Tanıdığımız qədər tanımadığımız maestro

Niyazi - 100

Avqustun 20-si dünya şöhrətli dirijor, bəstəkar, ictimai xadim, SSRİ Xalq artisti, beynəlxalq və dövlət mükafatları laureatı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Niyazi Zülfüqar oğlu Tağızadə-Hacıbəyovun 100 yaşı tamam olur.

Böyük adamların ölümünə yox, ölümsüzlüyünə inanıram. Niyazinin mənzil-muzeyini ziyarət edərkən bir daha bunun şahidi oldum.

Bu da taleyin bir naxışı. Niyazinin evi Bülbül prospektində yerləşir. Azərbaycanın iki böyük musiqi xadiminin adı bir ünvanda kəsişir. Və bu ünvana gedərkən heç bir tərəddüd etmirsən. Oxuduqlarım, eşitdiklərim və bildiklərimə görə, maestronun mənzili daima qonaqlı-qaralı olub. İndi bu ünvan Niyazinin mənzil-muzeyi adlanır və Allahın verən günü Niyazini yad etməyə, ziyarət eləməyə gələnlər olur. Ziyarətçilər arasında sadə insanlar da var, məşhur sənətkarlar da. Qonaqları Niyazinin və həyat yoldaşı Həcər xanımın divardan asılmış fotoşəkillərindən boylanan doğma baxışları qarşılayır.

* * *

Niyazi Zülfüqar oğlu Tağızadə-Hacıbəyov 1912-ci il avqustun 20-də Tiflis şəhərində dünyaya gəlib. Niyazinin atası Zülfüqar Hacıbəyov dahi bəstəkar Üzeyir bəyin qardaşı, Azərbaycanda milli musiqili komediya janrının yaradıcılarından biri olub. Belə mühitdə böyüyən Niyazinin musiqi qabiliyyəti erkən yaşlarından özünü büruzə verir. O, ilk musiqi təhsilini 1921-ci ildə Y.Şefferlinqin rəhbərliyi altında skripka sinfində alır. Niyazinin musiqi təhsilinə əmisi Üzeyir bəy nəzarət edir və Üzeyir bəyin məsləhəti ilə Niyazi 1926-cı ildə Moskvada Qnesinlər adına musiqi məktəbində (Q.Popov və P.Ryazanovun sinfində) təhsilini davam etdirir.

Niyazi 1932-ci ildə Dağıstan Xalq Maarif Komissarlığında elm, ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin olunur. 1933-cü ildə Həcər xanımla ailə qurduqdan sonra Bakıya qayıdaraq konservatoriyada professor L.Rudolf və S.Ştrasserin rəhbərliyi ilə təhsilini davam etdirir. Bu illərdə Niyazi musiqi əsərləri bəstələyir. 1934-1935-ci illərdə isə dirijorluq fəaliyyətilə məşğul olur.

1937-ci ildə Niyazi Opera və Balet Teatrına dəvət olunur. 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti ongünlüyündə M.Maqomayevin “Nərgiz” operasına dirijorluq edərək böyük müvəffəqiyyət qazanır.

Sonrakı illərin gərgin fəaliyyəti də öz bəhrəsini verir. 1946-cı ildə Niyazi Leninqradda (Sankt-Peterburq) keçirilən dirijorların müsabiqəsində laureat adını qazanır. 11 xarici ölkədə konsertlər idarə edən maestro mahir dirijor kimi bütün dünyada şöhrət tapır.

Niyazi simfonik janra müraciət edən ilk Azərbaycan bəstəkarlarından biridir. Onun 1949-cu ildə yazdığı “Rast” simfonik muğamı dramaturji bitkinliyi, güclü emosionallığı, zəngin melodiyası ilə mükəmməl əsərlərdən biridir.

1942-ci ildə Nizaminin “Xosrov və Şirin” poeması əsasında yazdığı eyniadlı opera, 1961-ci ildə hind yazıçısı Rabindranat Taqorun əsərləri əsasında yazdığı “Çitra” baleti musiqi xəzinəmizin ən qiymətli nümunələrindəndir.

Sənətkar, eyni zamanda kamera-instrumental əsərlərin, mahnı və romansların müəllifidir. Onun Vətən haqqında mahnı və “Arzu” romansları bu gün musiqisevərlər tərəfindən rəğbətlə dinlənilir.

Niyazi Azərbaycan musiqi tarixində ilk dəfə olaraq “Rast” və “Şur” muğamlarını nota köçürüb, həmçinin Azərbaycan filmlərinə ilk musiqi yazan bəstəkarlardan olub. “Kəndlilər”, “Almaz”, “Fətəli xan” və bir çox başqa ekran əsərlərinə musiqi bəstələyib.

Azərbaycan professional dirijorluq məktəbinin formalaşması və inkişafı Niyazinin adı ilə bağlıdır. Məhz onun gərgin əməyi sayəsində 1938-ci ildə Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri yaradılıb.

Maestro Niyazi SSRİ Xalq artisti fəxri adına, SSRİ və Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına, C.Nehru adına Beynəlxalq mükafata layiq görülüb. Sovet İttifaqının ən yüksək fəxri adı olan Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı ilə təltif olunub.

* * *

Dahilər sona kimi dərk olunmur. Sağlığında olduğu kimi, elə ölümündən sonra da çətin ki, kimsə maestro Niyazini sona qədər anlayacaq. Ancaq onun sənəti qarşısında baş əyənlər həmişə olacaq.

