“Hanı sazım, hanı sənin tellərin?!

Orta əsrlərdən üzübəri başqa xalqların nümayəndələri Azərbaycan dilinin zəngin ifadə-üslub xüsusiyyətlərinə valeh olub, bu dildə poetik nümunələr yaradıblar. Poetik imkanlarının genişliyinə, saz-söz vəhdətinin münasibliyinə görə dilimizin vurğunu olan sənətkarlardan biri də milliyyətcə gürcü olan aşıq Şivğa (Luka Beridze) olub.

O, 1848-ci ildə Ahıska-Axalkələkdə anadan olub. Atası İoseb Beridze də saz-söz ifaçısı olub, aşıq Ruhani kimi tanınıb. Şivğa da erkən çağlardan sənətə maraq göstərib. Müasirləri ona dövrün görkəmli sənətkarı aşıq Şenliklə görüşməsini məsləhət bilirlər. O, ustadın görüşünə gedir. Aşıq Şenlik əvvəlcə Şivğanı imtahan edir, ifaçılıq qabiliyyətini yoxlayır. Sonra ona “Aşıq Qərib” dastanından Təbriz şəhərini vəsf-tərif etməsini xahiş edir. Onun bədahətən etdiyi tərif sənətkarın xoşuna gəlir. Onu özü ilə dəvət olunduğu bir toy məclisinə aparır. Deyilənə görə, aşıq Şenlik ona bir at da bağışlayıb.

Aşıq Şenliyin ustadlığı ilə Şivğa Axalkələk bölgəsinin ən tanınmış sənətkarına çevrilir. Özündən sonra gələn bir çox türkdilli gürcü aşıqlarının yetişməsində əvəzsiz xidmətlər göstərir.

Onu da qeyd edək ki, XIX əsrdə və XX əsrin əvvəlində Gürcüstanın Ahıska-Axalkələk bölgəsində aşıq Ruhani (İoseb Beridze), Georgi Saraçaşvili, aşıq Levan Tavrişvili, aşıq Yaral Torolaşvili, aşıq Zeyir (Topo Beridze), aşıq Pəktayi və başqaları Azərbaycan dilində şeir qoşub, mahnı oxuyub və dastan bağlayıblar. Bir-birindən maraqlı el şənlikləri yola veriblər.

Görkəmli ədəbiyyatşünas alim, akademik Həmid Araslı araşdırmalarında Azərbaycan dilində şeir yazan və aşıqlıq edən gürcü sənətkarlar haqqında yazır: “Bu sənətkarların zəngin irsi də Azərbaycan aşıq şeiri sənət xəzinəsinə əlavə edilmiş sərvətdir. Qafqaz xalqlarından: ləzgi, avar aşıq-şairləri kimi gürcü aşıqları da Azərbaycan dilini çox gözəl biliblər. Aşıq şeirinin müxtəlif janrlarında gözəl əsərlər yaradıblar”.

Professor Əzizə Cəfərzadə də öz araşdırmalarında Azərbaycan dilində yazan başqa xalqların sənətkarlarının yaradıcılığını yüksək qiymətləndirir: “Bu aşıqların yaradıcılığı şübhəsiz ki, Azərbaycan və gürcü xalqları arasında elmi-mədəni əlaqələrin dərinliyi, möhkəmliyi baxımından təqdirəlayiqdir”.

Araşdırmalarda o da göstərilir ki, Ahıska-Axalkələk aşıqlarının sevimli çalğı aləti saz olub. Bu səbəbdən onlar kamança, çonqur, skripka, dəf və digər çalğı alətlərindən istifadə edən tiflisli aşıqlardan ciddi fərqləniblər. Azərbaycan aşıq sənətinin ifaçılıq tərzinə daha çox yaxınlaşıblar. Aşıq Şivğa da belə sənətkarlardan biri olub. O, yaradıcı aşıq olsa da, əsərlərindən çox az qismi günümüzə gəlib çatıb. Əldə olan ən maraqlı əsərlərindən biri “Sazla deyişmə”dir:

Şivğa:

Hayıf olmuş, pərdələrin sökülmüş,

Əl dəyməmiş qulaqların bükülmüş,

Ağ sinəndən qamışların tökülmüş,

Hanı sazım, hanı sənin tellərin?!

Saz:

Qış olanda yel səninçün əsərdi,

Barmaqların pərdələrim basardı,

Dostlar söyünərdi, düşmən küsərdi,

Hanı Şivğam, hanı sənin əllərin?!

O, çoxşaxəli yaradıcılığında bəzən dövrün haqsızlıqlarına qarşı da səsini ucaldıb, ictimai bərabərsizliklə barışmayıb. Müəllif “Yoxsulun” rədifli şeirində kasıbların acınacaqlı vəziyyətindən bəhs edərək yazır:

Zənginin uşağı hər yana qaçar,

Füqara uşağı ağzını açar.

Ağzında çibinlər tərsinə uçar,

İnşallah olacaq, balı yoxsulun.

Professor Valeh Hacıyev də araşdırmasında göstərir ki, aşıq Şivğa ölüm ayağında yonub-bağladığı telli sazını sinəsinə sıxıb. Başının üstündən on bir saz asılıbmış. Bu, Şivğanın on bir saz aşığı üzərində çaldığı qələbənin rəmzi olub. Onun saza həsr etdiyi şeirlər yaradıcılığının ən kövrək və ən incə məqamlarıdır. Aşıq sazı özünə ən yaxın dost və həmdəm sanıb. Onun üstünə hətta günəş şüasının düşməsini istəməyib: “Sən burada qal, vallah, qızıl gün dəyər, əriməyə mən yetərəm, sazımsan...”

Klassik şeirimizdə, istərsə də folklorumuzda geniş yayılan nəsihətnamə mövzusu aşıq poeziyasında da özünü göstərib. Bütün bunlar aşıq Şivğanın yaradıcılığında da parlaq şəkildə özünü göstərib.

Gürcü xalqının Azərbaycan dilində də qələm çalan aşıq-şairi Şivğa ömrünün kamillik, yaradıcılığının coşqun çağlarında, 61 yaşında vəfat edib.

Savalan Fərəcov

Mədəniyyət.- 2014.- 7 mart.- S. 15.