"Yeni tamaşaçı nəsli yetişdirmək təkcə teatrın vəzifəsi deyil"

Əliqismət Lalayev: "Teatrımızın ikinci gəncliyini və sonrakı müdriklik taleyini məhz gəlclərimizin əli ilə yazacağıq"

Teatrımızın ikinci yüzilliyini gənclərimiz yazacaq. Gələn ilin mayında bir əsrlik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşan mənəvi sərvətimiz Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya teatrının direktoru, Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq namizədi Əliqismət Lalayevlə söhbətimiz belə təntənəli və nikbin notlarla başladı. Bir vaxtlar Azərbaycanın sənət korifeylərinin və təkrarsız istedadı ilə yaddaşlarda əbədi yaşayan insanların çalışdıqları bu məbədin yeni tarixi məhz bugünki gənclərin əli ilə yazılır.

- Həyat bir yerdə dayanıb dursaydı, insanlar bu dünyada əbədi yaşasaydılar, bəlkə də bəşər tarixi çox sönük və mənasız görünərdi. İnsan ona görə bu dünyadan doymur, ondan ikiəlli yapışır ki, bu gəlimli-gedimli dünyada başlayan hər yeni gün özü ilə yeni ümidlər gətirir. Hər yeni gün də öz müdhiş gözəlliyi ilə duyanları heyran qoyan bir-birindən maraqlı yeniliklərlə doludur. Bizim teatr da çox keşməkeşli, çətin, lakin çox maraqlı bir yaradıcılıq yolu keçib. Bu teatrın tarixini vərəqlədikcə onun şanlı ömür salnaməsində Üzeyir Hacıbəyli, Bülbül, Ə.Haqverdiyev, Məmməd Səid Ordubadi, Zülfüqar Hacıbəyli, Soltan Hacıbəyov, Niyazi, Süleyman Rüstəm, Sabit Rəhman, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Səid Rüstəmov, Vasif Adıgözəlov, Rauf Hacıyev, Ramiz Mustafayev, Mirzəağa Əliyev, Şəmsi Bədəlbəyli, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə Zeynalova, Bəşir Səfəroğlu, Hacıbaba Bağırov, Səyavuş Aslan və onlarla digər böyük şəxsiyyətlərin adına rast gəlirik. Bu dahilər milli adət-ənənələrimizi qorumaq, onu daha da inkişaf etdirmək naminə hər cür cəfaya dözüblər. Onların yeganə məqsədi şan-şöhrət, ad-san qazanmaq yox, Şərqdə birincilərdən biri olan musiqili komediya teatrı yanrını yaratmaq və onun fəaliyyətini tənzimləmək olub. Bu nəhəng simaların yorulmaz səyi olmasaydı, Musiqili Komediya Teatrı da o dövrün qovğalarından salamat qurtara bilməzdi.

- Əliqismət müəllim, deyirlər ki, hər aşiqin bir dövranı var...

- Nə demək istədiyiniz bəlli! Əlbəttə, bu insanlar, belə deyək də, bu teatr fədailəri, sənət aşiqləri öz missiyalarını başa vurdular. Teatrı yaratdılar, onun hərəkət mexanizmini səhmana saldılar və teatrın böyük tarixinin ilk səhifələrini yazıb getdilər. İndi də növbə bugünki nəslin, daha çox da gəncliyindir.

- Sizə elə gəlmirmi ki, bu gəncliyin bəxti bir az gətirməyib?

- Nə mənada?

- Onlar da sələfləri kimi əziyyət çəkməli, daha çox işləməlidilər! Axı ötən əsrin əvvəllərində öz övladlarını teatra getməkdən çəkindirən, istedadlı cavanları, xüsusilə də qızları teatra qoymayan qaraguruhçuları mədəniyyət yoluna çıxarmaq, onları elm və ürfan işığı ilə nurlandırmaq üçün illər lazım oldu, "səhnə qurban tələb edir" deyimi də elə o vaxt yarandı.

