MƏN və ÖZÜM

İlham Rəhimli

Söhbət-esse

Söhbətləşənlər:

Mən. 1971-ci ildən keçib 2011-ci ilin astanasına çatan İlham Rəhimli

Özüm. Bugünkü İlham Rəhimli

Mən: - Teatrşünas olmaq uşaqlıq arzundur?

Özüm: - Yox! Qətiyyən yox!..

Mən: - Belə deyim də, bəs nəçi olmaq istəmisən?

Özüm: - Orta məktəbi Yevlax şəhərində bitirmişəm, 1966-cı ildə. Uşaqlıqda, təxminən 6-cı sinifdən sonra rəssam olmaq istəmişəm.

Mən: - Bəs necə oldu ki, teatrşünaslığı seçdin?

Özüm: - Doqquzuncu sinifdə oxuyanda mənim və həmyaşıdlarım, şəkil çəkməklə birgə məşğul olduğumuz Əhməd Rzanın, Nizami Verdiyevin rəsmləri Moskva, Kubanın paytaxtı Havana şəhərlərində sərgilənib. Əhmədlə Nizami bu sənətin arxasınca getdilər. Əhməd Bakı Rəssamlıq Məktəbinə, Nizami isə Tatarıstanda eyni tipli texnikuma daxil oldular. Mən sənədlərimi Politexnik İnstitutunun memarlıq fakültəsinə verdim, amma avqustun 16-da, ya 17-də fizika imtahanından kəsildim. O vaxt 4-5 imtahan götürülürdü. Bizdə fizika dördüncü imtahan idi.

Mən: - Kəsdilər, yoxsa kəsildin?

Özüm: - Kəsildim. Biletimə düşən sualları bilmədim. Ümumiyyətlə dəqiq elmləri orta məktəbdə o qədər də yaxşı oxumamışam. Həvəsim olmayıb.

Mən: - İmtahandan kəsiləndən sonra Bakıda qaldın?

Özüm: - Yox. Həmin illərdə şəhər qeydiyyatı olmayanı Bakıda heç bir işə götürmürdülər. Qayıtdım Yevlağa. Burada 4 saylı kalonda işlədim.

Mən: - Nə işlədin?

Özüm: - Ştata çilingər kimi götürülmüşdüm, amma dispetçer köməkçisi işləyirdim. Maşınlara putyovka yazırdım.

Mən: - Bəs İncəsənət İnstitutuna necə gəlib çıxdın?

Özüm: - Danışıram də. Vacib bir məqam var, qoy onu qeyd edim. Bizim dövrümüzdə iş stajı olanlara ali məktəbə qəbul zamanı müsabiqədə (müvəffəq qiymət alanlar arasında müsabiqə keçirilirdi) üstünlük verilirdi. Mənim də bir illik iş stajım vardı…

Mən: - Dayan görüm. Deyirsən ki, avqust ayında institutdan kəsilib qayıtmısan. İşə qəbulunu sentyabr ayından hesablasaq axı heç bir il eləmir, doqquz ay ancaq olur.

Özüm: - Ali məktəbə təqdim etdiyim arayışda yazmışdılar ki, guya 1966-cı ilin iyun ayından işləmişəm.

Mən: - Deməli saxta arayış almısan?

Özüm: - Bir az elə çıxır. Üç ayı qanunsuz yazıblar.

Mən: - Aydındı... Teatr İnstitutuna imtahan verməyindən danış.

Özüm: - Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun rəssamlıq fakültəsinə daxil olmaq istədim. İyun ayında gəldim Bakıya. O vaxtı bu ali məktəb Buynaksk küçəsi, ev 3-də (indiki Şeyx Şamil) yerləşirdi. İçərişəhər metrosundan 200 metr yuxarıya tərəf. Qəbul komissiyası ikinci mərtəbənin dar bir otağında yerləşirdi. Oturanların başı üzərindən divara kağız lövhə vurulmuşdu: «rəssamlıq fakültəsinə qəbul». Yaxınlaşdım ora. Ötəri işlərimə baxıb qaytardılar, heç sənədlərimi qəbul etmədilər.

Mən: - Nə deyib qəbul etmədilər?

Özüm: - Komissiyada oturanlar dedilər ki, işlərin zəifdir, əvvəlcə rəssamlıq məktəbini bitir, sonra bura gələrsən.

Mən: - İşlərim deyəndə nəyi nəzərdə tutursan?

Özüm: - Digər sənədlərlə yanaşı, akvarellə və qələmlə çəkilmiş şəkillərimizi də təqdim edirdik. Mən də on iki iş gətirmişdim. Altısı akvarellə çəkilmiş natürmort və mənzərələr, altısı da qələmlə işlənmiş rəsm nümunələri idi.

Mən: - Bəs niyə Bakıya iyun ayında gəlmişdin?

Özüm: - Həmin dövrdə qəbul imtahanları Teatr İnstitutuna 6 iyulda, qalan ali məktəblərdə isə 1 avqustda başlayırdı. Teatr İnstitutuna sənədlər iyunun 5-dən qəbul edilirdi.

