“Sübhün
səfiri”
Ramiz Həsənoğlu: “Taleyimdən çox razıyam
ki, bu film mənim bioqrafiyama daxil oldu”
Mirzə
Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyi ilə əlaqədar
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi əsasında
Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm”
kinostudiyasında çəkilən “Sübhün səfiri”
ikiseriyalı bədii filmin çəkilişləri artıq
başa çatıb. Filmin quruluşçu rejissoru, Xalq
artisti Ramiz Həsənoğlu və quruluşçu operatoru,
Əməkdar incəsənət xadimi Kənan Məmmədov
çəkiliş prosesi barədə təəssüratlarını
bizimlə bölüşdülər.
- Ramiz müəllim, bu il Mirzə
Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyi qeyd olunur. Siz bu
yubileylə bağlı iki böyük işin məsuliyyətini
üzərinizə götürdünüz. Ədibin
“Mürafiə vəkilləri” əsəri əsasında
eyniadlı film-tamaşa hazırladınız, Axundzadənin həyatından
bəhs edən ikiseriyalı film çəkdiniz. Çəkilişləri
artıq başa çatmış film haqqında təəssüratlarınızı
bilmək istərdik?
- Heç şübhəsiz ki, bu
filmin arxasında Mirzə Fətəli Axundzadənin şəxsiyyəti,
onun ruhu, ideyaları dayanır. Ədibin ideyaları əslində
Azərbaycanın bu gününə tuşlanmış
ideyalardır. Kino işi elədir ki, burda əvvəldən
uğuru hesablamaq mümkün deyil. Ən əvvəl ssenari
elə bir şəkildə olmalıdır ki, onun ətrafında
yaradıcı qrupu toplayıb ssenarini gerçəkləşdirə
biləsən. Allaha şükür ki, bizim çox gözəl
yaradıcı qrupumuz var. Filmin ssenari müəllifi Xalq
yazıçısı Anardır. Onunla yaradıcılıq əlaqələrimizin
38 illik tarixi var. Bu əlaqələr 1975-ci ildən - “Mən,
sən, o, telefon” əsərindən başlayır. Bu illər
ərzində bir çox uğurlu yaradıcılıq
işlərini ərsəyə gətirmişik. Filmin
quruluşçu operatoru Kənan Məmmədov,
quruluşçu rəssamı Rafiz İsmayılov, bəstəkarı
Cavanşir Quliyev, ikinci rejissoru Akif Rüstəmovdur. Kinoda
yaxşı ikinci rejissoru olan filmin aqibəti yaxşı olur.
Bu mənada mən də çox ümidliyəm ki, Akif
Rüstəmovla birgə işimiz uğurlu olub.
“Tarixi filmin bir çox çətinlikləri var”
Filmdə kostyumlar
üzərində çox böyük işlər
görülüb. Bu işi Tahir Tahirov
başladı və Şahin Həsənov uğurla davam
etdirib başa çatdırdı.
- Maraqlıdır, filmdə nə
qədər personaj var?
- Kütləvi səhnələri
nəzərə almasaq, filmdə 90 personaj var. Onların
hamısını XIX əsrin zövqünə, dəbinə
uyğun geyindirmək lazım gəlirdi. Ümumiyyətlə,
tarixi filmin bir çox çətinlikləri var. Bizdə isə
mövcud şəraitdə çətinliklər birə on
artır. Çünki neçə illərdi
ki, tarixi filmlər çəkilmirdi. Xoşbəxtlikdən
son illər “Cavad xan” və “Hökmdarın taleyi” filmləri
lentə alınıb. Dövr etibarilə
yaxınlıq vardı. Ancaq o dövrü
canlandırmaq üçün bir çox çətinliklərlə
qarşılaşdıq.
Mirzə Fətəli
Axundzadə 66 yaşında rəhmətə gedib. Hadisələr coğrafi baxımdan Şərq aləmində
baş verir. Ancaq filmdə Brüssel səhnələri
də var. O dövrdə Axundzadənin oğlu Brüsseldə
təhsil alırdı, atası ilə məktublaşırdı,
onun əsərlərini orda müəyyən adamlara təqdim
edirdi. Biz Bakıda buna uyğun yerlər
tapıb o səhnələri çəkdik.
- Vaxtilə siz “Brüsseldən məktublar”ı
hazırlamışdınız...
