Böyük nəslin layiqli davamçısı: Tofiq Bakıxanov

Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin və incəsənətinin inkişafında Bakıxanovlar nəslinin müstəsna xidmətləri olub. Bu mənada Abbasqulu ağa Bakıxanovun, Məmmədxan Bakıxanovun, Əhmədxan Bakıxanovun adlarını xüsusi qeyd edə bilərik. Çünki bu şəxsiyyətlər ədəbiyyatda, elmdə, mədəniyyətdə yeni yollar açıblar. Onların layiqli davamçılarından biri sevimli bəstəkar, Xalq artisti, professor, «Şöhrət” ordenli Tofiq Bakıxanovdur.

Tofiq Əhmədxan oğlu Bakıxanov 1930-cu il dekabrın 8-də Bakıda anadan olub. Musiqiyə sevgisi elə erkən yaşlarından başlayıb. Bu da təbiidir. Çünki o, məhşur tarzən Əhmədxan Bakıxanovun ailəsində böyüyürdü. Əhmədxan Bakıxanov milli və professional musiqimizin inkişafında mühüm rolu olan bir sənətkar idi. Onun ailəsində dahi Üzeyir bəy başda olmaqla dövrünün ən görkəmli elm və incəsənət xadimləri tez-tez qonaq olardılar. Belə bir mühitdə böyüyən Tofiq Bakıxanov da qəlbən, ruhən musiqiyə bağlanır. Onun istedadını görən atası oğlu Tofiqi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdindəki 10 illik musiqi məktəbinin skripka sinfinə yazdırır. Yaxşı olardı ki, o illəri Tofiq müəllimlə birgə xatırlayaq:

«Əvvəla, çox xoşbəxtəm ki, mənim nəslim-nəcabətim xalqımızın görkəmli ziyalıları olub. Təbii ki, belə bir şəcərənin nümayəndəsi olmaq nə qədər xoşbəxtlikdirsə, o qədər də məsuliyyətlidir. Odur ki, daim bu nəslin adını uca tutmağa, onların yolunu layiqincə davam etdirməyə çalışmışam. Erkən yaşlarımdan məhz bu düşüncə ilə yaşamışam. Çünki bu cəhət böyüyüb, boya-başa çatdığım ailənin ən ümdə meyarı idi. Atam Əhmədxan Bakıxanov çox istedadlı, mahir bir tarzən olduğundan onun sənət aləmində xüsusi xidmətləri vardı. Demək olar ki, mən hər gün atamın tarının sədalarını eşidirdim. Musiqiyə sevgim də elə o tardan başlayıb. Dahi Üzeyir bəy başda olmaqla demək olar ki, o dövrün bütün ziyalıları, elm və incəsənət xadimləri tez-tez atamın qonağı olardılar. Mən də uşaq olmağıma baxmayaraq onlardan eşitdiyim sənət söhbətlərini, maraqlı fikirləri özüm üçün bir dərs kimi qəbul edirdim. Atam musiqiyə həvəsli olduğumu görüb dahi Üzeyir bəylə mənim barəmdə məsləhətləşdi. Onlar çox yaxın dost idilər. Üzeyir bəyin tövsiyəsi ilə 1937-ci ildə məni o vaxtkı 10 illik musiqi məktəbinin (indiki Bülbül adına məktəb) skripka sinfinə qoydular. Sual yarana bilər. Nə üçün məhz skpirkaya? Çünki Üzeyir bəy də, elə atam da professional musiqi üzrə, yəni dünya musiqi xəzinəsinə aid olan əsərləri ifa etmək üçün milli kadr hazırlığına xüsusi diqqət verirdilər. Bu minvalla mən görkəmli skripkaçı Simbirovdan dərs aldım. Təhsil illərim çox maraqlı və uğurlu keçirdi. Uğurlu deyirəm ona görə ki, mən dəfələrlə dahi Üzeyir bəyin qarşısında çıxışlar etmişəm və o da məndən çox razı qalıb. Bu mənada 1947-ci ildə dahi Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyinə həsr olunan tədbirlərdəki çıxışımı misal göstərə bilərəm. Mən həmin tədbirdə o dövrün ən mötəbər sənətkarı ilə bir səhnədə çıxış etmişəm. Əlbəttə, belə xatirələr olduqca unudulmazdır. Bir də ki, sənətdə hansı uğurlara nail olmuşamsa, bunun üçün boya-başa çatdığım ailəyə, mənə yol göstərən müdrik sənətkarlara və unudulmaz müəllimlərimə minnətdaram».

