O, adını tarixə belə yazdı: istiqlal şairi

Xəlil Rza Ulutürk - 80

Əbülfəs Qarayev: “Xəlil Rza qədim poeziya tarixinə malik Odlar Yurdunun elə nadir sənətkarlarındandır ki, onun bütün əsərlərinin baş qəhrəmanı Azərbaycandır!”

Oktyabrın 30-da Akademik Milli Dram Teatrında Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Xalq şairi, görkəmli ictimai xadim, filologiya elmləri doktoru, professor Xəlil Rza Ulutürkün 80 illik yubileyinə həsr edilmiş təntənəli mərasim keçirildi.

Mərasimdə mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev çıxış edərək Xəlil Rza Ulutürkün zəngin ədəbi irsindən, ictimai fəaliyyətindən danışdı. Nazir Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Xəlil Rza Ulutürkün 80 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 2012-ci il 4 iyun tarixli sərəncamını şairin yaradıcılığına dövlət tərəfindən verilən böyük qiymət kimi dəyərləndirdi və sərəncama uyğun olaraq ölkənin mədəniyyət və təhsil ocaqlarında, yaradıcılıq təşkilatlarında tədbirlərin, xatirə gecələrinin keçirildiyini bildirdi.

Əbülfəs Qarayev XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının odlu-alovlu şairi Xəlil Rzanın yaradıcılığından söz açdı. Bildirdi ki, şairin ədəbi irsi nə qədər çoxşaxəli, mövzu dairəsi nə qədər geniş olsa da, əsərlərinin ana xəttini vətənpərvər ruh, istiqlal amalı və milli ideyalar təşkil edib: “Xəlil Rza qədim poeziya tarixinə malik Odlar Yurdunun elə nadir sənətkarlarındandır ki, onun bütün əsərlərinin baş qəhrəmanı Azərbaycandır!”.

Şair vaxtilə dərs dediyi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda azadfikirli, istedadlı gənclərin yetişib formalaşmasında böyük rol oynayıb. Xəlil Rza həm də gözəl tərcüməçi, alovlu publisist olub: “1980-ci illərin axırlarında xalq azadlıq hərəkatı genişləndiyi zaman Xəlil Rzanın gur səsi o taylı-bu taylı Azərbaycanın hər bir nöqtəsində eşidilməyə başlamışdır. O, bütün varlığı ilə xalq hərəkatına qoşulmuş, hər yerdə Dağlıq Qarabağ torpağına təcavüz edən erməni daşnaklarının separatizmini ifşa etmişdir. Məhz bu çıxışlarına, sovet imperializminə qarşı kəskin etirazlarına görə 1990-cı il yanvarın 26-da şair SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin əməkdaşları tərəfindən həbs edilib Moskvaya, Lefortovo həbsxanasına göndərilmişdir. Aramsız sorğu-sual, ağır ittiham şairin iradəsini qıra bilməmiş, o, zindanda da mübarizəsini davam etdirmişdir. 8 ay 13 gün öz mühitindən təcrid olunmuş şair odlu-alovlu qəlbinin işığında "Lefortovo gündəliyi”ni, 200-dən çox şeir, poema və məktub qələmə almışdır. Bu əsərlər mübariz şairin ictimai-siyasi dünyagörüşünü əks etdirməklə yanaşı, həm də öz bədii dəyəri, məzmunu ilə milli poetik fikri zənginləşdirən örnəkdir.

Sovet rejiminin hökm sürdüyü illərdə zamanın ideoloqları Xəlil Rzanın od püskürən şeirlərinə, açıq danışığına, cəsarətli çıxışlarına, həqiqətpərəstliyinə qısqanclıqla yanaşsalar da, şairin haqq səsi heç zaman susmamış, döyüşkən milli təfəkkürün inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Alovlu şair həm də Milli Qəhrəman atasıdır. Azərbaycanın azadlığı uğrunda Xəlil Rza Ulutürklə bərabər iki övladı döyüşmüşdür: onun qəhrəman poeziyası və qəhrəman oğlu Təbriz!”.

Azərbaycan xalqının Xəlil Rza yaradıcılığına böyük ehtiram göstərdiyini deyən nazir ədibin adının əbədiləşdirildiyini, ümummilli lider Heydər Əliyevin şairin yaradıcılığını daim yüksək qiymətləndirdiyini, onu “İstiqlal” ordeni ilə təltif etdiyini vurğuladı.