- Bəli, bu mənim Axundzadə
yaradıcılığı ilə üçüncü
görüşümdür. 2003-cü ildə
Akademik Milli Dram Teatrında Həsən Həsənovun
“Brüsseldən məktublar” əsərini
hazırlamışdım. Bu təcrübə mənə
imkan verdi ki, filmdə o dövrü, o
mühiti yarada bilək. Ancaq filmlə
bağlı çalışanda dövrlə, münasibətlərlə
bağlı daha dəqiq detallara ehtiyac hiss etdim. 1941-ci ildə Mikayıl Rəfilinin ssenarisi əsasında
“Səbuhi” filmi çəkilib. Hər dövrün
öz tələbi var. O filmdə Axundzadə az
qala bir inqilabçı kimi çıxış edir. Əslində Axundzadə heç vaxt
inqilabçı olmayıb, həmişə təkamül
yolu ilə getmək istəyib. Çingiz
Hüseynovun “Fətəli fəthi” romanı isə maraqlı
bir əsərdir. Romanda müəllifin çox qəribə
fikri var. Deyir ki, mən olanları olduğu kimi yazmağa
çalışdım, olmayanları ola
biləcək kimi. Şübhəsiz,
bütün bunlar Axundzadə haqqında mənim bilgilərimi
daha da zənginləşdirdi.
- Səhv etmirəmsə, çəkilişlər
üç ölkədə nəzərdə tutulmuşdu.
- Azərbaycanla yanaşı,
Gürcüstan və Türkiyədə də çəkilişlərimiz
oldu. Fikirləşmişdik ki, Tiflisdə,
Şeytanbazarda - Abbasqulu ağa Bakıxanovun evinin
qarşısında - Axund Ələsgərlə gənc Fətəlini
Bakıxanovla “görüşdürək”. Çox təəssüf ki, istədiyimiz
kadrları orada çəkə bilmədik. Gürcüstanla bağlı kadrların bir
çoxunu Şəkidə lentə aldıq. Kino illüziyadır. Bu
illüziyanı əvvəl kadr-kadr beynində qurursan, sonra
çəkiliş meydançasında gerçəkləşdirirsən.
Özü də tək sən
çalışmırsan, böyük bir kollektiv səninlə
birlikdə çalışır. Filmin
redaktoru Ramiz Rövşəndir. Rejissor
ssenarisinin yazılmasında onun çox böyük köməyi
oldu.
- Hadisələr XIX əsrdə
cərəyan edir. Yəqin ki, çəkiliş
yerlərini seçərkən çətinliklərlə
qarşılaşdınız.
- Həm Bakıda, həm rayonlarda
çox böyük yenidənqurma işləri gedir. Binaların, küçələrin simaları dəyişir.
Biz Cənubi Azərbaycanın Xamnə kəndində
olan hadisəni Qala qoruğunda çəkdik. Çox gözəl bir yerdir. Qala
kəndində vaxtilə insanlar necə yaşayıbsa, o
dövrün tikililəri necə olubsa, o cür bərpa ediblər.
Mirzə Fətəlinin atasına məxsus olan
evi, həyəti orda çəkdik. Çox
güman ki, film elə o epizodla başlayacaq.
“Bu
film maarifçi filmdir”
- Bildiyimizə görə, filmdə
Axundzadənin əsərlərinə geniş yer
ayırmısınız.
- Filmdə Mirzə Fətəli
Axundzadənin həm maarifçi, həm filosof, həm də
məmur fəaliyyəti əks olunmalı idi. Çünki bu, maarifçi filmdir. Anarın başladığı dalğanın
davamıdır. Vaxtilə Anar Azərbaycanda
ilk maarifçi filmini çəkdi. Bu,
Üzeyir Hacıbəylinin həyat və
yaradıcılığından bəhs edən “Üzeyir
ömrü” filmi idi. Ondan sonra Mirzə Cəlilə həsr
olunmuş “Qəm pəncərəsi”ni. Sonra mən “Cavid ömrü”nü çəkdim.
“Sübhün səfiri” bir növ bu
tetralogiyanı tamamlayır. Bu mənada
Axundzadənin bütün fəaliyyətini təfərrüatı
ilə ikiseriyalı filmdə əhatə eləmək çətin
olsa da, çalışmışıq ki, əhatə edə
bilək. Mirzə Fətəli barədə
Aydın Talıbzadənin çox gözəl bir sözü
var. Deyir ki, Axundzadə Azərbaycandan Avropaya pəncərə
açdı. Bəli Axundzadə Avropaya pəncərədir.
- Ramiz müəllim, filmdə
böyük simalarımızdan kimlər yer alıb?
