Məzarüstü
türbənin izi ilə
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində Nuh
peyğəmbərlə əlaqələndirilən toponimlər
çoxdur. Nuhdaban, Nəhəcir, Nehrəm və
Naxçıvanın özü...Xalq arasında
yayılmış və bu gün də mövcud olan inama
görə, Naxçıvan şəhərinin cənubunda
Nuhun qəbri var. Ehtimal olunan məzarın üzərində
- şəhərin Köhnəqala ərazisində möhtəşəm
bir abidə ucalır.
Nuhla bağlı rəvayətlər bu gün də
yaşayır
Nuhla əlaqədar rəvayətlər
daha çox Naxçıvanla bağlıdır. Qədim
dövrlərdən yerli əhali arasında yayılan rəvayətdə
təxminən 7500 il bundan əvvəl baş vermiş
“ümumdünya daşqını” zamanı Nuh və Allaha
iman gətirənlərin mindiyi gəminin ilk dəfə
Naxçıvanda quruya çıxdığı söylənilir.
Bu kimi əfsanə və rəvayətlərin
yaranmasının elmi əsası olduğunu deyən alimlər
də var.
Araşdırmalar göstərir
ki, qədim yunan alimi Klavdi Ptolemey ilk dəfə
Naxçıvanı Nuh peyğəmbərin məskəni
kimi xatırlatmış, XVI əsrin ərəb alimi,
coğrafiyaşünas Əl-Şərifi nəinki Nuh
peyğəmbərin qəbrinin, hətta gəmisinin
qalıqlarının da Naxçıvanda olması barədə
ətraflı məlumat vermişdir. Yəhudi alim İosif
Flavi isə Naxçıvan torpağını Nuhun gəmisinin
dayandığı ilk ərazi hesab edİb. Rus tədqiqatçısı
K.N.Smirnov isə Nuhun qəbrinin Naxçıvanda olduğunu
söyləmiş və hətta onun yerini də göstərmişdir.
Tarixdə “Ümumdünya
daşqını” barədə rəvayətin ilk
yazılı variantı eramızdan əvvəl II minilliyin
ortalarına aid edilən şumer əfsanəsidir. Bu əfsanəyə
görə, Naxçıvan dünyanın ən qədim
sivilizasiya mərkəzi olub. Rəvayətin Naxçıvan
şəhəri ilə bağlılığının tarixi
əsası var. Belə ki, Naxçıvan Mesopotamiya, Babil,
Hett və digər bu kimi qədim mədəniyyət mərkəzləri
ilə sıx əlaqələr şəraitində
inkişaf etmişdi.
XIX əsrin 80-ci illərində
Naxçıvan məktəblərində işləmiş
maarifçi K.Nikitin “Naxçıvan şəhəri və
Naxçıvan mahalı” adlı əsərində Nuh
tufanının Naxçıvanla əlaqədar olması barədə
məlumat verir: ”Rəvayətə görə, əfsanəvi
tufandan sonra Nuh peyğəmbəri gəmisi ilə birlikdə
Ağrı dağına gəlib çıxır... Bundan
sonra Nuh Naxçıvanda yaşamış və burada dəfn
olunmuşdur. Hələ indi də onun buradakı məzarının
və türbəsinin yerini göstərirlər...”. O, Nuhun
Naxçıvandakı qəbrini də görmüş və
onu belə təsvir etmişdir: “Nuhun qəbri şəhərin
cənub tərəfindən qədim qalanın
qalıqlarının yaxınlığında yerləşir.
Məzar XVIII yüzillikdə bərpa edilmişdir. İndiki
görkəmdə o, yerdən qalxan çox da böyük
olmayan türbəni xatırladır. Məbədin pilləkənlərlə
aşağı düşmək tələb olunan interyeri
dairəvi, çətinliklə keçmək mümkün
olan, ortadan daş dirəklərlə möhkəmləndirilmiş
mağaraya bənzəyir. Həmin dirəyin altında Nuh
peyğəmbərin cənazəsi yerləşir”.
Türbə sovet dövründə
dağıdılıb
Rus tədqiqatçısı
V.M.Sısoyev Nuhun türbəsini təsvir edərkən onun mərkəzində
diametri iki metrə çatan səkkizguşəli sütun
olduğunu göstərir. Təsvir edilən bu əlamətlər
yeraltı və yerüstü hissədən ibarət olan
türk türbələri üçün xarakterikdir.
Sözügedən qəbirüstü türbə
Naxçıvanda sovet hakimiyyəti qurulanadək minlərlə
insanın ziyarətgahına çevrilib, sovet dövründə
isə yüzlərlə tarixi abidə kimi Nuh peyğəmbərin
qəbri üzərindəki türbənin qalıqları da
dağıdılıb. 2006-cı ildə Naxçıvan
Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbovun
“Nuh peyğəmbərin Naxçıvan şəhərindəki
məzarüstü türbəsinin bərpa edilməsi
haqqında” sərəncamına əsasən, abidənin
yerinin aşkarlanması üçün elmi
araşdırmalar aparılıb və türbənin yeri
müəyyənləşdirilərək bərpa edilib.
Araşdırmalarda iştirak
etmiş AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin
şöbə müdiri Nizami Alıyev deyir ki, türbənin
yerini müəyyənləşdirmək üçün ilk
əvvəl Araz çayının sahilində arxeoloji
araşdırmalara başlanılıb: “Araşdırmalardan məlum
idi ki, şəhərin cənub hissəsində 1926-27-ci illərdə
dağıdılmış formada olan belə bir abidə qeydə
alınıb. Amma dəqiq yer göstərmək mümkün
deyildi. Dağıdılmış türbənin mövcud
olduğu yeri müəyyənləşdirmək üçün
görkəmli rəssam Bəhruz Kəngərlinin ötən
əsrin 20-ci illərində çəkdiyi əsər də
köməyimizə çatdı. Rəssam Nuh peyğəmbərin
Naxçıvandakı türbəsinin rəsmini 6 dəfə
naturadan kətan üzərinə köçürüb.
Orada açıq-aydın görünür ki, türbə
Köhnəqala ərazisində tikilib. Həmin nadir əsərlər
Naxçıvandakı Bəhruz Kəngərli muzeyində və
Dövlət Tarix Muzeyində nümayiş etdirilir. Sonradan həmin
yerdə qazıntı işləri aparıldı və
türbənin qalıqları tapıldı”.
Qədim
abidəyə yeni nəfəs
Türbənin özülü
tapılarkən 8 guşəli və girişinin qərb
istiqamətdən olduğu müəyyənləşdirildi və
onun üzərində bərpa işlərinə 2007-ci ildə
başlanıldı. Qəbirüstü abidənin layihəsi
də qazıntılar zamanı köhnə tikilinin tapılan
nümunələrinə əsaslanaraq hazırlanıb.
Türbə 3 hissədən - sərdabədən,
yerüstü məqbərədən və konusvari
örtükdən ibarətdir. Bərpa zamanı kərpic,
kaşı və müxtəlif naxış elementlərindən
istifadə edilib.
Qeyd edək ki, türbə bu
gün də inanc yeri kimi insanların diqqətindədir.
Naxçıvana gələn əcnəbi dini turizm həvəskarları
da bu məkanı ziyarət etməyə böyük maraq
göstərirlər.
Ceyhun Zərbəliyev
Mədəniyyət.-
2012.- 2 may.- S. 15.