Xəlil Rzanın çoxlu sayda kitablarının nəşr olunduğunu deyən Əbülfəs Qarayev bu yaxınlarda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə şairin şeir və poemalarından ibarət irihəcmli kitabın çapdan çıxdığını da qeyd etdi. Onun yaradıcılığına həsr olunmuş tədqiqat əsəri də bu günlərdə işıq üzü görəcək. Nazir kitabların tərtibçisi, Xəlil Rza adını, Xəlil Rza irsini layiqincə yaşadan, təbliğ edən, şairin ömür-gün yoldaşı Firəngiz Xəlilbəyliyə dərin təşəkkürlərini bildirdi: “Xəlil Rza Ulutürk Azərbaycanın Xalq şairidir, o, eyni zamanda “İstiqlal” ordeninə layiq görülmüşdür. Ancaq mən elə bilirəm ki, şair Xəlil Rza Ulutürkün ən böyük mükafatı xalqımızın onun yaradıcılığına və şəxsiyyətinə bəslədiyi sevgidir. İnanıram ki, bu sevgi Azərbaycan xalqı var olduqca yaşayacaqdır”.

Yubiley gecəsində Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar çıxış edərək Xəlil Rzanın mübariz bir şair olduğunu dedi. Hələ sovet dönəmində:

Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram!

Qolumdakı zəncirləri qıram gərək, qıram, qıram!

- deyə haqq səsini ucaldan şairin dövr dəyişəndən sonra azadlıq mübarizəsinə qoşulduğunu, böyük ürək ağrısı ilə yazdığı “Davam edir 37” şeirini mübarizə yolunda kəskin silah kimi dəyərləndirdi. Xalq hərəkatı başlayan gündən xalqın ən sevimli ziyalılarından biri kimi mübarizlərə atılan, yolu həbsxanadan keçən şairin təlatümlər dolu həyatından danışdı.

“Xəlil Rza oğlunu da bu vətənə qurban verdi”, - deyən yazıçı ağır itkilərə böyük mətanət, böyük cəsarətlə sinə gərən Xəlil Rzanın irsini toplayıb çap edən ömür-gün yoldaşı Firəngiz xanıma təşəkkür etdi. Xəlil Rzanın həmişə qəlblərdə yaşayacağını, seviləcəyini və böyük minnətdarlıq hissi ilə xatırlanacağını bildirdi.

Xalq şairi Zəlimxan Yaqub çıxış edərək Xəlil Rzanın Azərbaycan ədəbiyyatındakı yerindən və xidmətlərindən danışdı. Bildirdi ki, Xəlil Rza daima yad ediləcək, çünki o heç zaman Azərbaycan xalqının qəlbindən çıxmayacaq. “Xəlil Rza mübariz idi, ötkəm idi, möhkəm idi. Zindan da gördü, şəhid atası da oldu, azadlıq mücahidi oldu, heç vaxt öz əqidəsindən, öz yolundan dönmədi. Xəlil Rza başdan-ayağa vətən eşqi idi” - deyən Zəlimxan Yaqub azad ruhu ilə milyonların qəlbini titrədən əbədi bir şair kimi xalqın yaddaşında, qəlbində, ürəyində yaşayacağını bildirdi.

Milli Məclisin deputatı, Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı Xəlil Rzanın azadlıq uğrundakı mübarizəsindən, vətəndaş bütövlüyündən, əzmindən və fədakarlığından söz açdı. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turan azadlıq şairinin kəşməkəşli həyatının təlatümlərindən, ağrılarından, bütün bunlara baxmayaraq, Xəlil Rzanın vüqarından, qürurundan danışdı. Xalq şairi Nəriman Həsənzadə Xəlil Rzanın yaxın dostlarından biri kimi onun insani keyfiyyətlərindən, ürəyiaçıqlığından, mərdanəliyindən söz açdı, xatirələrini bölüşdü.

Ölməz şairin ömür-gün yoldaşı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun fəxri doktoru Firəngiz Ulutürk şairin 80 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı imzaladığı sərəncama görə Prezident İlham Əliyevə dərin minnətdarlığını bildirdi. O, Xəlil Rza Ulutürkün vəfatından sonra 45 kitabının nəşr olunduğunu diqqətə çatdırdı və neçə ki, canında can var, şairin irsini sevə-sevə təbliğ edəcəyini, kitablarını nəşr etdirəcəyini, arxivini araşdıracağını bildirdi. Firəngiz xanımın çıxışı alqışlarla qarşılandı.

Tədbirdə görkəmli poeziya ustasının ictimai fəaliyyətinə dair videosüjetlər nümayiş olundu.

Rəsmi hissədən sonra Xəlil Rza Ulutürkün şeirləri Xalq artisti Nurəddin Mehdixanlının, Əməkdar artist Ağalar Bayramov, gənc aktyor və aktrisaların ifasında iştirakçılara təqdim olundu. Şeirlər əsasında kompozisiyalarla yanaşı, şairin sözlərinə yazılmış mahnılar da ifa olundu.

Ömrü dalğalarda, mübarizələrdə keçən Xəlil Rza Ulutürkün 80 illik yubileyi tarixə belə yazıldı: o, xalqı, vətəni Azərbaycan yolunda canını və oğlunu qurban verən fədakar AZADLIQ şairdir!

Təranə Vahid

Mədəniyyət.- 2012.- 2 noyabr.- S. 4.