Mən: - Sənədlərini götürməyəndə nə qərar çıxardın?

Özüm: - Rayona qayıtmaq istəmədim. Divardan asılmış qəbul elanına baxdım. Aktyorluq, rejissorluq, mədəni-maarif fakültələri mənlik deyildi. Həmin ixtisaslar barədə heç anlayışım yox idi. «Şünas» sözü xoşuma gəldi. Sənəd götürənlərdən soruşdum ki, bu «teatrşünaslıq» nədir? Oranı bitirən nə iş görür? Bir neçə söz dedilər, anlamadım. Axırı güc-bəla ilə başa saldılar ki, teatrşünaslıq həm də dramaturgiya ilə bağlıdır. Orta məktəb həcmində ədəbiyyatı az-çox bilirdim. Bəxtimi sınamaq üçün sənədlərimi candərdi teatrşünaslığa verdim. Qərarım da bu idi ki, imtahandan kəsilsəm, sənədlərimi başqa ali məktəbə verərəm.

Mən: - Bu dəfə hansı institutu seçəcəydin?

Özüm: - Yenə Politexnik İnstitutunun memarlıq fakültəsini. Nə isə... Birinci imtahan ixtisasdan idi. Abituriyentləri sorğu-suala çəkirdilər. Növbə mənə çatdı. Miz arxasında üç müəllim əyləşmişdi. Bir nəfər bəstəboy adam kəhrəba müştükdə siqaret çəkə-çəkə otağın yuxarı başında asta-asta var-gəl edirdi. Müəllimlərdən ikisi heç ağızlarını açmadılar. Sorğuda teatrdan heç bir suala cavab verə bilmədim.

Mən: - Həmin müəllimlərin adlarını deyə bilərsənmi?

Özüm: - Onların adlarını tələbəlik dövründə öyrəndim, simaları yadımda yaxşı qalmışdı. Kəhrəba müştükdə siqaret çəkib var-gəl edən rektor Rahib Hüseynov idi. İmtahanı Rza Təhmasib, Ələmdar Quluzadə və Mahmud Allahverdiyev götürürdülər. Sorğuları cavablandıra bilməyəndə Rza Təhmasib gülə-gülə, bir az da kinayə ilə dedi: «Bala, get rayonda özünə bacara biləcəyin bir iş tap. Səndən teatr adamı olmaz». Amma əsasən Cəfər Cabbarlının, bir az da Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Mirzə Fətəli Axundzadənin yaradıcılıqları barədə suallara cavab verdim. Bu, asta-asta var-gəl edən Rahib Hüseynovun xoşuna gəldi. O, bizə yaxınlaşdı, Cəfər Cabbarlıdan daha bir neçə sual verdi. Sonralar bildim ki, onun doktorluq işi Cəfər Cabbarlı və teatr mövzusu ilə bağlıdır. Hə, cavablarım Rahib müəllimi qane etdi. Soruşdu: «iş stajın var?» Cavab verdim: «Bəli, var. Bir il». Bir az şübhəynən mənə baxdı. İmtahan vərəqəmi mizin üstündən götürdü. Ucadan «Qurbanəli» deyib, kimisə səslədi. İçəri bəstəboy, sarışın bir adam daxil oldu. Rahib müəllim imtahan vərəqəsindən adımı oxuyub amiranə tərzdə dedi: «Get aşağıdan İlham Rəhimlinin sənədlərini bura gətir». Heç iki-üç dəqiqə keçmədi Qurbanəli sənədlərimi gətirdi. Sənədlərimə baxıb gördülər ki, həqiqətən bir illik iş stajım var. Bu staj da dadıma çatdı. Mənə şərtlə qiymət verdilər: «O biri imtahanlara buraxılsın. Qəbul olunsa, birinci semestr yaxşı oxumasa, institutdan xaric edilsin».

Mən: - Deyəsən orta məktəbdə ədəbiyyat müəllimin güclü olub?

Özüm: - Dörd müəllimdən ədəbiyyat dərsi almışam. Azərbaycan dili və ilk ədəbiyyat müəllimim Məhbubə xanım olub. Sonra bu dərsi Nəzmiyyə xanım, Surxay müəllim, Dursun müəllim keçiblər. Məhbubə xanımdan mürəkkəb cümlə qurmağı, Nəzmiyyə xanımdan dram janrına marağı, Dursun müəllimdən oxuduğum bədii əsəri təhlil etməyi, Surxay müəllimdən folklora rəğbəti öyrənmişəm.

Mən: - Elə bir imtahan verdin?

Özüm: - Yox. Ədəbiyyatdan yazılı və şifahi, bir də tarixdən də imtahan verib qiymət aldım. Beləcə, oldum tələbə.

Mən: - Orta məktəbdə necə oxumusan?

Özüm: - 8 sentyabr 1949-cu ildə anadan olmuşam. Yevlax rayonunun Malbinəsi kəndində. Bir yaşım olar-olmaz, ailəmiz Yevlağın özünə köçüb. Ünvanımz Xəqani küçəsi, ev 9-dur. Ata yurdumuz oranı sayıram…

Mən: - Orta məktəbdən sual verdim axı...