- Filmdə Üzeyir Hacıbəyli,
Cəlil Məmmədquluzadə, Həsən bəy Zərdabi,
Axundzadənin şəxsiyyətinin formalaşmasında
bilavasitə rolu olan Mirzə Şəfi Vazeh və Axund Ələsgərə
kifayət qədər yer ayrılıb. Axund Ələsgər
rolunu Bəxtiyar Xanızadə, Həsən bəy Zərdabi
rolunu Məmməd Səfa, Abbasqulu ağa Bakıxanov rolunu Fəxrəddin
Manafov ifa edirlər. Anar bəzən Mirzə
Fətəlinin özünü o personajların içinə
gətirir.
Filmdə Mirzə Fətəlinin
ölümünü deyil, bununla bağlı xəbəri
veririk. Axundzadə bu dünyadan nigaran getsə də,
çox xoşbəxt adam idi. Onun gördüyü işlər ümid verirdi ki,
bu nigarançılığın arxasında bir ümid
yaranacaq. Azərbaycanın bugünkü
gerçəkliyi Axundzadənin ümidlərinin tam
doğrulduğunu sübut elədi.
- Hazırda işin hansı mərhələsindəsiniz
və film nə vaxt hazır olacaq?
- Filmin tam yarısındayıq. Epizodlar yığılır, inşallah iyul
ayının ortalarında səsləndirmə ilə
bağlı işlərə başlayacağıq. Filmi çox güman ki, payız aylarında
tamaşaçılara təqdim edəcəyik. Taleyimdən çox razıyam ki, bu filmi çəkməli
oldum.
Kənan
Məmmədov: “Çalışmışam hər kadr bir təsvir
tablosu olsun”
Filmin operatoru Kənan Məmmədovdan
da xahiş etdik ki, film barədə fikirlərini bizimlə
bölüşsün:
- Bir məsələni xüsusi
qeyd etmək istəyirəm ki, Ramiz Həsənoğlu ilə
çoxdan birgə işləmək arzusunda idik. Amma alınmırdı. Nəhayət,
o, Anar müəllimin ssenarisini mənə təqdim etdi.
Mirzə Fətəli Axundzadə Azərbaycanın
ədəbi, fəlsəfi fikir tarixində misilsiz xidmətləri
olan şəxsiyyətdir. Bu sima
haqqında film çəkmək özü bir şərəfdir.
Mən məmnuniyyətlə
razılığımı verdim və işləməyə
başladıq.
Hər dəfə
operator kimi yeni filmə başlayanda mənim üçün ən
mühüm məsələlərdən biri filmin gələcək
təsvir konsepsiyasıdır. Çox
düşünüb-daşınandan sonra bu filmin təsvir
sistemini özüm üçün sistemləşdirdim.
Bu, mənim sayca 25-ci bədii filmimdir. 20-25
il bundan əvvəl çəkilmiş
filmlərlə bugünkü filmlər arasında yerlə
göy qədər fərqlər var. Çünki operator sənəti
dinamik inkişaf edən bir sənətdir. Çalışıram
müasir operator sənətinin dünya səviyyəsində
tendensiyalarını izləyim, görüm, bu sənətdə
nə yeniliklər var ki, bizim studiyanın imkanlarından
istifadə edib o yenilikləri tətbiq edim.
Həmişə
filmin dinamikasından söhbət düşəndə dramaturji
materialdan çıxış edirəm. Bu
filmdə özüm üçün təsvir
konsepsiyasını aydınlaşdıranda belə nəticəyə
gəldim ki, bu təsvir klassik mahiyyət
daşımalıdır. XIX əsrdə Mirzə Fətəli
Axundzadə şəxsiyyətinə uyğun təsvir çərçivəsində
öz fəaliyyətimi gördüm və mənə elə
gəlir ki, bu nəticəyə nail oldum. Çalışmışam
hər kadr bir təsvir tablosu olsun. Operatorun
ən mühüm təsvir vasitələrindən biri də
işıqdır. İşıqla operator
müəyyən bir epizodu faciəyə də döndərə
bilər, komediyaya da. Aktyorun daxili
iztirablarını açıb tamaşaçıya təqdim
etmək üçün işıqlandırma çox önəmlidir.
Baş rolda böyük sənətkarımız
Rasim Balayev çəkilib. Çalışmışam
ki, onu müəyyən çərçivəyə
salmayım. O tam azad olsun ki, kadrda da öz
imkanlarını göstərə bilsin.
Filimdə
mühüm məsələlərdən biri də rəng və
koloritdir. Sən düşünülməmiş
rəngli film çəkirsənsə, o
tamaşaçını yorar. Filmin
quruluşçu rəssamı Rafiz İsmayılovla xeyli sayda
ekran əsərində işləmişik. Çalışmışıq kostyumların,
dekorların, əşyaların rəngində harmoniya olsun.
Təranə
Vahid
Mədəniyyət.-
2012.- 8 iyun.- S. 11.