Milli bəstəkarlıq məktəbinin korifeyi

Tofiq Quliyevin həyat və yaradıcılığına həsr olunan fotosərgi açılıb

"Yalnız fotolarda insanın daxili aləmini, emosiyalarını, yaşantılarını hiss etdirmək olar" - dahilərdən birinin söylədiyi bu fikir dünən Muzey Mərkəzinin sərgi qalereyasında Xalq artisti, Dövlət Mükafatı laureatı görkəmli bəstəkar Tofiq Quliyevin həyat və yaradıcılığına həsr olunan fotosərginin açılışında səsləndi.

Fotosərgidə Tofiq Quliyevin həmkarları, böyük bəstəkarlar - Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, görkəmli şair və yazıçılar, İran müğənnisi Mərziyə xanım, böyük türk şairi Nazim Hikmət, yapon vokal kvarteti "Dak-Dake"nin üzvləri və başqa görkəmli şəxsiyyətlərlə fotoları nümayiş olundu. Tədbir iştirakçıları dilsiz fotoların dili ilə bir neçə il bundan əvvələ qayıdıb böyük bəstəkarın həyat və yaradıcılığı ilə yaxından tanış oldular. Tofiq Quliyevin uzun illərdən bəri ölkəmizdə və onun sərhədlərindən uzaqlarda səslənən, ilkin təravətini itirməyən mahnıları. Bu mahnılar illərdən bəridir ki, həyatımızın salnaməsinə çevrilib. O, Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixinə keyfiyyətcə yeni olan kütləvi mahnının yaradıcısı kimi daxil olub. Buna görə də təbiidir ki, başqa janrlarda bir sıra əsərlər yazmasına baxmayaraq, T.Quliyev hər şeydən əvvəl fərdi üslub xüsusiyyətlərinə malik mahnıların müəllifi kimi tanınıb. Onun əsərləri içərisində musiqili komediyalar, kantatalar, instrumental nümunələr, kino musiqisi var. Lakin bütün bu əsərlərdə də məhz mahnı bəstəkarının dəst-xətti müşahidə olunur. Onun operettaları da, kantataları da, filmlərə yazdığı musiqi də mahnıvariliklə aşılanıb.

T.Quliyevin nadir melodik istedadı və emosionallığı - bəstəkarın dəst-xəttinin başlıca cəhətlərindən biridir ki, bu da onun mahnılarına fərdilik, bənzərsizlik və səmimiyyət verir. Bəstəkarın mahnılarının melodikası müasir mahnının, estrada və caz musiqisinin xüsusiyyətlərini özündə daşıyır. Bununla belə, bu melodikanın ən mühüm mənbəyi - xalq mahnısı və buna xas olan intonasiyadır.

T.Quliyevin mahnılarında eyni zamanda müəllifin - milli musiqimizin, muğam, mahnı, rəqslərin səciyyəvi xüsusiyyətlərinə arxalanan Azərbaycan bəstəkarının şüurlu yanaşması və zövqü özünü büruzə verir. Odur ki, T.Quliyev yaradıcılığı daim tədqiqatçıları və bəstəkarları cəlb edir. Görkəmli bəstəkarın yaradıcılığındakı bu çalarlar fotosərgidə sərgilənən əsərlərdə gerçək həllini tapmışdı.

Tədbiri giriş sözü ilə açan Əməkdar incəsənət xadimi Cəmil Quliyev görkəmli bəstəkarın həyat və yaradıcılığına həsr olunan fotosərginin rəhbərlik etdiyi Dövlət Film Fondu və Dövlət Kino Foto Sənədləri Arxivi ilə birlikdə hazırlandığını bildirdi: "toplanan fotoların bir hissəsi Dövlət Kino Foto Sənədləri Arxivində qorunub saxlanıb, bir hissəsi də Gürcüstandan şəxsi arxivdən bizə hədiyyə olunub. Biz bu fotolarla Tofiq Quliyevi yaşadırıq. Bu fotolarda məşhur bəstəkarın bütün hiss və həyəcanlarını, yaşantılarını görmək olur".

