Xocalı soyqırımı
– ermənilərin xalqımıza qarşı həyata
keçirdiyi ən ağır cinayətdir
Azərbaycanlılara qarşı erməni şovinist dairələrinin XIX-XX əsrlərdə mərhələ-mərhələ həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasətinin tərkib hissəsi olan Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə, xarici ölkələrin parlamentlərinə çatdırılmalı, Azərbaycan xalqının və ümumən insanlığın əleyhinə yönəldilmiş bu son dərəcə ağır hərbi cinayət beynəlxalq miqyasda öz hüquqi-siyasi qiymətini almalıdır.
İlham ƏLİYEV
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Xocalı – Azərbaycan xalqının sinəsinə
çəkilmiş çalın-çarpaz dağdır və
bu yaranın yeri bizi qiyamətəcən incidəcək. Vaxt gələcək torpaqlarımızı
işğaldan azad edəcək, qəddar düşməndən
qisasımızı alacağıq, ancaq məsum körpələrin
fəryadı, günahsız anaların, bacıların, gəlinlərin
naləsi, çarəsiz ataların, ərlərin,
qardaşların qəzəbli nərələri,
tükürpədən hayqırtıları
qulaqlarımızdan getməyəcək, boğazımızda
düyün düşən əbədi qəhər, ürəyimizdə
kəsmək bilməyən göynərti kimi qalacaq.
Xocalı namərd qonşu xəyanətidir, kürəyə
saplanan zəhərli xəncər, ən alçaq təcavüz
olayıdır. Bu ləkəni ermənilər heç vaxt əllərindən,
vicdanlarından yuya bilməyəcəklər...
Çünki məhz onların millətindən
olan qaniçən cəlladların XX yüzilin sonunda
Xocalıda törətdikləri soyqırımı və
vandalizm aktı indiyədək bəşəriyyətə
qarşı yönəldilmiş ən ağır cinayətlərdən
biridir. Xocalı faciəsi tarixi yaddaşlardan heç vaxt
silinməyən Xatın, Liditsa, Oradur, Xolokost, Sonqmi, Ruanda və
Srebrenitsa kimi dəhşətli faciələrdən daha dəhşətlidir.
Adı çəkilən hadisələr müharibələr
tarixinə dinc əhalinin soyqırımı olaraq daxil
olmuş və bütün dünyada geniş əks-səda
doğurmuşdur.
Xocalı şəhəri Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ bölgəsində strateji əhəmiyyətli
ərazi kimi ermənilərin işğalçılıq
planlarına mane olurdu. Ermənistan silahlı qüvvələrinin
əsas məqsədi Xocalıdan keçən Əsgəran-Xankəndi
yoluna nəzarət etmək və Xocalıda yerləşən
aeroportu ələ keçirmək idi.
Xüsusi qəddarlıqla həyata keçirilən Xocalı soyqırımının törədilməsi zamanı ermənilər Azərbaycanın bu qədim yaşayış məskəninin yer üzündən silinməsini də qarşıya məqsəd kimi qoymuşdular. Çünki Xocalı Azərbaycanın qədim dövrlərinə aid ərazilərdən biri kimi tarix və mədəniyyət abidələri ilə seçilirdi. Azərbaycanlılardan ibarət 7 min nəfərdən çox əhalisi olan Xocalı ermənilər yaşayan kəndlərin əhatəsində ən böyük və qədim yaşayış məskəni olmuşdur. Burada qədim tarixi abidələr müasir dövrə qədər qalmaqda idi. Xocalı yaxınlığında bizim eradan əvvəl XIV-VII əsrə aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin nümunələri mövcud idi. Erməni faşistləri soyqırımının izini itirmək üçün Azərbaycan xalqı, eləcə də bəşəriyyət üçün nadir nümunələr olan Xocalı abidələrini də dağıtmışlar.
Hələ faciədən əvvəl, 1991-ci
il oktyabrın sonundan şəhərə gedən
bütün avtomobil yolları bağlanmış, Xocalı
faktiki olaraq mühasirəyə alınmışdı. Bununla
yanaşı, yanvarın 2-dən Xocalıya verilən elektrik
enerjisi də kəsilmişdi. Beləliklə, artıq
Xocalının Azərbaycanın digər bölgələri
ilə bütün əlaqələri kəsilmişdi və
yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı.