Bəli, elə biz də o şəxsiyyətlərə minnətdarıq ki, onlar mədəniyyətimizi inkişaf etdirəcək layiqli sənətkarlar yetişdiriblər. Bu mənada Tofiq Bakıxanovun milli və professional musiqimizdə özünəməxsus yeri var. O, xalqımızın hörmətli və sevimli sənətkarıdır. Bu hörmət və sevgini Tofiq müəllim öz istedadı, savadı və zəhməti sayəsində qazanıb. O, həmişə öz çalışqanlığı ilə sənətkarların diqqətini cəlb edib. Bu yerdə Tofiq Bakıxanovun ilk sənət müəllimi Simbirovun onun barəsində fikirlərini nəzərinizə çatdıraq:

«Mənim şagirdlərim arasında Tofiq Bakıxanov ən istedadlı və əməksevər skripkaçıdır. Onda hələ uşaq yaşlarından artistlik, səhnə mədəniyyəti özünü büruzə verirdi. Mən öz yetirməmlə öyünürəm. Onun yaradıcılığını, respublikada gənc kadrların yetişdirilməsində rolunu diqqətlə izləyirəm». (R.Zöhrabov «Bəstəkarlarımız haqqında söz». Bakı, 1995, səh. 68)

Tofiq Bakıxanov onillik musiqi məktəbini başa vurandan sonra Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) skripka və bəstəkarlıq siniflərini müvəffəqiyyətlə bitirib. Beləliklə, mahir skripkaçı birdən-birə bəstəkarlığa üz tutdu. Gəlin, bu barədə də elə Tofiq müəllimin öz fikirlərini təqdim edək:

«Düzdür, musiqiyə ifaçı kimi qədəm qoydum. Təbii ki, hər bir bəstəkar da hər hansı bir musiqi alətində mükəmməl çalmağı bacarmalıdır. Mənim də sənət taleyim skripka ilə başladı. Amma, hələ erkən yaşlarımdan bəstəkarlığa da meylim olub. Hərdən bir skripka üçün xırda pyeslər də yazırdım. Konservatoriyada oxuyarkən bir gün ürəklənib görkəmli sənətkarımız Qara Qarayevə yaxınlaşdım və bu barədə onunla bir söhbətimiz oldu. Sonra bir neçə skripka əsərimi ona göstərdim. Qara müəllim onları bəyənərək məni öz sinfinə qəbul etdi. Bu da mənim üçün daha bir xoşbəxtlikdir ki, Qara Qarayev kimi dünya şöhrətli sənətkardan bəstəkarlıq dərsi almışam».

Bəstəkarlıq sənətinin sirlərinə yiyələnən Tofiq Bakıxanov musiqinin müxtəlif janrlarında qələmini sınayaraq çox dəyərli sənət əsərləri yaradıb. Bu əsərlərdən bir neçəsinin adını çəkmək yerinə düşər: «Xəzər balladası» (1968-ci il), «Şərq poeması» (1976), «Xeyir və Şər» (1990) birpərdəli baletləri, «Altı qızın biri pəri» (1964), «Məmmədəli kurorta gedir» (1969), «Qız görüşə tələsir» musiqili komediyaları, müxtəlif alətlər üçün 24 sonata, simfonik orkestrin müşayiəti ilə 26 konsert, daha neçə-neçə vokal və instrumental əsərlər məhz Tofiq Bakıxanovun musiqi xəzinəmizə bəxş etdiyi töhfələrdir.

