirə ediblər
Ötən gün "Sputnik” Multimedia Mətbuat
Mərkəzində "Cənubi Qafqaz” Politoloqlar Klubunun 65-ci
iclası keçirilib. Toplantıda politoloqlar "Münxen
Konfransında regional təhlükəsizlik:
Azərbaycanın yeri haradadır?” mövzusunda fikir
mübadiləsi aparıblar.
Politoloq İlqar Vəlizadə 14-16 fevral tarixlərində 56-cı Münxen Təhlükəsizlik Konfransının keçirildiyini, orada qlobal gündəmin müzakirə edildiyini söyləyib. Qeyd edib ki, konfransda 150 dövlət başçısı, baş nazir və hökumət üzvləri də daxil olmaqla, 800-dən çox nümayəndə iştirak edib. Onun sözlərinə görə, konfransda Suriyanın İdlib şəhəri ətrafında cərəyan edən hadisələr, Cənubi Qafqaz regionunda münaqişələrin həlli perspektivləri və enerji təhlükəsizliyi əsas müzakirə mövzuları olub. Politoloq bu mövzuların hamısının Azərbaycanla birbaşa əlaqəsinin olduğunu diqqətə çatdırıb. Eyni zamanda, vurğulayıb ki, bu konfrans Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında olan debatla da dünya ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edib.
Politoloq Fikrət Sadıxov
beynəlxalq münasibətlər sistemində, hazırkı dünya siyasətində ümumən
xoşagəlməz mənzərə
yarandığını vurğulayıb. Bildirib
ki, dünyada bir sıra ziddiyyətlər, problemlər,
dövlətlər arasında müəyyən qalmaqallar, gərginliklər, münaqişələr
Azərbaycanın da yerləşdiyi regiona təsirsiz ötüşmür.
Onun sözlərinə görə,
Münxendə hər il bir
araya gələn siyasətçilər, diplomatlar, ekspertlər, dövlət və
hökumət başçıları bu kimi məsələləri ənənəvi olaraq müzakirə edirlər: "Lakin son zamanlar
dünya liderləri, siyasətçiləri
arasında müəyyən ziddiyyətlər yaranıb.
ABŞ prezidenti Donald Tramp qloballaşmadan
uzaqlaşıb vətənpərvərliklə məşğul
olmağı düşünür. Fransa prezidenti Emmanuel Makron hesab edir ki,
NATO "koma” vəziyyətindədir. Almaniya kansleri Angela Merkelin fikrincə, onların, yəni Avropanın
ABŞ-a olan ümidləri sönüb,
bu superdövlətdən
hansısa kömək
gözləməyə dəyməz,
qoca qitədəki ölkələr yalnız
öz ssenariləri ilə hərəkət etməlidirlər. Vladimir Putin isə düşünür
ki, Rusiyasız yer kürəsində dünya birliyi yoxdur. Belə yanaşma və
bəyanatlar təbii olaraq dünyaya, o cümlədən Azərbaycanın
yerləşdiyi regiona
mənfi təsir göstərir”.
F.Sadıxov təəssüflə qeyd edib ki,
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi
ilə bağlı dünya dövlətlərinin,
o cümlədən adıçəkilən
ölkə liderlərinin
mövqeyi ancaq seyrçilikdən ibarətdir:
"BMT Təhlükəsizlik Şurasının məlum
4 qətnaməsinin olmasına
rəğmən, işğalçı
Ermənistana bu qətnamələrin yerinə
yetirilməsi üçün
hər hansı təzyiq göstərilmir.
Bəzi hallarda münaqişə tərəfləri sayılan,
ərazisi zəbt olunan Azərbaycanla işğalçı Ermənistanı
bərabərləşdirirlər. Regiona münasibətdə elə
hesab edirlər ki, işğalçı
Ermənistan və təcavüzə məruz
qalan Azərbaycan bir araya gəlməlidir.
