Bir ömür...

Ömür yolu deyilən bir ifadə var. Bu yol fərdidir. Kimisinin əllərindən yapışıb hamar yola çıxararlar. Bir başqası öz yolunun ilk cığırını da özü salar. Yol boyu ayağını əzən daş-kəsəyi özü təmizləyər. Öz yolunu özü açar, özü hamarlayar. Öz yolunun şaxtasına-sazağına sinə gərər, boranına-tufanına özü dözər. Ömür yollarının uzunluğu əzəldən bəlli olmaz. Ölçülü-biçili də olmaz. Hərənin qət edəcəyi yol da bilinməz. Amma qət etdiyi bilinər.

Qarşımda bir kitab var. Yarıməsrlik yolun salnaməsi. Rəngi yaşıldır kitabın. İlk baxışdan bu rəngi mənalandırmaq olmur. Amma yarıməsrlik ömrə qiyabi olaraq yolçuluq edəndə dərk etmək olur ki, bu rəng heç də təsadüfi seçilməyib. Bu rəng baharın rəngidir. Baharı isə bu ömür yolunun sahibinə anası sevdirib. Özü belə yazır: “Baharı mənə anam sevdirdi, mənim bahar çiçəyi kimi ağ saçlı anam. Əsl mənasını sonralar başa düşdüyüm bahar məhəbbəti anamın ürəyimə saldığı sirli, şirin və təmiz duyğulardan biridir. Yaz gələndə axşamüstü həyətdə ocaq qaladığımız, od üstündən o tərəf - bu tərəfə atıldığımız səsli-küylü oyunlar, kim deyir ki, elə boş bir əyləncə olub:

Deməyin ki, əylənmişik,

Duymamışıq heç nəyi.

Bəlkə onda öyrənmişik

Od içindən keçməyi?!

Yarıməsrlik sənət yolunun salnaməsini oxuya-oxuya mən bu yolun, necə deyərlər, qiyabi yolçusuna çevrilmişəm. Bilsəniz, kimlərlə həmsöhbət olmuşam, kimlərin dürlü-dürlü kəlamlarını eşitmişəm, siz də bu yolçuluğa, sözün əsl mənasında, qibtə edərdiniz. Əgər mən bu yolun qiyabi yolçusuyamsa, bəs bu yolun əsl sahibi kimdir? Bu cavabı, gəlin, Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun kitabın ilk səhifəsində yer alan “Düzlük və yaradıcılıq” məqaləsində axtaraq.

“Bütün fikri, xəyalı yaradıcılıqda olan adam çox şeyi və o cümlədən özünü unudur, ancaq yaratmaq ehtirası ilə yaşayır, çalışır ki, yaratdığı insanlar üçün faydalı olsun. Mənim nəzərimdə Ayaz Vəfalı bu cür yazıçılardandır. O, yavaş-yavaş, tələsmədən, səliqə ilə külüng çalan, hər hansı bir binanın özülünü hazırlayan, o bina üçün hamar və tarazlı daşlar yonan, sonra da onu qaydası ilə tikməyə başlayan bənnanı xatırladır. Görünür, yazıçı sənətinin çətin tələblərini başa düşməsi, bəzi hallarda intuitiv keyfiyyətlərini duyması sayəsində təmkinlə, ağır-ağır yazmaqla bərabər, bu sənətin sirlərini və nəzəriyyəsini dərk etməyə, onun böyük ölməz ustalarının təcrübəsindən aramsız olaraq öyrənməyə çalışır”.

Mirzə İbrahimov bu sətirləri yazanda 1987-ci il idi. Hələ yarım əsrə yarım əsrin yarısı qədər yol var idi.

Bu yol, Mirzə İbrahimovun dediyi kimi, böyük yaradıcılıq yolu idi, saflıq, paklıq, doğruluq, dürüstlük, ləyaqət, dəyanət, haqq yolu idi. Bu yolun sahibi tale yazısından razıdır. Deyir:

Əlim qələm tutdu, tale yar oldu,

Müəllimim neçə sənətkar oldu;

Xeyir-dua verdi böyüklər mənə,

Hərəsi bir cürə səbəbkar oldu...