- Mövzunu bir az da genişləndirmək istəyirəm. O vaxt artistlik edən kişilərə pis baxırdılar, onlar hər yerdə gülüş hədəfinə çevrilirdi, hətta bəzisinin həyatına sui-qəsd də edilirdi, qadın obrazları yaradan kişi aktyorlar təqiblərə məruz qalırdılar. Bu, əlbəttə, ötən əsrin əvvəllərində baş verən gerçəkliklər idi və bizim sələflərimiz bu işin öhdəsindən gəlməyi bacardılar. Bir daha təkrar edirəm ki, onlar teatr tariximizin ilk qaranquşları kimi öz missiyalarını yerinə yetirməyə nail oldular. Aradan keçən 70 illik sovet dönəmində isə bütün Azərbaycan teatrları kimi bizim kollektiv də özünün təkamül yoluna qədəm qoydu, şanlı-şöhrətli günlərini yaşadı. Çox qəribədir ki, cəmiyyətin inkişafı, texniki tərəqqinin sürətlə həyatımıza daxil olması teatrların, kino və qismən də olsa, konsert müəssisələrinin fəaliyyətini ləngitdi, onların əvvəlki şöhrətinə mənfi təsir göstərməyə başladı. İndi heç kimi, xüsusilə də bizim üçün vacib olan gənc tamaşaçı kontingentini öz xoşuna mədəni-maarif müəssələrinə cəlb etmək mümkün deyil. Əksinə, onlar ildırım cəldliyi ilə bu ədəb-ürfan ocaqlarından üz çevirməyə başladılar. Ev kino-teatrı anlayışı dəbə düşdü, insanlar səhnədə və ekranda, daha dəqiqi, tamaşa salonlarında hökm sürən canlı ünsiyyəti, sıcaq əhval-ruhiyyəni təklənmək rahatlığı ilə əvəzlədilər. Yəni istənilən yeni filmin, konsertin kasetini, diskini, video və audio yazısına əldə edib evində, rahat divanda əyləşib, pürrəngi çay içə-içə baxmağın keyfini yaşayanların sayı artmağa başladı. Beləliklə də tamaşaçı qıtlığı deyilən ağrılı bir problem yarandı. Ötən əsrin son 20 ilinin ictimai-siyasi mənzərəsi, üzləşdiyimiz qlobal problemlər, xüsusilə də zorla cəlb edildiyimiz müharibə bir çox dəyərimizə zərbə vurdu və bu zərbənin məncə, ən qüvvətlisi elə teatra dəydi.

Doğma Azərbaycanımız müstəqillik qazanandan sonra yenidən ötənlərin bərpası üçün çox gərgin bir mücadilə başladı. Son vaxtlar dövlət səviyyəsində ədəbiyyatımıza, incəsənətimizə, musiqi mədəniyyətimizə göstərilən qayğı dediklərimin bariz nümunəsidir. Bu il Bakının İslam Mədəniyyəti Mərkəzi elan edilməsi, paytaxda Beynəlxalq Muğam festivalının keçirilməsi, teatr və kino xadimlərimizə fəxri adların, yüksək dövlət mükafatlarının verilməsi də qəlbimizi fərəh hissi ilə doldurur və hər birimizin üzərinə məsuliyyətli vəzifələr qoyur. Bu gün biz ötən əsrin əvvəllərində olduğu kimi hər şeyi sanki təzədən başlayırıq, yəqin ona görə deyirlər ki, tarix təkrar olunur. Bircə fərq var ki, biz indi daha sivil, daha mütəhərrik, daha mütəşəkkil şəkildə öz işimizi görməliyik. Hazırda bizim əsas vəzifəmiz savadlı, elmli və ziyalı insanları evindən, televizorun qarşısından ayırıb teatra cəlb etmək kimi böyük bir problemin həllinə yönəlib.

- Nədənsə bütün teatrlarımız tamaşaçı qıtlığından və maraqlı, yaddaqalan ədəbi material azlığından gileylidir. Sizin teatr isə spesifik xüsusiyyətlərinə görə digər kollektivlərdən daha çox fərqlənir. Musiqili Komediya teatrı üçün xüsusi liberetto və musiqi yazan, ələlxüsus da müasir teatrın tələblərinə cavab vermək qüdrətində olan, tamaşaçıların son bir neçə ildə "korşaldılan" və "bayağılaşdırılan" zövqünü, əgər belə demək mümkünsə, əvvəlki məcrasına qaytarmağı bacaran əsərlər təqdim edən müəlliflərin də o qədər çox olmadığını nəzərə alsaq, sizin işiniz bir qədər də çətinləşir...