Ancaq bir neçə ay sonra Xocalı ilə vertolyot əlaqəsi
də kəsildi. Bundan sonra isə Ermənistan
ordusu bir-birinin ardınca yuxarı Qarabağda azərbaycanlılar
yaşayan sonuncu yaşayış məntəqələrini də
işğal etdi. 1991-ci ilin sonunda Qarabağın dağlıq
hissəsindəki 30-dan çox yaşayış məntəqəsi,
o cümlədən Tuğ, İmarət-Qərvənd,
Sırxavənd, Meşəli, Cəmilli, Umudlu, Kərkicahan
və digər strateji əhəmiyyətə malik Azərbaycanlılar
yaşayan kəndləri ermənilər yandırdı,
dağıtdı və talan etdi.
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri Xankəndində yerləşən keçmiş SSRİ-nin 4-cü ordusunun 23-cü diviziyasına daxil olan 366-cı motoatıcı alayın 10 tankı, 16 zirehli transportyoru, 9 piyadaların döyüş maşını, 180 nəfər hərbi mütəxəssisi və xeyli canlı qüvvəsi ilə Xocalını mühasirəyə aldı. Ermənilər ən müasir silahlarla şəhərə hücum edərək Xocalı şəhərini yerlə-yeksan etdilər. Çoxsaylı ağır texnika ilə şəhər tamamilə dağıdıldı, yandırıldı və insanlar xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirildi. Onların içərisində başları kəsilən, gözləri çıxarılan, dərisi soyulan, diri-diri yandırılan və digər ağır işgəncələrə məruz qalanlar çoxluq təşkil edirdi.
Bu soyqırımı nəticəsində rəsmi
rəqəmlərə görə, 613 nəfər
öldürülmüşdür ki, onlardan 63 nəfəri
uşaq, 106 nəfəri qadın, 70 nəfəri isə
qocalar idi. Bunların içərisində
- 8 ailə tamamilə məhv edilmişdir;
- 56 insan işgəncə ilə
öldürülmüşdür;
- 27 ailənin yalnız 1 üzvü sağ
qalmışdır;
- 25
uşaq hər iki valideynini itirmişdir;
- 130
uşaq valideynlərindən birini itirmişdir;
- 230 ailə
öz başçısını itirmişdir;
- 487 insan
şikəst olmuşdur (onlardan 76 nəfər həddi-buluğa
çatmayanlar idi);
- 1275
insan əsir götürülmüşdür;
- 1165
insan girovluqdan azad edilmişdir;
- 150 nəfərin
taleyindən indiyə kimi heç bir xəbər yoxdur.
İstintaq
materiallarından məlum olur ki, hücuma rəhbərlik edən
və Ermənistanın müdafiə naziri olmuş Seyran
Ohanyanın, eləcə də 366-cı alayın 3-cü
batalyonunun komandiri Yevqeni Nabokixinin birgə rəhbərlik
etdikləri əməliyyatda 50-dən çox erməni zabiti
və gizirləri iştirak etmişlər.
Xocalı
soyqırımının törədilməsində
iştirak etmiş 366-cı alayın 2-ci batalyonunun komandiri
mayor Seyran Ohanyanın (2016-cı ilin oktyabrına qədər
Ermənistan Respublikasının müdafiə naziri vəzifəsini
tutmuşdur), 366-cı alayın 3-cü batalyonunun komandiri
Yevgeni Nabokixinin və qeyrilərinin cinayət əməllərini
sübuta yetirən materialların toplanması və Azərbaycan
Respublikası CM-nin müvafiq maddələri ilə nəzərdə
tutulan cinayətləri törətməkdə təqsirləndirilən
şəxslər kimi məsuliyyətə cəlb
olunmaları istiqamətində istintaq-əməliyyat tədbirləri
davam etdirilir.
Bütün dünyanın gözü
qarşısında baş verən bu dəhşətli
soyqırımının əsl mahiyyəti yalnız
ümummilli lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə siyasi
hakimiyyətə yenidən qayıtdıqdan sonra
açıqlanmış, 1994-cü ilin fevralında Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi Xocalı
soyqırımına siyasi-hüquqi qiymət vermişdir. 1994-cü ilin fevralında
Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi Xocalıda baş vermiş
hadisələri təhlil edərək, ermənilərin
törətdikləri cinayət əməllərinin azərbaycanlılara
qarşı soyqırımı olduğunu beynəlxalq
hüquq məsuliyyəti baxımından təsbit etmiş və
26 fevral tarixinin “Xocalı soyqırımı günü” kimi
qeyd olunması haqqında qərar vermişdir. Məhz
1993-2003-cü illərdə Heydər Əliyevin rəhbərliyi
altında Xocalı soyqırımının dünyaya
çatdırılması istiqamətində olduqca əhəmiyyətli
işlərin görülməsinə
başlanılmışdır. Bundan əlavə, azərbaycanlılara
qarşı zaman-zaman törədilmiş soyqırımı
ilə əlaqədar ümummilli lider Heydər Əliyevin
1998-ci il martın 26-da imzaladığı
fərmanla 31 mart– Azərbaycanlıların
Soyqırımı Günü elan edilmişdir.