Ayaz Vəfalının müəllimləri yalnız universitet auditoriyalarında gördüyü ustadlar deyil, həm də dünya şöhrətli söz korifeyləri oldu. Nizaminin, Nəsiminin, Füzulinin, Nəvainin, Şəhriyarın şeir dünyalarına varid oldu Ayaz Vəfalı. O, böyük sənətkarların söz xəzinələrindən, obrazlı şəkildə desək, gövhərlər topladı. Müasir oxucuya onların dəyərini anlatdı, birər-birər şərh elədi. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində bəzi dil pəhləvanları klassiklərimizə hücuma keçəndə Ayaz Vəfalı çox sakitcə heç kimi günahlandırmadan, heç kimi ittiham etmədən tarixin bəlkə də bir daha yetirə bilməyəcəyi o böyük söz dühalarının sənət məziyyətlərindən söhbət açdı, onların ölçüyəgəlməz xidmətlərini qələmə aldı.

Qiyabi yolçusu olduğum bu yarıməsrlik sənət yolunda bir böyük səcdəgah var. Füzuli səcdəgahı. Bu yolun əsl sahibi üçün kimdir Füzuli? Gəlin, cavabı onun öz qənaətində oxuyaq: “Füzuli şəxsiyyətinin ən böyük keyfiyyətlərindən biri və mən deyərdim, bəlkə də birincisi həyatın ən ağır, amansız, ən haqsız ədalətsiz, az qala ümidsiz məqamlarında belə onun öz daxilində qeyri-adi bir qüvvə tapması və bu sehrli qüvvəyə söykənib əzəmətlə dayanması, sarsılmamasıdır. Bu qüdrətin əsl səbəbi yəqin dahi şairin özünün nələrə qadir olmasına əminliyidir.

Səadəti-əzəli qabili zəval olmaz,

Günəş yer üstünə gər düşsə payimal olmaz.

Ayaz Vəfalının Füzuli irsinə, Füzuli dühasına olan böyük məhəbbətindən Vaqifə, Zakirə, Hüseyn Cavidə, Sabirə, Mirzə Cəlilə də pay düşür.

Yarıməsrlik yolun bir “dayanacağı” da Cəlilabadda Cəlil Məmmədquluzadənin abidəsi önündədir. O abidənin önündə dayanan Ayaz Vəfalı, görün, nə deyir:

Sən bir məktəbsən ki, böyük, möhtəşəm,

Hayıf, az görmüşəm, az götürmüşəm.

Sən sözü ən əziz nemət bilərdin,

Mən sənə bir ürək söz gətirmişəm.

Bu həm də Ayaz Vəfalının sözə verdiyi dəyərdir. “Hippokrat andı” adlı şeirində bu dəyəri belə ifadə edir:

Söz də bizim məsləyimiz,

Kəlmə-kəlmə ölçək-biçək,

Ələ qələm alanda biz

Hippokrat andı içək.

Bu misralar bir daha sübut edir ki, Nizami, Füzuli, Nəvai sözə necə dəyər verirdilərsə, Ayaz Vəfalı da sözə eləcə dəyər verir. O, Nəvai yaradıcılığını təhlil edərkən yazır: “Nəvai bədii sözü cəmiyyətin ən qiymətli varidatı sayır. Həm fəxrlə, həm də məsuliyyət hissi ilə təkrar edir: “Bəşər dəryasının gövhəri sözdür”. Ona görə də qələm sahiblərini ehtiyatlı olmağa, sözün, qələmin şərəfini uca tutmağa çağırır. Bu müqəddəs yoldan dönənlərə, böyük bir sənətə, etimada xain çıxanlara, nifrət etməkdən, lənət deməkdən də özünü saxlaya bilmir:

Qələm çalan incidəndə elləri

Qələm-qələm olaydı kaş əlləri.

Ayaz Vəfalının bu qəbil təhlilləri, araşdırmaları əslində klassik ədəbiyyat korifeylərini müasirləşdirir. Onların ədəbi irslərinin bu günümüz üçün də nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasından xəbər verir.

