16 avqust 1925
Bu, onun - sənətimizin, millətimizin iftixarlarından olan Bəxtiyar Vahabzadənin doğum tarixçəsi
Sonra gəlir onun özünütəsdiq
tarixçələri: 1945 (Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü), 1964
(filologiya elmləri doktoru,
professor), 1976 (Azərbaycan Dövlət
mükafatı laureatı), 1988 (M.F.Axundov
adına ədəbi mükafatın laureatı), 1984 (Azərbaycanın
Xalq şairi və
SSRİ Dövlət mükafatı laureatı), 1990 (Azərbaycan
Respublikası Ali Sovetinin
deputatı), 1995 (Milli Məclisin,
AMEA-nın üzvü)...
Aydabir, rübdəbir çap edilən kitablarının tarixçələri isə bir qəzet səhifəsinə sığışası deyil...
Onun Şəki şəhərində (fəhlə ailəsində) doğulmasının, kiçik yaşlarında ailəsi ilə Bakıya köçməsi, ADU (BDU)-nun filologiya fakültəsində təhsil alması, aspiranturada saxlanılması, namizədlik dissertasiyası müdafiə etməsi, 1943-cü ildə bədii yaradıcılığa (“Ana və şəkil” şeiri) başlamasının da “açma”ları qəzetlik deyil.
Amma bu başdan-başa Lirik İnsanın həm də təpədən-dırnağa Dramatik Adam olması haqda bir az geniş bəhs açmamaq mümkünsüz. Özü də tək elə ömrünün son 40 ilində yazdığı neçə-neçə pyeslərindən yox, həm də “vətəndaşlıq yaşı”ndan “məzar daşı”na qədərki çaba-çalışmalarından...
Ötən əsrin 60-cı illərindən şəxsi düşüncələrdə, ictimai künc-bucaqlarda, xüsusən Azərbaycan Dövlət Universitetində başlayan milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən olmuş bu böyük “milli xuliqan” 1958-ci ildə yazdığı “Gülüstan” poeması ilə Azərbaycan xalqının azadlıq və istiqlal uğrundakı “çoxjanrlı” mübarizəsində “ədəbiyyat qolu”nun -
Bayraqdarı oldu
Bəli, xalqımızın “dovşana qaç, tazıya tut” obrazı ilə xarakterizə etdiyi sovet imperiyası düz 52 il öncə (1962) bu poemaya görə “millətçi” damğası vurub Azərbaycan Dövlət Universitetindən çıxartdırdığı bu şairi 2 ildən sonra bərpa etməyə vadar olub. Bütün dövrlərin millətçi publisisti, qorxmaz müəllimi, tədqiqatçısı, vətəndaşı və sözügedən şairin yaxından-yaxın dostu professor Şirməmməd Hüseynov bunu daha dəqiq şərh edir: “Bəxtiyarı işdən çıxara bilməzdilər; bu, ciddi ajiotaja səbəb ola bilərdi. Məcburən onu doktorluq müdafiəsi üçün elmi məzuniyyətə göndərdilər”.
Niyə bu günə düşdün
Ay mənim məmləkətim?
Özümə düşmən olub
Aşıb-daşan sərvətim.
Necə dözdün bir belə
Müsibətə, müşkülə,
Çəkdiyi sitəm ilə
A yollaşan millətim?
İstəyirəm çaşmaya,
Dərdiylə yollaşmaya,
Bir daha qullaşmaya
Xan oğlu, xan millətim.
- deyən şairi elə “göndəriş”ə necə göndərməyəydilər?!.
Sovet rejimində milli varlığı kölgələndirilən, cürbəcür mənəvi məhrumiyyətlərə məruz qalan millətin dərdlərini rəmzlər və müxtəlif ədəbi üsullarla ifadə etmiş, 20-dən çox irihəcmli poemasında, pyeslərində hadisələri gah tarixə, gah başqa ölkələrə zorən “ezam” edərək öz millətinin dərdlərini dilə gətirmiş müəllif Sovet diktaturasını birbaşa ifşa edən əsərlərini sonralar “Sandıqdan səslər” başlığı altında nəşr etdirdi.
“Bütün bunlara baxmayaraq”, 70-dən çox şeir, 11 elmi-publisistik kitabın, 2 monoqrafiya, yüzlərlə məqalə, tarixi və müasir mövzuda 20-dən artıq irihəcmli poema müəllifinin keçmiş Sovetlər Birliyi xalqlarından əlavə, dünyanın bir çox dillərinə tərcümə edilməsi “qarşısıalınmaz” bir işə çevrilmişdi...
Tarixdən daha bir vərəq. 70-ci illər. Möhtəşəm bir tədbir
üçün Moskvaya
yollanan Azərbaycanın
şan-şöhrətli sənət
və incəsənət
nümayəndələri Bakı
aeroportuna getmək üçün “İkarus”a
əyləşiblər. Azərbaycan
KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev arxa qapıdan salona daxil olub, hər
kəslə ayrıca
əl tutur, hər birinin məraq-məramına uyğun
sözlər deyir.
