Qeyri-adilik ondur - doqquzu Müslümlük

 

   Maqomayev ağzını açanadək bir fizio-polifonik lad, dad...

  

   Sonuncu sözdən sonraidi yazılmalı idi, yazmadım. Deməyə dilim gəlsə , əlim gəlmədi. Dedim, birdən möcüzələr toxucumuzun ruhuna belə əyan ola ( hansısa oxucumuzun eyninə elə gələ) bilər ki, bu əbədi var olmuşumuzdan olub-keçmiş kimi danışılır. Hansı ki, sənədlərdə yetmişini tamamlayan bu sənətdəyirman”ı suyu soğulmuşdan çox, hələ yeni doğulmuşa, dəni daha da dənəvərləşmişə bənzəyir...

   

   Bu sayaq saya sözlərə tam bənd olmamaq natamam bir eqoizm. Böyük mütəfəkkirlərdən birinin (N.Q.Belinski): “...Musiqi, ifa, ifaçı haqda qədər maraqlı danışırsan-danış, yazırsan-yaz, hədəfə çata bilməyəcəksən. Lakin sən o musiqini bircə kərə səsləndir, o ifanı, ifaçını bircə seans dinlə!” qənaətini vecə almamaq - universal bir nihilizm!

   Bəli, Müslüm hər dəfə SƏSləndikcə, Müslümü hər dəfə SƏSləndirdikcə, o yenidən doğulur. Müslüm elə bir nəhəng sevgidir ki, onu birdəfəyə sevib qurtarmaq, sinirib-sonlamaq, doyub çəkilmək olmur.

   Amma o necə tox idi, sadə idi, saya idi! O, neçə illər necə sənətkarlıq kumiri idisə, eləcə bənzərsiz təvazökarlıq fenomeni olaraq qaldı ... qalır. Onun sir-sifətində bir gilə sirr olmadı - ömrü boyu. Bircə anlıqmən!” olmadı; daim məni, səni, onu bəyanladı. Bizi, sizi, onları sayın-yayınladı.Eeee-yyy(!)...” deyə, ciyər yanğısıyla xitab etdiyi “ə-ziz a-nam - A-zər-bay-caan!”yerliçiyiniistisna etməklə, dünyanın bütün ölkələrinə eyni gözlə baxdı, eyni səslə çaxdı. Ağzından püskürülən alov-ordu ilə bütün dünyanı fəth edib, sənət fatehinə çevrildi.Müstəmləkə”lərindən birinin başçısını (Vladimir Putini) isə belə birbac-xərac”a vadar etdi: “Bilmirəm, Maqomayev Azərbaycana daha yaxındır, yoxsa Rusiyaya?..

  

   Bundan beləni səslə yazmaq olaydı kaş...

  

   Bu məqamda yazımın başlığındakıidiməsələsi yadıma düşdü. Könlüm isə belə bir cavab ladına düşdü ki, görəsən, bütün bu dünyanın da vahid başçısı olsaydı ondan soruşulsaydı ki: “Bu saat Maqomayev daha çox bu dünyada hiss olunur, yoxsa o dünyada” - deyərdi?

   Mənim bu nisyə sevdaya düşməyiminsə bir səbəbi budur ki, Müslüm haqda nəqd deyilmişlərin hamısı çox maraqlı olub, sözün müsbət mənasında - təmtəraqlı səslənib. Nəinki sözün, hətta hərfin. Məsələn, 1972-ci ilin yayında Moskvadakı ictimai (sözsüz ki, həm siyasi) mahiyyətli bir tədbirə qoşulmaq istəyən dostlarımdan biri keçilməz milis-mühafizə səddi ilə qarşılaşır, qədər xahiş-minnət (hətta, bir xaxol mayorahörmət”) etmək istəsə , buraxmırlar. Lakin bir azdan həmin mayorun dabanlarını bir-birinə çırpıb, “çestverib, “kardon”u yardıraraq bir nəfəri hörmət-izzətlə içəri dəvət etdiyini görən dostumuz, özünü bilməməzliyə qoyubanbəs onu niyə buraxdınız?!” söylər-söyləməz, mayor əntiq bir məntiqlə səslənir: “On je Muslim Mahomayev!..

   O zaman Maqomayevin - artıq məşhuri-cahanFiqaro tam, Fiqaro tut!”un vur-tut 30 yaşı vardı...

   Yox, bu tərz informasiya - bu üslubi-tanıq adama qanıq vermədiyindən, qəndsiz çay kimi çıxdığından, belə demək istəyirəm: o vaxt bizim Müslümün biz müslim-müsəlmanlarçün cəmi otuz yaşı vardı, Xristos-xristianlarçünsə, qafiyəpərdazlıq çıxmasın, “tuzyaşı...

  

   Daha nələri var()?..

  

   Bu təkrarsız Səs sahibinin şəninə layiq yeni bir bənzətmə tapa bilmədiyimçün hələ mürəkkəbi qurumamış bu yarımbaşlığa belə bir çeynənmiş deyim yapıram: nəyi yox(du) ki?!.