Bununla
yanaşı, 2002-ci il fevralın 25-də
ümummilli lider Heydər Əliyev Xocalı
soyqırımının 10-cu ildönümü ilə əlaqədar
Azərbaycan xalqına müraciətində bu amansız
kütləvi qırğının tarixi-siyasi mahiyyətini
göstərmişdir: “Xocalı faciəsi 200 ilə yaxın
bir müddətdə erməni şovinist-millətçiləri
tərəfindən azərbaycanlılara qarşı müntəzəm
olaraq həyata keçirilən etnik təmizləmə və
soyqırımı siyasətinin davamı və ən
qanlı səhifəsidir”.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyev Xocalı soyqırımının beynəlxalq səviyyədə
tanınması istiqamətində ardıcıl fəaliyyətini
davam etdirir.
2012-ci il yanvarın 17-də Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyevin “Xocalı soyqırımının iyirminci
ildönümü haqqında” Sərəncamında Azərbaycan
dövlətinin Xocalı soyqırımının beynəlxalq
ictimaiyyət tərəfindən tanınması istiqamətində
fəaliyyətini davam etdirməsinin əhəmiyyəti bir
daha vurğulanır.
Bu baxımdan, Heydər Əliyev Fondu, onun prezidenti,
Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın
gördüyü işlər xüsusilə təqdirəlayiqdir. Fond bəşəriyyətin
ən böyük faciələrindən olan Xocalı
soyqırımı haqqında faktların dünyaya
çatdırılması istiqamətində sistemli və
ardıcıl fəaliyyət göstərir. Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə
Xocalı faciəsinin 20-ci ildönümü 2012-ci ildə
dünyanın 100-dən artıq nöqtəsində qeyd
olunmuşdur. Xocalı
soyqırımına həsr olunmuş silsilə tədbirlər
Fondun hazırladığı təbliğat materialları əsasında
həyata keçirilir. Heydər Əliyev
Fondunun ayrı-ayrı ölkələrdə geniş miqyasda
təşkil etdiyi və faciə haqqında həqiqətlərin
yayılmasına yönəlik anım tədbirlərini Leyla
xanım Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Rusiya
Federasiyasındakı nümayəndəlik, İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatının Əməkdaşlıq və Dialoq
Uğrunda Gənclər Forumu (İƏT GF) çərçivəsində
uğurla həyata keçirir.
2008-ci il
mayın 8-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin
Şuşa şəhərini işğal etməsinin
16-cı ildönümündə İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatı Gənclər Forumunun mədəniyyətlərarası
dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla xanım
Əliyevanın təşəbbüsü ilə “Xocalıya
ədalət!” kampaniyası təsis edildi və 2009-cu ilin
fevralından bu kampaniyaya start verildi.
“Xocalıya
ədalət!” beynəlxalq informasiya və təşviqat
kampaniyasının əsas məqsədi dünya ictimaiyyətini
Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar məlumatlandırmaq,
qətliama beynəlxalq aləmdə mənəvi-siyasi qiymət
verilməsinə və bu qanlı qırğının
qurbanlarının xatirəsinin anılmasına nail
olmaqdır.
İslam
Əməkdaşlıq Təşkilatının 2010-cu ildə
Uqandanın paytaxtı Kampalada, 2011-ci ildə Birləşmiş
Ərəb Əmirliklərinin paytaxtı Əbu-Dabidə,
2012-ci ildə Cibutidə, 2013-cü il-də Misirin paytaxtı
Qahirədə, 2014-cü ildə İranın paytaxtı
Tehranda, 2015-ci ildə Küveytdə keçirilən
sessiyalarında Xocalı faciəsi soyqırımı aktı
və insanlığa qarşı cinayət kimi
tanınmışdır.
Xocalı soyqırımının tanıdılması
və qətliama siyasi qiymət verilməsi istiqamətində
görülən işlər ciddi nəticələr verməkdədir. Soyqırımının
ildönümləri dəfələrlə Türkiyədə,
Rusiyada, Almaniyada, ABŞ-da, Ukraynada, Qazaxıstanda,
Gürcüstanda, Küveytdə və dünyanın bir
çox ölkələrində qeyd olunmuş,
dünyanın ayrı-ayrı şəhərlərində
“Xocalı həftəsi” adlı tədbirlər proqramı
çərçivəsində müxtəlif anım mərasimləri,
aksiyalar keçirilmiş və bu tədbirlər hər il
davam etdirilir.