...Yarıməsrlik sənət yoluna qiyabi yolçuluğum davam edir. Bilsəniz, bu yolda daha kimləri, kimləri görürəm? Rəsul Rzanı, Abbas Zamanovu, Teymur Elçini, Nəsir İmanquliyevi, Bəxtiyar Vahabzadəni, Taras Şevçenkonu, Konstantin Simonovu, Lesya Ukrainkanı və adları bir məqaləyə sığmayan dünya ədəbiyyatının söz sərraflarını. Etiraf edim ki, Taras Şevçenkonun “Kor qadın” poemasını bu günə kimi oxumamışdım. Bir anlıq bu əsərin tərcümə olunduğunu unudaraq oxudum. Çünki Ayaz Vəfalının tərcüməsi ilə poema dilimizin bütün kövrəkliyilə qələmə alınıb:

Kim böləcək, mənimlə kim -

Sinəmdəki dərdi-səri?

Yad ellərdə kimə deyim

Mən bu doğma nəğmələri?

Əsarətdə yanıb şamtək

Sönürəm mən baxtı qara,

Həsrətimi burda gərək

Deyəm o lal divarlara.

Kor bir ananın acıları doğma dilimizdə, görürsünüzmü, necə rəvan səslənir. Elə bil dərdli ana bayatı çağırır, ağı deyir. Dilin axarı bu an ananın milliyyətini də unutdurur. Ananın yanğısı, faciəsi ön plana keçir. Əsər birnəfəsə oxunur.

Konstantin Simonovun “Gözlə məni” şeiri də həmçinin.

Gözlə məni, gələcəyəm,

Gözlə məni yar;

Gözlə məni səpəndə qəm

Narın yağışlar.

Gözlə məni qışın qarı

Evlər yıxanda,

Gözlə məni başqaları

Dönük çıxanda.

Heç kimə sirr deyil ki, elə tərcümələr var, sırf quru mənanı ifadə edir. Elə tərcümələr də var, hissin, duyğunun tərcüməsidir. Bu o zaman olur ki, tərcüməçi öz ana dilinin zəngin söz sərvətindən yetərincə bəhrələnə bilir. Ayaz Vəfalının tərcümələri bu gerçəyi bir daha sübuta yetirir.

Qiyabi yolçusu olduğum sənət ömrünün məbədə bənzər çox “dayanacaqları” oldu. Təbiidir ki, bir məqalədə onların hamısından müfəssəl söhbət açmaq mümkün deyil. Çünki bu yarım əsrdə əslində əsrlərin söz yaddaşı yaşayır. Hər bir insan isə bir ömür, tək bir ömür yaşayır. İnsan var ki, yalnız özü üçün yaşayır. Öz maraqları, öz qayğıları, öz ailəsi üçün yaşayır. Haqqı da var, yaşasın. İnsan da var, qolunun qüvvətini, dizinin taqətini, gözünün nurunu, qəlbinin odunu elindən, obasından, xalqından, millətindən, havasını alıb, suyunu içdiyi Vətənindən bircə misqal da olsun əsirgəmədən yaşayır. O da bir ömür yaşayır.

Bir ömür...

Peşiman olmaram nə qəm -

Xatirində qalan zəhmətim olsa,

Mən səndən

yenə də əsirgəmərəm -

İkinci bir ömür qismətim olsa.

Ayaz Vəfalı 75 illik bir ömür yolu qət eləyib. Onun da yarım əsrini “Ədəbiyyat qəzeti”nə həsr eləyib. Bu sənət yolunda Zərdabi ənənələrini, həmçinin qəzetçiliyin ən ali məziyyətlərini qoruyub saxlaya bilib. Sözün ağır-yüngülünü çəkməyi bacarıb. Ən başlıcası isə öz “Mən”inə və öz qələminə hər zaman sadiq qalıb. Bu isə qəzetçiliyin bəlkə də ən ümdə vəzifələrindən biridir. Bu vəzifəni yarıməsrlik zaman boyu şərəflə daşımaq isə əsl hünərdir. Bu hünər sahibi böyük bir ömür yolu keçib. Qoy bu yol göz işlədikcə uzansın.

Çünki bu yol boyu onun öz oxucularına hələ deyəcəyi çox sözü var. Hələ misralara düzülməyən çox şeirləri, hələ tamamlanmayan çox əsərləri var.

Zərxanım Əhmədli

Mədəniyyət.- 2012.- 3 avqust.- S. 13.