   Məsələyəhər gözəlin bir eybiməsəlindən yanaşsaq, daha yaxşı anlaşarıq. Bu yeganəeybisə ibarət olsun bundan ki, kökəncəxançal çıxdı - qan çıxdı”standan, doğan-əkəncəBir cənub şəhərində”n olan bu oğlan ömrü boyu kiməsə bir sillə vurub, kimdənsə birbilləyeyib. Müsahibələrinin birində (“Sobesednik”, ¹24, 1997) deyib: “Balacalıq vaxtlarımı xatırlayır düşünürəm; o uşaqlıqdan mənə qalıb - hansı ki, hərdən babamın skripkasının təzanəsini başım üzərində ən gözəl, ən kəsərli qılınc kimi yellədə-yellədə - Bakı küçələrilə qaçardım. Mənim qaçaq-qoçaqlığım belə şeylərdən ibarət olub nəinki o illərdə, heç sonralar da heç vaxt, heç kimlə savaşmamışam. Mən, ümumiyyətlə, təsəvvür edə bilmirəm ki, canlı insanı necə vurmaq olar...”

   Deyirəm, bəlkə bu fiziki-mənəvi gözəlliklər mücəssəməsinin bütün gənclik, ahıllıq, qocalıq-ucalıq özəlliklərinin bir damarı da elə bueyb”i ilə bağlıdır?

   Amma bir... işə baxın ki, o, səhnədə, ekranda, dükanda-bazarda tamam başqa ampluada - vurub-yıxan igid qamətində, cigit qiyafəsində görünürdü! Göydə quşlar qanad saxladıdeyiminin əsasən səslə, avazla əlaqədar işləndiyini bilirik. Həmin quşların incə, belə demək mümkünsə, lirik növlərə aid olduğu da hamıya bəlli. Amma mənə elə gəlir ki, Müslüm səs-sədalı göylərdə qanad saxlayasıların çoxusu qartallar, şahinlər, qızılquşlar olar. Onun melodik vokal tonalları öz yerində, baritonununtonnaj”ı adamın qulağının çəkic-zindanında elə əks-sədalanır, eləsıra dağlar, gen dərələr”lənir, “ürək açan mənzərələr”ləşir ki, sənin xəyalınınhanki səmtə, hanki yanauçmağından xəbərin olmur. Buna qədər bildiyin bilgiləri, estafet-trafaretləri, əzbərlədiyin misralarıyeni redaksiyadagörürsən. BaritonundaQol çırmayıb, sən tarlaya çıxanda”nıGur-gurlayıb, sən səhnəyə çıxanda!” kimi nəzirələrə, melo-“bas”ındaSəs salma, yatanlar oyanar, qoy hələ yatsın”ıSusma ki, yarıoyaqlar da tamam ayılsınkimi iqtibaslara varırsan. Bəzən adamı elə məqama çatdırır ki, sənət şərtiliyi ilə həyat həqiqətlərini qat-qarış salırsan. Deyirsən, yəni doğrudanmı bu sənətkarın bütün canı-qanı ilə yaratdığı, səsləndirib dip-diri təqdim etdiyi bu sözlər haçansa, kiminsə cansız qələmilə yazılıb? Yəni doğrudanmı Şeyx NizamiBaşqa bir yarı necə axtarım, ey nazlı nigar?” misrasını bu qədər təlatümlü, bu sayaq ildırımmisal yazıb?! yaxud onuFiqaronun toyu”nda seyr edərkən məndə yaranmış bir kataklizm: fikir məni götürmüşdü ki, opera ( rejissor) traktovkasına görə, hərəsi öz ifa mizan-təmrinilə məşğul olan ətrafdakı aktyorlar onun bu an dünyanı lərzəyə gətirən ariyasına necə laqeyd qala bilirlər, axı?!

   Vaxtilə Müslüm Maqomayev fenomeni, Müslüm Maqomayev sehr-sirrilə bağlı çox suallar mənimçün bağlı olaraq qalırdı. Lakin onun haqqında yazıları oxuduqca, ona çox yaxınların xatirələrilə tanış olduqca çox şeylər açılıb-aşkarlandı. Amma onları növbəti yazıma - avqustun ortalarına saxlamaq qərarındayam. Bu yubileyərəfəsiportativyazımı isə qəribə birsubyektiv”lə bitirməkqətnamə”sindəyəm: yaxşı ki, Müslüm bəzi “supermen estradnik”lər kimi, od-yalo oğlanların yaxasökdüsünə, qızğın qızların tumantökdüsünəişləyənlər”dən olmadı, yoxsa o da mənim (deyəsən) çoxlarımızın göz zivəmizdən, söz zirvəmizdən, sevgi ərşimizdən düşərdi. Onun kimi təkrarsız ciddi sənətkar yalnız ciddi sevgilərə layiqdir...

  

 

   Tahir Abbaslı

 

  Mədəniyyət.- 2012.- 27 iyul.- S. 10.