Özüm: - Qoy əvvəlcə doğulduğumu deyim də.

Mən: - Onsuz da həmin sualı verəcəydim. Məni qabaqladın. Buyur görək.

Özüm: - Məktəbə 6 yaşında getmişəm. 1955-ci ildə.

Mən: - O vaxtı elə əksər uşaqlar 6 yaşında məktəbə gedirdilər də...

Özüm: - Orası elədir... Deməli, birinci sinfi dörd «məktəbdə» oxumuşam. Bir rüb o vaxtı Pristin adlanan küçədəki MTS deyilən binanın uçuq-salxaq bir otağında oxumuşam. 1-ci «b» sinfində.

Mən: - MTS nə deməkdir?

Özüm: - Maşın Təmir Stansiyası. Yəni, kolxozların maşın-traktorlarının təmir edildiyi yer. Sonra şəhərin Bərdə yolu girəcəyində MTS üçün təzə bina tikdilər.

Mən: - Məktəbdən danış.

Özüm: - Həəə. İkinci rübü Nizami küçəsində musiqi məktəbi ilə yanaşı ikimərtəbəli uşaq bağçasının bir otağında başa vurmuşuq. Üçüncü rübdə dərsləri 5 saylı məktəbin bir sinif otağında keçmişik. O da Nizami küçəsindədir. Dördüncü rübü isə promkombinatın Kommunist küçəsindəki ikimərtəbəli binasının həyətə baxan otağında başa çatdırmışıq. Bu binanın yuxarı mərtəbəsində dərzixana, aşağı mərtəbələrində isə boyaqçı, bərbərxana və pinəçi köşkləri vardı.

Mən: - Hər təzə yerdə müəllimlərin dəyişirdi?

Özüm: - Yox. Bir ay bizə dərsi Amaliya xanım Məmmədova deyib. Axıra qədər isə müəllimimiz Labidə xanım olub. Sonralar onun oğlu Şıxəli ilə bir məktəbdə paralel oxuduq.

Mən: - Lap meydan teatr aktyorları kimi səyyar həyat sürmüsünüz.

Özüm: - Bir az oxşarı var.

Mən: - Məktəb sərgüzəştinin sonrası necə oldu?

Özüm: - 1956-cı ilin sentyabrında Yevlaxda Mirzə Ələkbər Sabir adına təzə məktəb açıldı, 2 saylı. Bizim evdən ora 4-5 yüz metr olar. 6-ci sinfi orada bitirdim. 7-ci, 8-ci və 9-cu sinfin yarısın internat məktəbində oxudum. İki rüb gecə məktəbinə getdim. 11-ci sinfi isə 1 salı məktəbdə bitirdim.

Mən: - Şəhərdə sən oxumamış məktəb qaldı?

Özüm: - Hə, dəmir yol məktəbi deyilən təhsil ocağında oxumamışam.

Mən: - İdmanla məşğul olmusan?

Özüm: - Futbol oynamışam, bir az güləşə getmişəm, internatda yaxşı voleybol komandamız olub. Stolüstü tennis üzrə idman ustalığına namizəd normasını 10-cu sinifdə yerinə yetirmişəm.

Mən: - Bayaq verdiyim sualımı bir də təkrarlayıram: orta məktəbdə necə oxumusan? Məktəbləri çox dəyişməkdə nəsə bir müəmma yoxdur ki?

Özüm: - O qədər də yaxşı oxumamışam. Üstəlik də məktəb təlim-tərbiyə qaydalarını vaxtaşırı pozmuşam. Əslində bəzi məktəblərdən özüm getməmişəm…

Mən: - Qovublar?

Özüm: - Qovublar deyəndə, tövsiyə ediblər ki, başqa məktəbə keçsən yaxşıdır... Başa düşürsən də.

Mən: - Attestat qiymətlərin necədir?

Özüm: - O qədər də fərli deyil.

Mən: - Doğulduğun yerə qayıtmaq, orada yaşamaq istiyərdinmi?

Özüm: - İşimə, peşəmə uyğun nəsə olsaydı, bəlkə də hə. Amma böyük məmnuniyyətlə 11-ci sinifdə oxumaq istiyərdim. Özü də yalnız 11-ci sinfi bitirdiyim uşaqlarla… Bu arzumun reallaşdığını tez-tez yalnız yuxuda görürəm. Təəssüflər...

Mən: - Bəlkə ilk məhəbbətin həmin dövrlə bağlıdır?

Özüm: - Yox əşi. İlk məhəbbətim (ona məhəbbət demək olarsa) ikinci sinifdə olub. Rus dili müəlliməmiz vardı, Cülyetta xanım, oğlanlarımızın əksəriyyəti onu sevirdi. O, azərbaycanca danışmırdı, biz də heç «da» və «net»i bilmirdik. Cülyetta müəllimənin üstündə hərdən davamız da düşürdü.

Mən: - Qayıdaq 1967-ci ilə. İnstituta qəbul olandan sonra teatra tez maraq göstərdin?

(Ardı var)

Mədəniyyət.- 2010.- 15 sentyabr.- S. 12.