Pensiyaların maliyyələşdirilməsində heç bir problem olmayacaq

Bankomatların quraşdırılması üçün rəqabətə ehtiyac var

Ötən il ÜDM-in real artımı 10,8 faiz, o cümlədən neft sektoru üzrə 7 faiz, qeyri-neft sektoru üzrə isə 15,7 faiz təşkil edib. İl ərzində əhalinin adambaşına düşən gəlirləri isə əvvəlki illə müqayisədə 36,2 faiz artıb və bu gəlirlər inflyasiyanın səviyyəsini 15,4 faiz üstələyib. 2008-ci ildə Azərbaycanda yoxsulluğun səviyyəsinin düşməsi də qeydə alınıb. Ümumiyyətlə, 2008-ci ildən başlayaraq dünyanı qlobal maliyyə böhranı bürüdüyü bir şəraitdə iqtisadiyyatın bütün sahələrində irimiqyaslı islahatlar sistemli davam etdirilib. Bunun da sayəsində böhranın yaratdığı ciddi çətinliklər ölkədə müşahidə olunmayıb. Bütün bunlar Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun (DSMF) gəlirlərinin artımına öz müsbət təsirini göstərib. Bu barədə dünən YAP qərargahında keçirilən mətbuat konfransında DSMF sədri Səlim Müslümov məlumat verib.

Pensiya xərcləri 41 faiz artıb

Belə ki, ötən il fondun gəlirləri 1395,9 milyon manat təşkil edib. Bu isə 2007-ci ilə nisbətən 428 milyon manat və ya 44,2 faiz çoxdur: "2008-ci ildə məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə daxilolmalar 2007-ci ilə nisbətən 39,4 faiz və ya 271 milyon manat artaraq 958,6 milyon manat təşkil edib". Ötən müddətdə qeyri-büdcə təşkilatlarının ödədikləri məcburi dövlət sosial sığorta haqları da artıb. Bu məbləğ əvvəlki ilə nisbətən 37,9 faiz və ya 154,7 milyon manat, proqnoza nisbətən isə 20,9 milyon manat çox olub: "Daxilolmaların qeyd olunan səviyyəsi fondun xərclərinin vaxtında maliyyələşdirilməsinə imkan verib. 2008-ci ildə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun xərcləri 1392 milyon manat olub. Hesabat dövründə pensiya və müavinətlərin maliyyələşdirilməsi üçün fond tərəfindən 1339 milyon manat vəsait yönəldilib. Bu da əvvəlki ilə nisbətən 385 milyon manat və ya 40,4 faiz çoxdur". Ölkə başçısının müvafiq sərəncamları ilə yaşa görə əmək pensiyasının baza hissəsi yanvarın birindən 60 manata, sentyabrın birindən isə 75 manata çatdırılıb. Beləliklə, pensiyaların baza hissəsi il ərzində 50 faiz artırılıb: "Eləcə də prezidentin əmək pensiyasının sığorta hissəsinin indeksləşdirilməsi ilə bağlı sərəncamına əsasən, əmək pensiyalarının sığorta hissəsinə 16,7 faizlik artım tətbiq edilib. Qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliyə uyğun olaraq, əvvəllər əməkhaqqına məhdudiyyət tətbiq edilməklə hesablanmış əmək pensiyaları məhdudiyyət götürülməklə yenidən hesablanıb və orta hesabla 24 manat artırılıb". Hərbi qulluqçular və xüsusi rütbəli şəxslərin vəzifə maaşlarında baş vermiş artımlarla bağlı həmin şəxslərin pensiyaları orta hesabla 75 manat artıb. Dövlət qulluqçularının məvaciblərinin artırılmasına uyğun olaraq göstərilən kateqoriyadan olan şəxslərin pensiyaları orta hesabla 50 faiz artırılıb. Bütün bunların nəticəsində 2008-ci ildə pensiya xərcləri əvvəlki ilə nisbətən 41 faiz artıb. 379 milyon manat artan xərclər ötən müddətdə 1306 milyon manat təşkil edib. 2008-ci ilin sonunda əmək pensiyalarının orta aylıq məbləği isə 96 manata çatmaqla, ilin əvvəlinə nisbətən 33 manat artıb.