- Tamamilə haqlısınız! Bayaq xatırlatdığım o zaman kəsiyində biz təkcə tamaşaçıları yox, həm də aktyor, rejissor, dramaturq, rəssam, dirijor potensialımızı itirmişik, daha dəqiqi, bu xaosda onları yetişdirməyə fürsət olmayıb. Cavan, istedadlı gənclərin teatra yolu bağlanıb, belə olan təqdirdə müasir tamaşaçı da bayağı, heç bir ədəbi yükü olmayan əsərlərə baxmaq fikrindən vaz keçib, özünə başqa məşğuliyyət, daha səmərəli əyləncə növü seçməyə məcbur olub. Açığını deyim ki, bu gün sadalamaq istəmədiyim bir çox problemi də o illərdən qalma qüsur, qəbahət kimi unutmaq istəyirik.

- Unutmaq vəziyyətdən çıxış yolu sayıla bilərmi?

- Mən o cür unutmaqdan danışmıram. İnsan təkcə dünəni ilə yaşasa, ötən illərdə buraxdığı səhvlərə görə özünü danlamaqla gününü başa vursa, təbii ki, heç bir irəliləyişə nail olmayacaq. Biz keçmiş səhvlərin nəticəsini qısa müddətdə bərpa etməyə çalışdıq və bu gün inamla deyə bilərəm ki, artıq Musiqili Komediya Teatrında işgüzar bir ab-hava yaratmağa nail ola bilmişik. Biz gənc yaradıcı qüvvələri teatra cəlb etməyə müvəffəq olmuşuq və bu proses mütəmadi olaraq davam etdirilir.

- Bu gün tamaşaya hazırlanan bir çox əsərin yaradıcı heyəti əsasən gənclərdən ibarətdir.

- Bəli, özü də təkcə aktyorlar, vokalçılar deyil, həm də rejissor və dirijorlar, rəssam və musiqiçilər indi bizimlə əməkdaşlığa böyük həvəs göstərirlər. İstedadlı və yaradıcı gənclərin demək olar ki, sözün əsl mənasında teatra axını başlayıb.

- Yəni artıq seçmək şansı sizdədir. Bu böyük axın arasından yaxşıların ən yaxşısını zərgər dəqiqliyi ilə siz müəyyənləşdirməlisiniz.

- Məqsədimiz bu qocaman teatrı, 100 illik ənənələri olan mədəniyyət ocağımızı təcrübə mərkəzinə, eksperiment laboratoriyasına çevirmək deyil. Biz ilk növbədə sənət aləmində tanınan, öz sözünü deməyə müvəffəq olan, gələcəyinə ümid bəslədiyimiz cavanların teatrla ünsiyyətini yaratmaq fikrindəyik. Artıq ilk cəhdlərimizin uğurundan danışa bilərik. Bu yaxınlarda biz Anar Şuşalını "Arşın mal alan" musiqili komediyasında Sərvər roluna dəvət etdik. Əvvəllər Anar heç vaxt böyük səhnədə oynamamışdı, sadəcə, onun çox güclü, yapışıqlı səsi var, respublikanın Əməkdar artistidir, çox gözəl ifaçılıq mədəniyyəti, musiqi duyumu, özünəməxsus ifa tərzi ilə yaşıdlarından fərqlənir. Onu teatrımız üçün "kəşf" edənsə gənc rejissorumuz Elvin Mirzəyev oldu. Məncə, onların bu ilk əməkdaşlığı hər ikisinin və ümumilikdə isə teatrımızın xeyrinədir. Biz bu il Gənc Tamaşaçılar Teatrından Nicat Kazımovu S.Prokofyevin "Nağıl" simfonik pyesinə quruluş vermək üçün dəvət etmişik. İnanırıq ki, gənclər ilində bu tamaşa bizim yeniyətmələrimiz üçün gözəl hədiyyə olacaq. Bu il gənc reyissor Mikayıl Mikayılovu Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə Novosibirsk Musiqili Komediya Teatrına üç aylıq təcrübə keçməyə göndərdik. O, bizim teatrda "Milyonçunun dilənçi oğlu" komediyasına (Şıxəli Qurbanov, Süleyman Ələskərov) quruluş verib. Onun növbəti işi isə Arif Məlikovun "Ləpələr" musiqili komediyası (libretto müəllifi Əliağa Kürçaylı) olacaq. Özü də Mikayıl bu əsəri gənc rəssam Mustafa Mustafayevlə birlikdə işləyəcək.

Siz bilirsiniz ki, istedadlı gənc rejissorlara tələbatımız olduğu kimi, səhnə qrafikası ilə məşğul olan rəssamlara da böyük ehtiyacımız var.