Amma nədənsə
Azərbaycanın 20 faiz
ərazisinin Ermənistan
tərəfindən işğal
olunması, Xocalı soyqırımının törədilməsi,
1 milyona yaxın azərbaycanlının qaçqın
və məcburi köçkünə çevrilməsi
kimi faktlar yada düşmür. Belə bir halda dünya
dövlətlərinin seyrçiliyi,
təcavüzkarı öz
adı ilə çağırmamaları regiona
müsbət təsir
etmir. Məhz bu fonda Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin Münxendə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanla
debatı, orada səsləndirdiyi fikirlər,
milli-dövlətçilik maraqlarımızı prinsipial
şəkildə müdafiə
etməsi, dünya ictimaiyyətinə çatdırması
olduqca mühüm hadisədir. Dövlətimizin başçısı konkret faktlara istinad etməklə, ədalətli və obyektiv fikirlərlə Ermənistanın işğalçı
dövlət olduğunu
bir daha nümayiş etdirdi.
Bəyan
etdi ki, Azərbaycan işğalla
barışmayacaq, ərazi
bütövlüyünü təmin etmək üçün beynəlxalq
hüququn bizə tanıdığı bütün
imkanlardan yararlanacaq”.
Politoloq Məhəmməd Əsədullazadə bildirib ki, Azərbaycanın yerləşdiyi region – Cənubi Qafqaz böyük dövlətlərin maraq dairəsindədir. Onun sözlərinə görə, burada geoiqtisadi və geosiyasi maraq toqquşmaları baş verir: "Bu toqquşma əsasən ABŞ və Rusiya arasında baş verir. Hazırda bu proses Gürcüstanda davam etməkdədir. Bununla yanaşı, İran ətrafında cərəyan edən hadisələr də regiona təsirsiz ötüşmür. İran Azərbaycanla qonşu ölkədir və ikitərəfli siyasi, iqtisadi, humanitar və sair əlaqələri mövcuddur. ABŞ-İran münasibətləri daha da kəskinləşəcəyi təqdirdə bunun siyasi, iqtisadi əlaqələrimizə hansısa formada təsir edəcəyi gözləniləndir. Çünki, Azərbaycanın İranla müştərək müəssisələri var, müştərək zavodlar tikilir, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizində, həmçinin digər iqtisadi layihələrdə iştirakçılığımız mövcuddur. Düşünürəm ki, ABŞ-ın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar rəsmi Tehranın vəziyyətinə təsir edir və nəticədə Azərbaycanla birlikdə həyata keçirilən layihələrin maliyyələşdirilməsində çətinliklər yaranır. İranın Azərbaycana sərmayə yatırmasını əngəlləyir. İranlı general Qasım Süleymaninin İraqda öldürülməsindən sonra İran-ABŞ münasibətlərində yaranan gərginlik onu deməyə əsas verir ki, bu gərginlik inkişaf edib müharibəyə çevriləcəyi halda regionda humanitar böhran yaşana bilər. Müharibə nəticəsində İrandakı 35 milyona yaxın azərbaycanlının bir qisminin Azərbaycan Respublikasına köç etməsi halı baş verər ki, bu da ölkəmiz üçün riskli vəziyyətdir. İran və ABŞ arasında müharibənin baş verməsi Cənubi Qafqaz regionu üçün arzuolunmaz hal sayılır. Ona görə də Azərbaycan haqlı olaraq bu prosesdə neytral mövqe tutur, indiyə qədər olan əlaqələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində addımlar atır”.
Politoloq Nəzakət Məmmədova
söyləyib ki, Azərbaycanın mövcud olduğu regionda proseslər 2020-ci ildə daha dinamik şəkildə
inkişaf edir. Onun fikrincə, bu, region dövlətləri arasında olan münasibətlərdən, həmçinin
böyük dövlətlərin bu regiona müdaxiləsindən
qaynaqlanır: "200 ildən artıq müddətdə bu regionda Rusiya
əsas söz sahibi olub. Ancaq indi
xarici güclər, böyük
dövlətlər də bu regiona iddia edir,
öz maraqlarını güdürlər.