Tədbir iştirakçılarına görkəmli bəstəkarın bioqrafiyası haqqında məlumat verildi. T.Quliyev 1917-ci il noyabrın 7-də Bakıda doğulub. 12 yaşında Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında peşə məktəbinə, 1934-cü ildə Konservatoriyaya daxil olub. Həm İ.S.Aysberqin sinfində fortepiano, həm də S.Q.Ştrasserin sinfində dirijorluq dərsi alıb. Hələ 1931-ci ildə Asəf Zeynallının məsləhətiylə M.Ə.Sabirin sözlərinə "Məktəbli" mahnısını bəstələyib. 1935-ci ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında dirijorluğa başlayıb. 1951-ci ildə "Azərbaycan xalq rəqsləri" toplusunun hazırlanmasında iştirak edib. 1956-1958-ci illərdə bir neçə mahnısı "Azərbaycan mahnıları" cildlərinə salınıb. 1936-cı ildə bəstəkar Z.Baqnrovla birgə "Rast", "Segah", "Zabul", "Dügəh" muğamlarını fortepianoda hazırlayıb. Sonra Ü.Hacıbəyovun təşəbbüsüylə təhsilini davam etdirmək üçün Moskva Dövlət Konservatoriyasına göndərilib. Tezliklə A.Tfasmanın rəhbərlik etdiyi orkestrdə pianist işləməyə başlayıb. Bakıya qayıdandan sonra 1941-ci ildə "Qırmızı ordu" ansamblını yaradıb. 402-ci diviziyanın tərkibində çalışan ansambl üçün müxtəlif patriotik mahnılar yazıb. 1943-cü ildə iki yerə bölünən ansamblın "Qırmızı flot" hissəsinə rəhbərliyə başlayıb. Müharibədən sonra bir neçə teatrla əməkdaşlıq edib. 1948-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasında təhsilini davam etdirib. Sonra aspiranturaya daxil olaraq A.Qaukun rəhbərliyi altında elmi iş müdafiə edib. 1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlayıb. Daha sonra Filarmoniyanın bədii rəhbəri, sonra direktoru olub. 1960-70-ci illərdə bir çox beynəlxalq konfrans, festival, incəsənət günləri iştirakçısı olub. 70-ci illərin sonlarında bir çox uşaq və gənc musiqi müsabiqələri, o cümlədən "Bakı payızı"nı yaradıb.

Bəstəkar yüzlərə nəğmənin, bir neçə operettanın müəllifi kimi bir çox dram tamaşaları və filmlərə musiqi bəstələyib. Milli kinomuzun inkişafında onun xidmətləri böyükdür. T.Quliyev "Səbuhi", "Bəxtiyar", "Görüş", "Qızmar günəş altında", "Ögey ana", "Onu bağışlamaq olarmı?", "Telefonçu qız", "Möcüzələr adası", "Sən niyə susursan?", "O qızı tapın", "Nəsimi", "Dərviş Parisi partladır", "Xoşbəxtlik qayğıları", "Qayınana", "Nakəs" və s. bədii, 20-dən artıq sənədli filmə, o cümlədən "Şəfa nəğməsi", "Bakıdan Göygölədək", "Sovet Azərbaycanı", "Bakı və bakılılar", "Alagöz yaylağında" və s. kinolentlərə musiqi bəstələyib.

Bəstəkarlar İttifaqının katibi Lalə Hüseynova Tofiq Quliyevin musiqisini həyatımızın ayrılmaz bir hissəsi kimi dəyərləndirdi: "Zaman keçir, ancaq bu sənətin cazibəsi daha da artır. Böyük sənətin gücü bəlkə də bundadır. Tofiq Quliyev fenomen sənətkar idi. Onun formalaşmasında heç şübhəsiz, ailə köklərinin də rolu olub. O, elmə, sənətə bağlı olan bir ailədə doğulmuşdu. Tofiq Quliyev böyük istedadını peşəkarlıqla qovuşduran sənətkar idi. O, Moskvada təhsil almışdı. Təbii ki, Moskva incəsənətinin ab-havası onun formalaşmasında böyük rol oynamışdı. Bütün bunlar da onun gözəl mahnı incilərinin yaranmasına səbəb olmuşdu. Tofiq Quliyev gözəl pianoçu idi. O, bu sənətin dalıyca getsəydi, bəlkə də böyük pianoçu ola bilərdi. Amma eyni işdə saatlarla çalışmaq onu cəlb etmirdi. Böyük bəstəkar bütün janrlarda yazıb yaradırdı".