Pensiyaların artımı gözənilmir

2009-cu il üzrə vəziyyətdən də söz açan S.Müslümov bildirib ki, cari ilin yanvar və fevral aylarında da pensiyaların maliyyələşdirilməsində heç bir problem müşahidə olunmayıb: "Həmin ayların 23-ü tarixinə ay üzrə maliyyələşmələr tam başa çatdırılıb. Mart ayı üzrə pensiyaların maliyyələşdirilməsinin də Novruz bayramınadək başa çatdırılması nəzərdə tutulur". Sədrin sözlərinə görə, pensiyaların baza hissəsinin artımı hələlik nəzərdə tutulmasa da, bu məqsədlə fonda əlavə vəsait yerləşdirilib. Belə ki, cari ildə qiymətlərin 1,4 faiz aşağı düşməsi bütün əhali, o cümlədən pensiyaçıların aldığı vəsaitlərin real effektivlik əmsalını artırıb. Yalnız güclü inflyasiya olarsa, nəzərdə tutulan vəsait istifadə oluna bilər: "Ümumiyyətlə isə pensiyaların maliyyələşdirilməsində heç bir problem olmayacaq". S.Müslümov əlavə edib ki, ölkə başçısının sərəncamı ilə cari ilin 1 yanvar tarixinə bütün növ əmək pensiyaları üzrə aylıq pensiya məbləğlərinin sığorta hissəsi 20,8 faiz artırılıb. Bununla bağlı 547 min nəfərin əmək pensiyasının sığorta hissəsinin indeksləşdirilməsi tətbiq olunub. Bu şəxslərin hər birinin pensiyalarının artımı orta hesabla 6 manat təşkil edib. Bu artımdan sonra isə Azərbaycanda orta aylıq pensiyanın məbləği 99 manata çatıb: "Bu məqsədlər üçün hər ay təqribən 3,2 milyon manat, il ərzində isə 38,5 milyon manat əlavə vəsait tələb olunur. Bu vəsaitlər də artıq DSMF-nin büdcəsində öz əksini tapıb. Bütün bunlar qlobal maliyyə böhranı şəraitində belə, Azərbaycan hökumətinin qanunla müəyyən olunmuş sosial öhdəliklərini uğurla yerinə yetirdiyini bir daha təsdiqləyir".

Əmək pensiyaçıları artıb

S.Müslümov deyib ki, Azərbaycanda 1 yanvar 2009-cu il tarixə olan statistikaya görə, əmək pensiyası alan şəxslərin sayı 2008-ci ilin əvvəli ilə müqayisədə çoxalıb. 26 455 nəfər artan əmək pensiyaçıları 1.275 138 nəfərə çatıb: "Onlardan 496 788 nəfəri kişi, 778 350 nəfəri qadındır. Qadınlardan 374 490 nəfəri çoxuşaqlı anadır. Bundan başqa, əmək pensiyası alanların arasında dövlət qulluqçusu kimi pensiya alanların sayı 9241 nəfər təşkil edir. Ümumilikdə əmək pensiyaçılarının 125 548-i işləyən pensiyaçılardır". Hazırda yaşa görə pensiya alanların sayı isə 835 844 nəfərdir. Əlilliyə görə əmək pensiyası alanlara gəlincə, bu şəxslərin sayı 301 661 nəfər təşkil edir. Onlardan 22 354 nəfəri I qrup, o cümlədən 7644 nəfəri I qrup gözdən əlillərdir. Əmək zədəsi və peşə xəstəliyi ilə əmək pensiyası alan şəxslərin sayı isə 4705 nəfərdən ibarətdir. Ailə başçısını itirməyə görə əmək pensiyası alan şəxslərin sayına gəldikdə, bu göstərici 137 633 nəfərə çatıb. Onlardan 22-si Azərbaycan Milli Qəhrəmanlarının ailə üzvləridir.

Fondun fərdi uçot sistemində fərdi şəxsi hesabı olan sığortaolunanların sayı da 2008-ci ilin əvvəli ilə müqayisədə 185 min nəfər artıb. Belə ki, hazırda fərdi şəxsi hesabı olan sığortaolunanların sayı 1.516.100 nəfərə çatıb. Fərdi şəxsi hesabı olanlar arasında 40-50 yaş aralığında sığortaolunanlar üstünlük təşkil edir. Göstərilən yaş kateqoriyalarına aid olan sığortaolunanların sayı 432.763 nəfərdir. Bundan başqa, 30 yaşa kimi sığortaolunan vətəndaşların sayı 376.257 nəfər, 30-40 yaş aralığında sığortaolunanlar 343.525 nəfər, 50-60 yaş aralığındakılar 261.984 nəfər, 60 yaşdan yuxarı olan sığortaolunanlar isə 101.571 nəfərdən ibarətdir.