Bu yaxınlarda premyerası böyük uğurla keçən "Şəhərdə manyak var" tamaşasının (Əziz Nesin və Sərdar Fərəcov) səhnə tərtibatını gənc rəssam Nüşabə Hüseynovaya həvalə etmişdik. Sevindirici haldır ki, o, işinin öhdəsindən uğurla gəldi. Başqa bir gənc rəssam Əli Cəfər isə İmre Kalmanın "İddialı Qaraçı" əsərində yaradıcı heyətə daxil edilib. Bu onun teatrda debütüdür.

- Teatr ilk növbədə istedadlı rejissor həlli və yüksək tamaşaçı zövqü ilə ayaqlaşan bədii materialı, yəni sizin teatr üçün yazılmış operetta və musiqili komediya liberettoları ilə şöhrət qazanır. Yəni həm bəstəkar, həm dramaturq, həm rejissor, həm dirijor, həm də aktyor və rəqqaslar, bir sözlə, bitkin bir tamaşa yaratmaq üçün çalışan müxtəlif peşə sahiblərinin zəhməti nəzərə alınmalıdır.

- Nahaq yerə demirlər ki, teatr sintetik sənətdir. Burada təkcə aktyor və rejissorla, dirijor və rəssamla və ya əksinə, bəstəkar, yazıçı-şair, dramaturq əməkdaşlığı ilə iş bitmir. Hər hansı bir tamaşa insanların hamısının birgə əməyi, böyük zəhməti nəticəsində səhnəyə çıxır, tamaşaçı qəlbinə yol tapır. Ona görə də çalışırıq ki, bu əməkdaşlıq həm uzunömürlü, həm də səmərəli və keyfiyyətli olsun.

- Bu gün gənc seyrçiləri diskotekalardan, internet otaqlarından, fərdi kompyuterlərin və mobil telefonların sehrindən qurtarıb tamaşa və konsert salonlarına cəlb etmək, sizin də dediyiniz kimi, böyük problemdir. Sizcə bunun üçün təkcə "yaxşı tamaşalarımız var!" demək kifayətdirmi?

- Əlbəttə, bu, böyük işin bir hissəsidir. Mən düşünürəm ki, yeni tamaşaçı nəsli yetişdirmək təkcə teatrın vəzifəsi deyil. O, həm evdə, həm məktəbdə, həm cəmiyyətdə, hətta bir az da irəliyə gedib deyim ki, həm də uşaq bağçasında tərbiyələndirilməlidir. Nə üçün bu məsələyə belə qlobal yanaşıram? Ona görə ki, bu günün gəncləri bəzən tamaşa və konsert salonunu diskoteka və rəqs meydançası ilə dəyişik salırlar. Bir də görürsən ki, konsertin, tamaşanın ən şirin yerində kimsə mobil telefonu qoyub qulağına kef havasına ucadan danışır (baxmayaraq ki, telefonların tamaşa salonunda söndürülməsi barədə öncədən xəbərdarlıq edilir) və ya bulvarda, küçədə gəzirmiş kimi zalın bu başından o başına gedir, foyeyə çıxıb yenidən geri qayıdır. Belə tamaşaçı bütün etik normaları aşır, sizin, mənim, istirahətə, mənəvi zövqünü zəngiləşdirməyə gələn onlarla, yüzlərlə insanın istirahət hüququnu öz hərəkətləri ilə pozur, adamların əsəblərinə toxunduqlarını veclərinə belə almırlar. Mən nə özümüzə, nə də həmkarlarıma belə "tamaşaçı sevgisi" arzulamazdım.

- Əliqismət müəllim, gənclərlə işləmək həmişə gələcək barədə düşünmək, yeni yaradıcılıq planlarına hazırlıq deməkdir.

- Mən çox inanıram ki, biz teatrımızın ikinci gəncliyini və sonrakı müdriklik taleyini məhz gənclərimizin əli ilə yazacağıq. İstedadlı, qabiliyyətli və yüksək intellektli cavanlarımız bu yüzillikdə də bizim mədəniyyətimizin fəal daşıyıcısı olacaq, teatrımızın şöhrətini təkcə Azərbaycanda deyil, getdikcə mədəni sərhədləri genişlənən dünyada tanıtmağa qadir olacaq. Təki sağlıq olsun!

Telli Pənahqızı

Kaspi.-2009.-10 iyun.-S.11.