Maliyyə böhranı Azərbaycan iqtisadiyyatında azalmaya səbəb olmayıb

ÜDM-in artımı 10,8 faiz təşkil edib

"Dünyadakı maliyyə böhranı Azərbaycan iqtisadiyyatında kiçilməyə səbəb olmayıb. Mövcud vəziyyət yalnız ölkə iqtisadiyyatının inkişaf sürətini aşağı salıb". Bu barədə dünən ilin yekunları ilə bağlı keçirilən mətbuat konfransında Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) sədri Arif Vəliyev məlumat verdi.

Onun sözlərinə görə, ötən ilin ortalarında Azərbaycanda Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) artım tempi 20 faizdən yuxarı olub. Amma ilin ikinci yarısında ÜDM-in artım sürəti aşağı düşüb. İlin yekunlarına görə, ölkədə ÜDM-in artımı 10,8 faiz təşkil edib. Komitə sədrinin sözlərinə görə, ÜDM-in artım tempinin aşağı düşməsinə səbəb ötən ilin avqustunda Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərində baş verən partlayış nəticəsində neft nəqlinin təxminən 15-20 gün dayandırılması, Gürcüstandakı avqust hadisələri nəticəsində bu ölkə ərazisi ilə yükdaşımaların azalması, neftin qiymətinin aşağı düşməsi və s. olub. A.Vəliyev dedi ki, hazırda Azərbaycan neft hasilatını artırmaqla ÜDM-in artım sürətində irəliləyişə nail ola bilər. Amma mövcud qiymətlər bunun səmərəsiz olduğunu göstərir.

Komitə sədri son vaxtlar fəaliyyətini dayandıran və işini məhdudlaşdıran müəssisə və təşkilatlarda nə qədər insanın işsiz qalmasının hesablanmadığını bildirdi. Onun sözlərinə görə, artıq bu istiqamətdə işə başlayıblar. Amma məsələ burasındadır ki, fəaliyyətini məhdudlaşdıran şirkətlər işçilərini haqqı ödənilməyən məzuniyyətə göndərirlər. Belə olan halda isə onlar işsiz hesab olunmurlar. Komitə yalnız rəsmən ixtisara düşənlərin sayını hesablaya biləcək.

DSK sədri dedi ki, keçən il istehsal olunan ÜDM-in 57,4 faizi sənayedə, 5,8 faizi kənd təsərrüfatı, ovçuluq və meşə təsərrüfatında, 7,6 faizi tikintidə, 6 faizi ticarət və pullu xidmət sahələrində, 5,1 faizi nəqliyyatda, 1,9 faizi rabitədə əldə olunub. İlkin məlumatlara görə, əlavə dəyərin 85 faizi qeyri-dövlət bölməsində yaradılıb. Neft sektorunda ÜDM istehsalı 7 faiz, qeyri-neft sektorunda isə 15,7 faiz artıb. Ölkədə adambaşına 4439,9 manatlıq (5403,9 ABŞ dolları) əlavə dəyər istehsal olunub ki, bu da 2007-ci illə müqayisədə 9,5 faiz çoxdur.

Komitə sədri 2008-ci ilin Azərbaycan sənayesi üçün uğurlu olduğunu bildirdi. Onun sözlərinə görə, ötən il bu sahədə 28 milyard manatlıq məhsul istehsal olunub. Bu da 2007-ci illə müqayisədə 6 faiz çoxdur. Emal bölməsində istehsal olunmuş məhsul sənayenin ümumi məhsulunun 18,7 faizini təşkil edib və 2007-ci illə müqayisədə 7,4 faiz artıb. Bölməyə daxil olan məhsullardan neft məhsulları istehsalı 8,4, kimya sənayesi məhsulları 34,2, dəri və ayaqqabı istehsalı 27,2, metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatları istehsalı 23,3, qeyri-metal mineral maddələr istehsalı 0,5, maşın və avadanlıqlar istehsalı 7,9 faiz artıb. Sənaye məhsulunun 4,7 faizi elektrik eneryisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi bölməsində istehsal olunub. Ötən illə müqayisədə bu bölmədə artım 7,9 faiz təşkil edib. Keçən il Azərbaycanda elektrik eneryisinin istehsalı aşağı düşüb. Belə ki, il ərzində 20,2 milyard kv.saat elektrik eneryisi istehsal olunub ki, bu da 2007-ci illə müqayisədə 2 faiz azdır.