Bu sənət inciləri içərisində bəstəkarın milli musiqi irsindən bəhrələnərək qələmə aldığı əsərləri də var ki, bunlar da Tofiq müəllimin yaradıcılığında xüsusi qeyd olunmalıdır. Həmin əsərlər sırasına bəstəkarın «Dügah», «Humayun», «Nəva», «Rahab» və «Şahnaz» simfonik muğamlarını, milli çalğı alətimiz olan ulu tarımız üçün yazdığı tar konsertlərini və bu konsertlərin ilk və mahir ifaçısı hörmətli sənətkarımız Xalq artisti Ramiz Quliyevə həsr etdiyi «Ramiznamə» əsərinin və başqalarının adını çəkə bilərik. Bu əsərləri ilə Tofiq Bakıxanov milli musiqi intonasiyalarına əsaslanan professional sənət nümunələri yaradıb. Bəstəkarın milli musiqiyə münasibəti onun bu kökə dərindən bağlı olmasının ən gözəl təzahürüdür. Bu cəhət sənətkarın mahnılarının da əsas qayəsidir. Onu da qeyd edək ki, Tofiq müəllimin mahnıları onun yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Bunlardan «Sevməyir qoy sevməsin», «Azərbaycan gölləri», «Sevən könül», «Özbək bacı», «Yaylaqların mahnısı», «Gözəlliklər məskəni» və başqalarının adını çəkə bilərik.

Tofiq Bakıxanov yaradıcılığının ilk dövrlərindən bu günə qədər həm ifaçı, həm də bəstəkar kimi müxtəlif festivalların iştirakçısı olub. Sənətkar 1969-cu ildə Parisdə keçirilən VII Beynəlxalq rəqs festivalında, 1998, 2000, 2001-ci illərdə Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyətində keçirilən II, IV, V beynəlxalq «Bellapois» musiqi festivalında, Moskvada, Tbilisidə, son illər isə İstanbul, İzmir və Tehranda müəllif konsertlərlə çıxış edib.

O, gərgin yaradıcılıq irsinə və qastrol səfərlərinə baxmayaraq pedaqoji fəaliyyətinə də xüsusi diqqət yetirir. Tofiq Bakıxanov uzun illərdir ki, Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasında «Kamera ansamblı» kafedrasında çalışır. 1983-cü ildən professordur. Bəstəkar xidmətlərinə görə 1990-cı ildə «Xalq artisti» fəxri adına layiq görülüb, 2000-ci ildə isə «Şöhrət ordeni» ilə təltif olunub.

Hörmətli sənətkarımızın 80 yaşı tamam olur. Sənət dünyamızda özünə layiq yeri olan Tofiq Bakıxanovun yubileyi geniş tədbirlərlə qeyd ediləcək. Belə ki, dekabrın 22-dən başlayaraq bəstəkarın yaradıcılığına həsr olunan konfrans və festival keçiriləcək. Burada Tofiq müəllimin həyat və yaradıcılığına dair məruzələr söyləniləcək və bəstəkarın əsərləri səslənəcək. Bir neçə gün davam edəcək bu festivalda dünyanın müxtəlif ölkələrindən gələn musiqiçilər də çıxış edəcəklər.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin xətti ilə keçirilən bu festival bir daha Tofiq Bakıxanovun sənətinə və yaradıcılığına verilən yüksək qiymətin bariz nümunəsidir. Tofiq müəllim də öz istedadı və zəhməti sayəsində bu sənət zirvəsini fəth edib. Odur ki, bu uğurlara nail olmaq onun tam mənəvi haqqıdır. Tofiq müəllim öz sənətkarlığı ilə əsl vətəndaş mövqeyindən çıxış edərək həm mədəniyyətimizə gözəl səhifələr yazıb, həm də mənsub olduğu Bakıxanovlar nəslinin layiqli davamçısıdır. Hörmətli sənətkarı bir daha anadan olmasının 80 illiyi münasibəti ilə ürəkdən təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Səadət Təhmirazqızı,

Musiqişünas

Mədəniyyət.- 2010.- 8 dekabr.- S. 12.