Azərbaycan
dövləti başda ümummilli lider Heydər Əliyev
olmaqla, son 16 ildə isə Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi
ilə Xocalı soyqırımının dünyada
tanıdılması, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi barədə həqiqətlərin
beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması, təcavüzkarın
ifşası və işğal edilmiş
torpaqlarımızın azad olunması üçün
bütün zəruri addımları atıb və
atmaqdadır. Azərbaycan dövləti belə
taleyüklü məsələnin həlli ilə
bağlı bütün milli resursların, o cümlədən
diaspor qurumlarının imkanlarından həmişə istifadə
etmiş, bu istiqamətdə irəli sürülən əksər
ictimai təşəbbüsləri dəstəkləmişdir.
Son illərdə Heydər Əliyev Fondunun
vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü
ilə dünyada geniş vüsət almış “Xocalıya
ədalət!” (Justice for Khojaly) beynəlxalq
kampaniyasına Azərbaycanda və xaricdə fəaliyyət
göstərən çoxsaylı vətəndaş cəmiyyəti
institutları da qoşularaq, ayrı-ayrı ölkələrin
dövlət qurumlarını və ictimaiyyətini, beynəlxalq
təşkilatları bu faciəyə adekvat qiymət verməyə
çağırırlar.
Hazırda:
• dünyanın 13 ölkəsi parlament səviyyəsində,
•
ABŞ-ın 22 ştatı parlament səviyyəsində,
• İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı
Xocalı soyqırımını rəsmən
tanımışdır.
• Avropa
İnsan Haqları Məhkəməsi 2010-cu il
22 aprel tarixli qərarında Xocalının azərbaycanlılardan
ibarət mülki əhalisinin qırılmasını
“müharibə cinayətləri və ya insanlığa
qarşı cinayətlər kimi qiymətləndirilə bilən
xüsusilə ağır əməllər” kimi müəyyən
etmişdir.
Bundan
başqa, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsi
və Ermənistanın işğalçı dövlət
olması faktı:
• BMT Təhlükəsizik
Şurasının 1993-cü il aprel-noyabr
aylarında qəbul etdiyi 822, 853, 874 və 884 nömrəli qətnamələrində,
•
ATƏT-in 1996-cı il Lissabon Sammitinin qərarında,
• BMT
Baş Assambleyasının 60-cı (2006) və 62-ci (2008)
sessiyalarının çıxardığı “Azərbaycanın
işğal edilmiş ərazilərində vəziyyət”
adlı qətnamələrində,
•
AŞPA-nın (2005) qərarında,
• Avropa
Parlamentinin (2010) qətnaməsində,
• Avropa
İttifaqının “Şərq tərəfdaşlığı”
Sammitinin Bəyannaməsində (2017),
• Avropa
İttifaqı-Azərbaycan “Tərəfdaşlıq Prioritetləri”
razılaşmasında (2018),
•
Qoşulmama Hərəkatı dövlət və hökumət
başçılarının XVI (Tehran, 2012) və XVII
(Marqarita, 2016) sammitlərinin qərarlarında,
•
İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının
(İƏT) dövlət və hökumət
başçılarının VII (Mərakeş, 1994), VIII
(İran, 1997) və IX konfranslarında (Qətər, 2000) qəbul
edilmiş qətnamələrdə, XI (Seneqal, 2008) və XII
(Misir, 2013) zirvə toplantılarının yekun sənədlərində,
eləcə də İƏT Xarici İşlər Nazirləri
Şurasının müxtəlif konfranslarında qəbul
edilmiş çoxsaylı qətnamə və yekun sənədlərində,
• ECO-nun
13-cü Sammitinin (İslamabad, 2017) yekun bəyanatında və
s. beynəlxalq qurumların qərarlarında Azərbaycanın
ərazi bütövlüyü və suverenliyinə, beynəlxalq
səviyyədə tanınmış sərhədlərinin
toxunulmazlığına hörmət ifadə edilmiş,
münaqişənin məhz bu prinsiplər əsasında həllinin
vacibliyi qeyd olunmuşdur.
• Eyni
zamanda, NATO-nun 2006-cı ildən bəri keçirilən əksər
zirvə toplantılarının, o cümlədən Nyuport
(2014), Varşava (2016) və Brüssel (2018) sammitlərinin
yekun kommunikelərində Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin
ölkələrin ərazi bütövlüyü, suverenliyi
və Helsinki Yekun Aktına əsaslanaraq həlli prinsipinin
öz əksini tapması Azərbaycanın mənafeyinə
cavab verir.