Kənd təsərrüfatında istehsal artıb

DSK sədri keçən il kənd təsərrüfatında da istehsalın artdığını bildirdi. Onun sözlərinə görə, bu sektorda artım ümumilikdə 6,1 faiz təşkil edib. Bitkiçilik məhsullarının istehsalı 7,2 faiz, heyvandarlıq məhsullarının istehsalı isə 4,1 faiz artıb. Keçən il ölkədə buğda istehsalı 26 faiz, kartof istehsalı 3,8 faiz artıb. Bununla yanaşı, pambıq istehsalı 44,7 faiz, bostan məhsullarının istehsalı 2,4 faiz, tütün istehsalı 14,7 faiz, yaşıl çay yarpağı istehsalı 33,2 faiz azalıb. Komitə sədri azalmanı adıçəkilən məhsulların əkin sahələrinin azalması ilə izah etdi.

Tikinti kompleksində böyükhəcmli işlər görülüb

A.Vəliyev keçən il Azərbaycanda tikinti kompleksində böyükhəcmli işlərin görüldüyünü də bildirdi. Onun sözlərinə görə, keçən il müxtəlif maliyyə mənbələrindən inşaat işlərinə 9 milyard 73 milyon manat məbləğində investisiya yönəldilib. Bu da 2007-ci illə müqayisədə 34,3 faiz çoxdur. İl ərzində aparılan tikinti-quraşdırma işlərinin həcmi də 56,7 faiz artaraq 5 milyard 620 milyon manata çatıb. Bu sektora qoyulan investisiyanın 6 milyard 519 milyon manatı və yaxud 71,8 faizi istehsal təyinatlı obyektlərin inşasına sərf olunub. Tikinti işlərinin 75,5 faizi daxili investisiyalar vasitəsilə aparılıb. Keçən il daxili investisiyalar 67,2 faiz artıb, xarici investisiyalar isə 16,3 faiz azalıb.

Rekord sayda minik avtomobili gətirilib

Yanvar-noyabr ayları ərzindəki xarici ticarət dövriyyəsi barədə məlumat verən A.Vəliyev bu göstəricinin 53,5 milyard dollar təşkil etdiyini bildirdi. Onun sözlərinə görə, keçən il Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi çox böyük həə - 5,1 dəfə artıb. Dövriyyənin 87,9 faizini ölkədən ixrac olunmuş mallar, 12,1 faizini isə idxal təşkil edib. Beləliklə, xarici ticarət dövriyyəsində 40,5 milyard dollar məbləğində müsbət saldo yaranıb. Əmtəə mübadiləsinin 93,1 faizi uzaq xarici ölkələrlə, 6,9 faizi MDB dövlətləri ilə aparılıb. Uzaq xarici ölkələrlə ticarət dövriyyəsi 6,4 dəfə, MDB üzvü olan dövlətlərlə isə 37,2 faiz artıb. Keçən il ölkəyə idxal olunan məhsulların həcmi də 29,7 faiz artıb. Məhsulların 66,9 faizi uzaq xarici dövlətlərdən, 33,1 faizi isə MDB ölkələrindən daxil olub. Uzaq xaricdən idxal 30,2, MDB dövlətlərindən isə 28,5 faiz artıb. DSK sədri qeyd etdi ki, ölkədə ərzaq məhsullarının istehsalı artdığından bu məhsulların idxalı getdikcə azalır. Məsələn, keçən il Azərbaycana kərə yağı, yumurta, şəkər, meyvə, tərəvəz şirələri, araq, tütün idxalı azalıb. Bununla belə, ölkəyə idxal olunan buğdanın, düyünün, bitki yağlarının, mineral gübrələrin idxalı artıb. Xarici ticarət əməliyyatlarının 42,6 faizi, o cümlədən idxalın 78,8 faizi və ixracın 37,6 faizi sərbəst dönərli valyuta ilə aparılıb. Azərbaycanın apardığı xarici ticarətin ümumi həcminin 35,7 faizi İtaliya, 11,4 faizi ABŞ, 6,7 faizi İsrail, 4,7 faizi Hindistan, 4,6 faizi Fransa, 3,3 faizi Rusiya, 2,8 faizi İspaniya, 2,7 faizi Niderland, 2,6 faizi İndoneziya, 2,5 faizi Türkiyə, 2,4 faizi Birləşmiş Krallıq dövlətlərinin payına düşür. Keçən ilin 11 ayı ərzində Azərbaycana 31,4 milyon dollarlıq humanitar və texniki yardım daxil olub. Komitə sədri bildirdi ki, keçən il Azərbaycana rekord sayda - 80 mindən çox minik avtomobili gətirilib. 11 ayın nəticələrinə görə, Azərbaycana gətirilən avtomobillərin dəqiq sayı 81230 olub. Bu da 2007-ci illə müqayisədə 27,8 faiz çoxdur.