...Ötən əsrin nəfəsi, rəngi, qoxusu, xatirələri hələ də Niyazinin mənzilindən çəkilməyib. Qonaq otağında maestronun iranlı rəssam Bəhruz Kafi tərəfindən çəkilmiş işıqlı portreti və Həcər xanımın Xalq rəssamı Böyükağa Mirzəzadə tərəfindən kətana köçürülmüş əksi asılıb. Burada müxtəlif illərdə maestroya hədiyyə edilən maraqlı əsərlər də yer alıb. Onların arasında naməlum rəssamın “Güllər” natürmortu, Ejen Delakruanın “Mərakeşli ata minərkən” əsərlərinin surətləri var.

Otaqdakı masa, kreslolar, jurnal stolu, servant və qab-qacaqlar da sahibinin incə zövqündən xəbər verir.

Niyazi vaxtının çoxunu bu otaqda keçirər, həyat yoldaşı Həcər xanımla söhbət edər, gün ərzində baş vermiş hadisələri müzakirə edərdilər. “Niyazi jurnal masası arxasında nərd oynamağı çox sevərdi, əsas tərəf-müqabili isə Lütfiyar İmanov və Bəxtiyar Vahabzadə olardı”, - deyə Niyazinin mənzil-muzeyinin direktoru Rza Bayramov məlumat verir.

Onun sözlərinə görə, maestro bu mənzildə 1958-ci ildən ömrünün sonunacan - 1984-cü ilədək yaşayıb: “Mənzil əvvəllər üç otaqdan ibarət olub: yemək otağı, yataq otağı və iş otağı. On ildən sonra - 1968-ci ildə qonşu mənzil boşalarkən bu mənzili də Niyaziyə veriblər. Arakəsmə götürüldükdən sonra mənzil xeyli genişlənib. Böyük otaqlardan biri ekspozisiya zalı, biri isə kiçik tədbir və konsert zalıdır.

1994-cü il sentyabrın 18-də Niyazinin mənzil-muzeyinin açılışı olub. Açılışda ümummilli liderimiz Heydər Əliyev şəxsən iştirak edərək Niyazi ilə bağlı xatirələrini söyləyib, muzeyin qonaqlar kitabına öz ürək sözlərini yazıb”.

Direktorun bildirdiyinə görə, muzey yaranarkən Niyaziyə aid 4707 ədəd material vardı, hazırda isə bu materialların sayı 6200-dən çoxdur. Niyaziyə məxsus materiallar müxtəlif yollarla əldə edilərək muzeyin fonduna daxil edilib: “Bəzilərini fond satınalma komissiyası vasitəsilə almışıq, bəzilərini isə ayrı-ayrı şəxslər muzeyimizə bağışlayıb. Bunlar əsasən Niyazinin not əlyazmaları, disklər, afişalar, xeyli miqdarda fotoşəkillərdir. Niyazinin hobbisi fotoşəkil çəkmək olub. Sənətkarın arxivində 2600-ə qədər foto nümunəsi var”.

Kim bilir, bəlkə də maestro həyatın anlarını fotoşəkillərdə əbədiləşdirmək istəyib.

* * *

Rza Bayramov Niyazinin 100 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı görülən işlərdən də danışdı: “2010-cu il mayın 20-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Niyazinin 100 illik yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar sərəncam imzalayıb. Sərəncamdan sonra görəcəyimiz işləri planlaşdırdıq. Niyazinin şəkli olan açıqca dəsti, buklet, muzeydəki materiallar əsasında Niyazinin bəstəkarlıq və dirijorluq fəaliyyətini əks etdirən kataloq hazırladıq. Muzeyimizdə ənənəvi olaraq hər ayın birinci çərşənbə günü dünya şöhrətli musiqiçilərə həsr olunmuş tədbir təşkil olunur. Bu il isə bütün tədbirlər Niyazinin şərəfinə keçirilir.

Hər il olduğu kimi, bu dəfə də avqustun 20-də Niyazinin məzarını ziyarət edəcəyik. Həmin gün Ramazan bayramına təsadüf etdiyindən muzeydə yubiley tədbirini avqustun 22-də keçirməyi qərara almışıq. Tədbirdə Niyazinin həyat və yaradıcılığını əks etdirən sərgi də nümayiş olunacaq. Sərgidə maestronun dirijorluğu ilə lentə alınan 16-ya yaxın val, həmçinin vaxtilə Niyazinin Qara Qarayevə göndərdiyi və dahi bəstəkarın qızı Züleyxa Qarayeva-Bağırovanın muzeyimizə bağışladığı 2 məktub və 8 ədəd açıqca da ilk dəfə nümayiş olunacaq. Niyazinin 100 illiyinə həsr olunmuş gecə isə oktyabr ayında təntənəli şəkildə Dövlət Filarmoniyasında keçiriləcək”.

* * *

Avqustun 20-si dahi maestronun 100 yaşı tamam olur. Ancaq dahilər üçün zaman anlayışı yoxdur. Dünyaya çox maestrolar gələcək, Niyazi sənətinin ecazkarlığı, təkrarsızlığı və qüdrəti ilə hələ çox yüzillikləri arxada qoyacaq və maestro adı hər kəsdən çox ona yaraşacaq - Maestro Niyazi!

Təranə Vahid

Mədəniyyət.- 2012.- 17 avqust.- S. 8.