Bütün bunlara baxmayaraq, hazırda Ermənistan beynəlxalq
hüquq normalarını pozaraq öz
işğalçılıq siyasətini davam etdirir və Cənubi
Qafqazda dayanıqlı sülhün bərqərar olmasına
ciddi maneçilik törədir. Həmçinin dünyadakı erməni
diasporu və lobbisi Dağlıq Qarabağ problemini, Ermənistan
dövlətinin işğalçılıq siyasətini,
evindən qovulmuş bir milyona yaxın azərbaycanlının
böyük faciəsini, Azərbaycan torpaqlarının
işğal altında saxlanması faktını, Xocalı qətliamını
və bu qəbildən olan digər qanlı cinayətləri
unutdurmaq, diqqətdən kənarda saxlamaq məqsədilə,
xüsusən də bizim fəallaşdığımız
ildönümü tədbirləri zamanı, davamlı olaraq,
1915-ci il hadisələrini gündəmə gətirib
qardaş Türkiyəyə qarşı qondarma “erməni
soyqırımı” iddiası qaldırırlar.
Bu məqsədlə Azərbaycan
və türk diaspor təşkilatları da öz
çevikliyini və mütəşəkkilliyini
artırmalı, əlaqələndirilmiş şəkildə
fəaliyyət göstərməlidir. 2007-ci ilin noyabrında
Türkiyə və Azərbaycan prezidentlərinin birgə təşəbbüsü
ilə Bakıda keçirilmiş Türk Dövlət və
Cəmiyyətlərinin XI Dostluq,
Qardaşlıq və Əməkdaşlıq Qurultayında
Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə
çatdırılması, azərbaycanlılara qarşı
erməni işğalçıları tərəfindən
törədilmiş soyqırımı, terror aktları və
digər cinayətlərin beynəlxalq miqyasda
ifşası istiqamətində türkdilli ölkələr
və icmalar tərəfindən birgə tədbirlərin
görülməsi haqqında tövsiyələrin həyata
keçirilməsi ilə bağlı fəaliyyətlərini
genişləndirməlidirlər.
Təəssüf ki, bəzi dövlətlər
qondarma “erməni soyqırımı” haqqında əsassız
qərarlar qəbul ediblər. Biz həmin ölkələrdə
də ardıcıl iş aparmalı, onların vətəndaş
cəmiyyətləri ilə işləməyin məqbul səmərəli
üsullarını tapmalıyıq. Soydaşlarımız
yerli və beynəlxalq ənənəvi media, eləcə də
sosial şəbəkələr vasitəsilə geniş
kampaniyalar təşkil etməli, soyqırımı problemlərini,
o cümlədən Xocalı faciəsinə dair real
faktları elmi konfranslarda, simpoziumlarda və digər
toplantılarda təqdim etməlidirlər.
Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyevin Xocalı soyqırımının iyirmi yeddinci
ildönümü haqqında imzaladığı Sərəncamda
deyilir ki, “Xocalı soyqırımını törətməklə
Ermənistan Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzün
miqyasını daha da genişləndirmiş, Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ bölgəsinin hüdudlarından
kənara çıxaraq Laçın, Kəlbəcər,
Ağdam, Cəbrayıl, Füzuli, Qubadlı, Zəngilan
rayonlarını işğal etmişdir. Bunun nəticəsində
20 min soydaşımızın həyatına son qoyulmuş,
50 mindən çox insan yaralanmış və əlil
olmuş, torpaqlarımızın 20 faizi işğala məruz
qalmışdır. Dünya tarixinin ən qanlı faciələrindən
biri sayılan Xocalı soyqırımı XX əsrdə erməni
şovinizminin mahiyyətini aşkara çıxaran təkzibolunmaz
tarixi gerçəklikdir”.
Azərbaycan xalqı bu amansız və qəddar, xain təcavüzü heç vaxt unutmayacaq. Xocalı soyqırımını planlaşdıran və həyata keçirən azğın cəlladlar hökmən öz layiqli cəzalarını alacaq, bütün insanlıq, cəmi bəşər övladı tərəfindən əbədi lənətlənəcəklər. Bu faciəni törədənlərə öz varisləri, onların qanlarını, genlərini daşıyan övladları, nəvə-nəticələri də lənət oxuyacaq. Biz buna Tanrının köməkliyi, millətimizin qeyrəti, əzmi və iradəsi sayəsində nail olacağıq!
Əli Həsənov,
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik
Akademiyasının Beynəlxalq münasibətlər və
xarici siyasət kafedrasının müdiri, tarix elmləri
doktoru, professor
Kaspi 2020.- 26 fevral.- S.6.