Bankomat problemi

Fond rəhbəri əmək pensiyalarının plastik kartlarla ödənilməsi prosesindən də söz açıb: "2008-ci ilin oktyabr ayının statistikasına əsasən Azərbaycanda ümumilikdə ödəniş aparılan pensiyaçıların 87 faizinin, yəni 960 min nəfərinin pensiyası plastik kartlarla ödənilirdisə, hazırda bu göstərici 93 faiz, yəni 1 milyon 30 min nəfər təşkil edir". Şəhərlərdə yaşayan pensiyaçıların 100 faizinin, kəndlərdə isə 84 faizinin pensiyaları plastik kartlarla ödənilir: "Bu göstərici üzrə Azərbaycan bütün dünyada ən şəffaf praktikaya malik ölkələrdən biri hesab olunur". Amma bu sahədə problemlər də az deyil. Belə ki, pensiya ödənişlərinin avtomatlaşdırılması üçün əlavə bankomatların quraşdırılmasına ehtiyac var. Bu problem isə özünü daha çox cənub bölgəsində büruzə verir. Hazırda Bakı ıə Sumqayıt istisna olmaqla, ölkənin rayonlarında pensiyaların plastik kartlarla ödənilməsi üçün 272 bankomat fəaliyyət göstərir ki, onların da 73-ü kənd və qəsəbələrin payına düşür. Həmin bankomatların isə 19-u qəsəbələrdə, 54-ü isə böyük kəndlərdədir. Amma hazırda fond kənd və qəsəbələrdə 70-dən artıq bankomatın quraşdırılmasına ehtiyac hiss edir. Bu məqsədlə "Kapitalbank" və Beynəlxalq Bankla danışıqlar aparan DSMF şəbəkəni genişləndirmək niyyətindədir. Milli Bankın artıq Milli Kart Prosessinq Mərkəzinin yaratdığını da deyən S.Müslümov əksər bankların həmin mərkəzə qoşulduğunu deyib: "Yəqin ki, biz növbəti dəfə daha çox bankı bu prosesə cəlb etməklə bağlı addımlar atacağıq. Bu da 2010-cu ildə ola bilər. Biz bu prosesdə rəqabətin olmasını istəyirik". Belə ki, Beynəlxalq Bankın özünün Prossesinq şirkətinin olması ona əlavə haqq ödəmədən tender şərtlərində ən ucuz qiymətləri təklif etmək imkanı verir. DSMF isə rəqabət olmadığı üçün tenderin qalibi kimi onu seçmək məcburiyyətində qalır. Rəqabət üçün isə digər banklara xidmət edə biləcək əlavə Prosesinq mərkəzlərinin fəaliyyətinə ehtiyac var: "Yəni artıq ortada qiyməti diqtə eləyən bir bank olmasın. Bu gün isə biz o qiymətləri qəbul etməyə məcburuq".

Ümumiyyətlə, fondun hesablamaları göstərir ki, 5 gün ərzində pensiyaların ödənişini təmin etmək üçün 1400 pensiyaçıya 1 bankomat düşməsi məqsədəuyğundur. Amma əməkhaqlarını bankomatlardan alanların sayının artması ilə kontingent xeyli böyüyüb ki, bu da əlavə bankomatlara olan zərurəti qaçılmaz edir.

DSMF kiçik ödəmələr üzrə sistemə qoşulur

Fond sədri deyib ki, DSMF nağd pulun ödənişi zamanı ödəyiciləri ilə qurumun müfəttişləri arasındakı əlaqəni də aradan qaldırmaq fikrindədir. Belə ki, fond bundan sonra yerlərdən topladığı sosial sığorta haqlarını kiçik ödəmələr üzrə sistem vasitəsilə əldə edəcək: "Hazırda bu prosesin üzərində işləyirik. Bu gün torpaq pay sahiblərindən, fiziki şəxslərdən sosial sığorta haqları DSMF tərəfindən mədaxil qəbzlərlə toplanır. Bu sistem çoxlu neqativ hallara şərait yaradır. Bunu aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutmuşuq ki, MB-nın yaratdığı kiçik ödmələr üzrə sistemdən istifadə edək. Bu ilin sonuna qədər qoşulma prosesini yekunlaşdırmaq fikrindəyik".

S.Müslümov Azərbaycanda sığorta-pensiya sistemində həyata keçirilən islahatların növbəti mərhələsini müəyyənləşdirən "2009-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında sığorta-pensiya sisteminin inkişafına dair Dövlət Proqramı"ndan danışıb. Proqrama uyğun olaraq hər il üçün DSMF-də Tədbirlər Planının hazırlandığını deyən fond rəhbəri qeyd edib ki, 2009-cu ildə tədbirlər əsas 4 istiqamət üzrə aparılacaq. Belə ki, cari ildə sığorta-pensiya sisteminin aktuar modellər əsasında təkmilləşdirilməsi, məcburi dövlət sosial sığorta sahəsində fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi, əmək pensiyası təminatının təkmilləşdirilməsi, dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçotun inkişafı nəzərdə tutulur. S.Müslümov Dünya Bankı (DB) ilə aparılan işlərdən də söz açıb. Belə ki, fond DB ilə "Sosial müdafiənin inkişafı" layihəsinin reallaşdırılmasına başlayır: "Sığorta-pensiya sisteminin aktuar modellər əsasında təkmilləşdirilməsi ümumilikdə ölkəmiz üçün yeni bir metod olsa da, cari ildən başlayaraq layihə çərçivəsində nəzərdə tutulan tədbirlərin əksər hissəsi məhz bu sahəyə həsr olunacaq". Bu komponent üçün isə təxminən 13 milyon 925 min manat nəzərdə tutulur. Tələb olunan vəsaitin 51 faizi DSMF, 49 faizi, yəni 6 milyon 823 min dolları isə DB-nin payına düşür.

HƏQİQƏT

Kaspi.- 2009.- 7-10 mart.- S. 11.