Belə vəziyyətdə xarici güclər
region dövlətləri ilə müxtəlif
adlar altında əlaqələr qurur, əməkdaşlıq istiqamətlərini
genişləndirirlər. ABŞ dövlət katibi
Mayk Pompeonun Mərkəzi
Asiya və Şərqi Avropa
ölkələrinə səfərləri sübut
edir ki, Amerika açıq şəkildə postsovet ölkələrinə maraq göstərir. Rusiya isə bunu
özünə qarşı təhlükə sayır. Çünki, uzun illər
ərzində NATO-nun əsas
strategiyasından biri SSRİ-nin
parçalanması və Rusiyanın hər tərəfdən
mühasirəyə alınması,
sıxışdırılması, bu
dövlətin xaricə çıxışının məhdudlaşdırılması
olub. Lakin baş verən proseslər onu
deməyə əsas verir ki,
NATO ölkələrinin arasında bununla
bağlı vahid mövqe
yoxdur”.
Politoloq deyib
ki, NATO daxilində fikir
ayrılığı hökm sürür: "Fransa prezidenti Emmanuel Makron Rusiya ilə
münasibətlərin inkişafına tərəfdar olan dövlət başçısı kimi çıxış edir.
O, Rusiyanı dünyanın böyük gücü, Avropa dövləti
hesab edir və onunla hesablaşmağı zəruri sayır. Lakin Şərqi Avropa
dövlətləri bu yanaşmanı qəbul
etmir, daha çox Amerikaya
yaxınlıq göstərirlər. Həmin ölkələrin
ərazisində raketdən müdafiə sistemlərinin yerləşdirilməsi
də buna daha bir sübutdur. Konkret nümunə kimi
Polşanın adını qeyd edə bilərik
ki, bu dövlət Rusiyaya qarşı kəskin mövqe
tutur. Bütün bunlar Qərb dünyasında, Avropada,
NATO-da fikir
ayrılığının yaşandığını ortaya qoyur”.
N.Məmmədova bildirib ki, Azərbaycanın yerləşdiyi regiona münasibətdə də fərqli yanaşmalar mövcuddur: "Bu regionda Avropa İttifaqının, ABŞ-ın, Rusiyanın fərqli maraqları var. Azərbaycan Avropa İttifaqına üzv olan ölkələrlə, ABŞ və Rusiya ilə münasibətlərini tərəf tutmadan, yalnız milli-dövlətçilik, bərabərhüquqlu qarşılıqlı maraqlara xidmət edəcək şəkildə inkişaf etdirir. Balanslı siyasət yürüdən Azərbaycana Rusiyada ümidlər daha çoxdur. Amma sovet keçmişi olan, NATO üzvü olmağa can atan Gürcüstanla vəziyyət tamam fərqlidir. Bu ölkə 2020-ci ildə Avropa İttifaqı, ABŞ və Rusiya arasında yenidən güc mərkəzlərinin poliqonuna çevriləcək. Qarşıdan parlament seçkiləri gəlir. Gürcüstanın gələcək taleyi bu seçkilərdən çox asılı olacaq. Cənubi Qafqazın ən zəif dövləti sayılan Ermənistanda isə vəziyyət göz önündədir. İşğalçılıq siyasəti ilə bu ölkə özü-özünü dalana salıb. Münxen konfransında yaşanan məlum debat, dünya ictimaiyyətinin buna reaksiyası da işğalçı Ermənistanın, onun baş naziri Paşinyanın real vəziyyətini ortaya qoydu. Bu debat sözün bütün mənalarında Azərbaycanın və onun Prezidenti İlham Əliyevin üstünlüyünü nümayiş etdirdi”.
Rufik İSMAYILOV
Kaspi 2020.- 20 fevral.- S.4.