Növbə lap qabaq oturacaqda əyləşmiş
Bəxtiyara çatanda,
ulu öndər üz-gözündəki təkrarsız
təbəssüm və
özünəməxsus bir
jestlə əl uzadıb, türkün şipşirin ana dilində ərklə deyir: “Nətəərsən
ə, millətçi?!.”
Nəhayət, sonuncu tarixçə:
2009. Həmin il fevralın 13-də
böyük şair, ölməz vətənpərvər
Bəxtiyar Mahmud oğlu
Vahabzadə 84 yaşında
vəfat edir...
Amma müdrik musiqi dəryamızdakılardan birinin
“maye”sinə və ötən əsrin sonlarında nail olduğumuz
milli istiqlalımız
qayəsinə - “nə
bilmək olar”, doğrudan da onu “bəlkə bir gün oyandırdı
muğam”?..
Əslində, hər gün,
hər saat oxunan (sözün hər iki felində:
oxucular və xanəndələr tərəfindən)
bir sənətkar həmişəoyaq hesab edilməzmi?..
“Millətin Bəxtiyarı”
Bu, şairin anım
tədbirlərindən birinin
adı idi. Yaxşı ad olduğuna görə, mən də bunu öz yazıma
yarımbaşlıq etdim.
Hansı
ki, mən bunu “Adı da şairanə şair” kimi vermək fikrindəydim.
Hələ mən bu şairə verilmiş “Xalq şairi” adı haqda da başqa
fikirdəyəm: onun Millət şairi, Vətən şairi adlandırılmasını daha
münasib hesab edirəm. Yeri gəlmişkən, mən
öz vətəndaş-oxucu
könlümün 40 il
bundan əvvəl verdiyi “fərman”la Azərbaycanın 7 nəhəngini
- əfsanəvi “yeddiqardaş”
soy-köküylə bir
ailənin üzvləri
hesab etdiyim Mirzə Ələkbər
Sabiri, Mirzə Cəlil, Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə və Məmməd Arazı bu adlarla təltif
etmişəm.
Ötən əsrin 60-cı illərindən
başlayaraq, ali məktəblərə
qəbul olunanların
əksəriyyəti adlarını
çəkdiyim bu millət rəmzlərinin
səyyar kurslarından
keçib gəlirdilər.
Onların “çöl auditoriyalarında”
abituriyentlərə öyrətdiklərini
universitet və institutlar nəinki artırmır, hətta çox vaxt onların fikir-zikrlə inşaladıqlarını “mümkün”
qədər malalayırdılar.
O vaxtlar milli müəllim adına
Mir Cəlal, Bəxtiyar
Vahabzadə, Şirməmməd
Hüseynov kimi beş-üç şəxsiyyət
vardı ki, onların irreal «çöl auditoriyaları»nda
yetişdirdikləri uşaqlar
real dərs auditoriyalarına
sığışmazdı. O müəllimlər öz
milli qeyrət antenaları ilə tutduqları mətləblərlə,
imkan düşdükcə,
biz tələbələri də tanış
edirdilər. Deyirdilər, Şəhriyar yazır
ki, “Eşq əhlisiz - məni yaxşı qanarsız, Gözlər yağış
yağdırmasa, yanarsız!”
Mir Cəlal deyirdi: «Bizim yazdıqlarımızı
bir oxuyursuzsa, dediklərimizə diqqəti
iki yetirin; indi bizim sizə
yalnız deyə bildiklərimizi sabah
sizin yazıb bütün xalqa çatdırmaq imkanınız
yarana bilər...” Rəsul Rza “İkiaçılanlar”ında yazırdı:
“Adı peyğəmbərin
adından, Özü
primitiv şeytan!”. O dövrlərin məlum beynəlmiləlçi-sapmaçılarını
öz kəsərli məqalələri, şifahi
atmacalarıyla dilə-dişə
salıb daha da “məhşurlaşdıran”
Şirməmməd Hüseynov
özünəməxsus milli
istiotunu dərsdə əsnəyib-həsdəyən tələbələrdən də
əsirgəmirdi: “Balası,
adam da “Azərbaycan öz xoşa-xoşluğu ilə
çar Rusiyasının
tərkibinə qatıldı”
kimi “ciddi dərs”də yatar?!” Elə həmin “güllü” günlərdə
“Görüm ayılmasın
gec ayılanlar!” kimi “bədii” qarğışlar yağdıran
Məmməd Araz beynəlmiləlçi beyinlərə
nəqş edirdi ki; “Vətən daşı olmayandan - olmaz ölkə vətəndaşı”...
Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı ki; “Yarım o tayda qaldı, Yarım bu tayda
qaldı. Toyum burda çalındı, Yarım o toyda qaldı”...