Əhalinin gəlirləri çoxalıb

Əhalinin gəlirləri barədə məlumat verən komitə sədri ümumi gəlirlərin əvvəlki illərlə müqayisədə 37,8 faiz artaraq 20,1 milyard manata, adambaşına düşən məbləğin isə 36,2 faiz artaraq 2343 manata çatdığını bildirdi. Onun sözlərinə görə, əhali gəlirlərinin 66,1 faizini istehlaka, 10,2 faizini vergilər, sosial sığorta və könüllü üzvlük haqlarının ödənilməsinə, 23,7 faizini isə əmanətlərinin və kapitalının artırılmasına sərf edib. Keçən il ölkədə orta aylıq əməkhaqqı da artıb. Belə ki, iqtisadi və sosial sahələrdə muzdla işləyənlərin orta aylıq əməkhaqqı 2007-ci illə müqayisədə 24,2 faiz çoxalaraq 268 manat təşkil edib. İlin 11 ayının nəticələrinə görə, orta aylıq əməkhaqqı sənaye müəssisələrində işləyənlərdə 426 manat, tikintidə işləyənlərdə 406 manat, nəqliyyat işçilərində 304 manat, rabitə işçilərində 373 manat olub. Əhalinin banklardakı əmanətlərinin həcmi də 2007-ci ilin 11 ayının göstəriciləri ilə müqayisədə 32,2 faiz artıb. İndi Azərbaycan vətəndaşlarının banklarda 1,8 milyard manat əmanəti var. Əmanətlərin 967,5 milyon manatı və ya 53,5 faizi milli valyuta, 840,5 manatını isə xarici valyuta təşkil edib. Əhalinin əmanətlərinin 1,3 milyard manatı özəl banklardadır. Keçən il əmanətlərin milli valyuta ilə qoyulmuş həcmi 67,1 faiz, xarici valyuta ilə qoyulmuş həcmi isə 6,5 faiz artıb.