Lalə xanım Tofiq Quliyevi həmçinin böyük ictimai xadim kimi dəyərləndirərək onun insani keyfiyyətlərindən söhbət açdı: "Mən 15 il onunla bir yerdə işləmişəm. O, Bəstəkarlar İttifaqının sədri olanda, mən ittifaqın katibi işləyirdim. Tofiq müəllim hamıya xeyirxah yanaşırdı. Baxmayaraq ki, həyatında çox ağır günlər keçirmiş, müharibənin ağrı-acısını dadmışdı, bütün bunlar onun insanlara sevgisini azaltmırdı. Onunla ünsiyyətdə olan, onu yaxından tanıyan adamların hamısı Tofiq müəllimin bir insan kimi gözəl keyfiyyətlərindən həmişə danışırlar. Tofiq Quliyev həm də ona görə xoşbəxt sənətkar idi ki, onun yaradıcılığı, şəxsiyyəti ölkə hüdudlarından kənara çıxmışdı, dar bir çərçivədə qalmamışdı".

Xalq artisti Oqtay Zülfüqarov fotosərgini seyr etdiyi zaman gözləri önündə əziz xatirələrin, dəyərli anların canlandığını dilə gətirdi: "Mən Bəstəkarlar İttifaqında işləyəndə orada çox görkəmli insanlarla ünsiyyətdə olurdum. Tofiq Quliyev mənə həmişə atalıq edib. O, həmişə mənim dayağım olub. Bu xeyirxahlıq sonrakı bütün yaradıcılığımda mənə dəstək oldu".

Xalq artisti Canəli Əkbərov da Tofiq Quliyev kimi bir bəstəkarla işlədiyi üçün özünü xoşbəxt sənətkar adlandırdı: "Tofiq Quliyev Filarmoniyanın rəhbəri olanda mən orada solist işləyirdim. Onun milli musiqimizə, muğamlara, estradaya, caz musiqisinə olan rəğbətindən zövq alırdım. Həmin dövr Filarmoniyanın məsuliyyətli dövrü idi. Sonralar Tofiq müəllim mənim evimdə də qonaq olub. O, bununla mənə olan məhəbbətini sübut edib. Tofiq Quliyevin rəhbərliyi altında işlədiyim üçün indi də qürur duyuram".

Kinoşünas Aydın Kazımzadə görkəmli bəstəkarın kino yaradıcılığından söhbət açdı: "Mən də o xoşbəxt insanlardanam ki, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev kimi bəstəkarlarla söhbət etmişəm. Tofiq Quliyev Bəstəkarlar İttifaqının sədri olanda mən kino ilə bağlı onunla saatlarla danışırdım. İlk mahnısı Mirzə Ələkbər Sabirin sözlərinə "Məktəbə gedən bir uşaq" olan Tofiq Quliyev sonradan Azərbaycanın ən görkəmli bəstəkarına çevrildi.

Tofiq Quliyevin yaradıcılığı kino ilə sıx bağlıdır. Onun həmişə sevilən mahnıları həyata məhz kinofilmlərdən adlayıb.

Tofiq Quliyev bütün rejissorlarla işləyirdi. Bununla belə, onun öz rejissorları vardı. Məsələn, o, Həsən Seyidbəyli ilə bir çox filmdə işləyib. Tofiq Quliyev peşəkar dirijor olduğu üçün filmlərə yazdığı mahnını səsləndirərkən, simfonik orkestri özü idarə edirdi. Həmin filmlərin uğur qazanmasında heç şübhəsiz musiqinin də rolu olub. Xalq musiqisi ilə estrada musiqisinin sintezindən yaranan bu əsərlər bu gün də səslənir və ruhumuzu oxşayır. Məhz buna görə də Tofiq Quliyev milli bəstəkarlıq məktəbinin korifeyi kimi tanınır və onun adı musiqi tarixmizə həkk olunub".

Tədbirin sonunda bəstəkarın oğlu, tanınmış kinorejissor Eldar Quliyev və bəstəkarın nəvəsi Cəmilə xanım fotosərginin təşkilinə görə təşkilatçılara minnətdarlıqlarını bildirdilər.

Təranə MƏHƏRRƏMOVA

Kaspi.-2009.-12 fevral.-S.11.