Əlqərəz, böyük şairin həmin anım məclisinin özü də başdan-başa poetik idi. Bu ölkədə
onu ananlar, cismən yoxluğuna yananlar saysız-hesabsız
olsa da, oraya - Gənc Tamaşaçılar Teatrına
- salona yerləşəcək
qədər adam
dəvət olunmuşdu
(və onlar əsasən ahıllar, qocalar, yaşlı-başlılar
olduğuna görə,
lap adamın bu məkana qoca tamaşaçılar teatrı
deməyi gəlirdi...).
Həmin
insanlar bu şairi tanıyanlara nisbətdə dəryada damla, şairin tanıdıqlarınınsa çox
az bir
qismi idi. Səhnədəki bir əksə
- matəm anını
duyuran iri fotoşəklə, tədbirin
hüzn motivinə baxmayaraq, o məclis dedikcə xoşovqat, olduqca bəxtiyar bir yığınaq idi.
Orada
professor Nizaməddin Şəmsizadə
söylədi ki, Bəxtiyar aləmi bir gecəyə, bir aya, bir
ilə sığışan
deyil, - hərənin öz Bəxtiyarı var və mən
bir onu deyim
ki, Bəxtiyar Vahabzadə milləti daim ovxarda saxlayan
şairimiz kimi yaşadı və bu kəsər-əsərdən
hələ bizim gələcək nəsillər
də faydalanacaqlar.
Xalq yazıçısı
Anar Bəxtiyar Vahabzadəni dövrünün
vətəndaş-şairi, filosof-şairi, üsyançı-şairi
kimi xarakterizə etdi. AMEA-nın müxbir
üzvü, professor Nizami Cəfərov Bəxtiyar Vahabzadə ilə klassik şairimiz Səməd Vurğun arasında paralellər apardı və hər ikisinin ədəbiyyatımızda
tutduğu böyük
mövqedən bəhs
etdi. Türkiyəli millət vəkilləri,
elm-bilim adamları Bəxtiyar Vahabzadənin Türkiyənin şeir-sənət
aləmində çox
önəmli yer tutduğunu qeyd etdilər, vurğuladılar
ki, uzun illər türk dünyasına bio-geneloji qardaşlıq, birlik, poetik bahar ixrac
edən şair nə xoş ki, Azərbaycanın siyasi baharını - azadlığını, müstəqilliyini
də gördü.
Natiqlər ömrü uzunu Vətənin siyasi-ictimai dərdlərilə yaşamış
Bəxtiyar Vahabzadənin
son ağrısından söz
açdılar. Dedilər ki, Qarabağ
dərdi onunla birgə gömüldü
məzarına. Onun əlləri
“20 Yanvar” rejissorlarından
olan bir rus generalının sifətinə sillə çəkməklə fiziki
qisasını qismən
almış olsa da, qələminin borclu qaldığını
söyləyirmiş. “Muğam” poemasındakı
yanğısını daha
ərşəbülənd etmək üçün Qarabağın işğaldan
azad olacağı günü gözlədiyindən
danışırmış axır günlər...
O ulu və daim
olu şairdən çox danışdı
o məclis. Amma orada hər kəs bunu da
yaxşı bilirdi ki, bundan belə
xalq bu millət
şairi haqda nə qədər danışsa da, onun bu millət
haqda yazdığı,
danışdığı qədər danışa bilməz...
Bu yazıda həmin danışıqlardan danışmaq
mümkün olmasa da, yazdıqlarından bir-iki nümunə:
Həyat,
gecən də var, səhərin də var,
Sənin
şəkərin də,
zəhərin də var...
* * *
Anamız
birdirsə Vətən
də birdir
Nə ana, nə Vətən iki olammaz.
Qürbətdə tapdığın xeyir
də şərdir
Qəlbin bu xeyirdən isıqlanammaz.
Qürbətin xeyrinə ay aldanan
kəs,
Vətənin şərinə kim ortaq olsun?
Vətəni özünə qürbət
sanan kəs
Sənin
anan ölüb, başın sağ olsun!
* * *
Bizim sənət dünyasının
Qırıq telli sazıyam;
Bircə
bundan razıyam ki,
Özümdən narazıyam.
* * *
Özüylə savaşı nə bilsin naşı?
Daim savaşdadır
aqil özüylə.
Dostun pis işini üzünə qarşı,
Yaxşı işlərini ardınca
söylə!
* * *
Dişlərim töküldü, saçım
ağardı,
Yaşın nə günahı, yaş bəhanədir.
Taleyim daş atdı, başımı yardı,
Buna daş neyləsin,
daş bəhanədir.
Mən quzeyli oldum, bəxtim güneyli,
Ona çatammadım, çalışdım
xeyli,
Bəxtiyar, bəxtindən oldun
gileyli,
Bu da sənin üçün
xoş bəhanədir...
Tahir Abbaslı
Mədəniyyət.- 2014.- 15
avqust.- S. 13.