Qiymətlər ucuzlaşır

A.Vəliyev keçən ilin inflyasiya göstəriciləri barədə də məlumat verdi. Onun sözlərinə görə, keçən il Azərbaycanda 20,8 faiz illik inflyasiya qeydə alınıb. Ərzaq məhsulları 28,6 faiz, qeyri-ərzaq məhsulları 11,5 faiz, xidmət tarifləri 11,4 faiz bahalaşıb. Amma ilin sonlarına doğru inflyasiya tempi aşağı düşüb. Dekabr ayında isə ölkədə 0,4 faiz ucuzlaşma qeydə alınıb. Ərzaq məhsulları 1 faiz ucuzlaşıb, qeyri-ərzaq məhsullarının qiyməti isə əvvəlki səviyyədə qalıb. Komitə sədri dedi ki, yanvar ayının geridə qalan günlərində də bahalaşma qeydə alınmayıb. Ekspertlər bu ay da Azərbaycanda inflyasiyanın qeydə alınacağını proqnozlaşdırırlar. Son vaxtlar ucuzlaşan ət və ət məhsulları, qənd, çörək, yağ, bal, şokolad, konservlər olub. Ucuzlaşma inşaat materiallarında da qeydə alınıb. Avtomobillərin qiyməti isə 0,7 faiz, məişət cihazları 0,1 faiz, zərgərlik məmulatları 0,3 faiz ucuzlaşıb. Geyimdə və ayaqqabıda da 0,3 və 0,6 faizlik ucuzlaşma qeydə alınıb.
A.Vəliyev 2009-cu il üçün inflyasiya proqnozu verməyin çox çətin olduğunu bildirdi. Onun sözlərinə görə, buna səbəb dünyadakı qlobal böhrandır. "Əgər vəziyyət belə davam edərsə, nəinki birrəqəmli inflyasiya səviyyəsinə nail olacağıq, hətta defilyasiya da qeydə alına bilər" - deyə A.Vəliyev bildirdi.

Büdcədə 1,1 milyard manat profisit yaranıb

Komitə sədri onu da bildirdi ki, 2008-ci ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsində 1,1 milyard manat məbləğində profisit qeydə alınıb. Bu, istehsal olunmuş ÜDM-in 3,2 faizini təşkil edir. A.Vəliyevin sözlərinə görə, Maliyyə Nazirliyinin ilkin məlumatlarına görə, 2008-ci ilin yanvar-noyabr aylarında dövlət büdcəsinə 9,4 milyard manat və yaxud 2007-ci illə müqayisədə 67,7 faiz çox vəsait daxil olub. Keçən il bütün vergi növləri üzrə daxilolmalar artıb. Hesabat dövründə büdcədən 8,3 milyard manatlıq və ya 2007-ci illə müqayisədə 71 faiz çox vəsait xərclənib. Büdcə xərclərinin 48,3 faizi iqtisadiyyatın inkişafına, 9,6 faizi təhsilə, 9 faizi sosial müdafiəyə yönəldilib.

A.Vəliyev bildirdi ki, keçən il aztəminatlı ailələrə verilən ünvanlı dövlət yardımlarının həcmi artırılıb. Bu yardımlar 163,4 min ailəyə verilib. Bu ailələrdə yaşayanların sayı 750 min nəfər olub. Ailələrdə hər bir nəfərə düşən ünvanlı sosial yardımın miqdarı 22 manat təşkil edib.

Siyahıyaalma ilə bağlı işlər yekunlaşmaq üzrədir

Komitə sədri onu da bildirdi ki, əhalinin siyahıyaalınması ilə bağlı işlər yekunlaşmaq üzrədir. Siyahıyaalma aprelin 13-dən 22-nə kimi davam edəcək. Hazırda siyahıyaalınmada iştirak edəcək kadrların seçilməsi və maarifləndirilməsi işi aparılır. Bunun üçün təxminən 25 minə yaxın kadr seçilməlidir. Kadrlar təsdiqləndikdən sonra onların öyrədilməsi işi aparılacaq. Öyrədilmə işi fevral-mart aylarına təsadüf edəcək. "Bu il Azərbaycanda əhalinin siyahıyaalınmasının aparılmasına heç bir şübhə ola bilməz" - deyə komitə sədri vurğuladı. O qeyd etdi ki, artıq siyahıyaalınmanın aparılması üçün lazımi maliyyə ayrılıb və müvafiq texnika alınıb. Siyahıyalınmanın həyata keçirilməsi üçün dəqiq nə qədər vəsaitin xərclənməsi siyahıya alınan əhalinin sayından asılı olacaq.

İlham Quliyev

Kaspi.- 2009.- 24-26 yanvar.- S. 1, 4.