“Gedək Günəşi bərabər öpək...”

Nurəngiz Gün həsrətin, nisgilin, sevincin və ümidin şəklini sözlə çəkib

Dünyanı Günəşsiz təsəvvür edə bilmədiyimiz kimi, poeziyamızı da “dünya mülkünə atəş zəmzəmi” olan Günəşsiz təsəvvür etmək mümkün deyil. Elə şairlər var ki, Aya aşiq, Günəşə təşnədir. Təbiətin poeziyasını öz yaradıcılığına daşıyan Nurəngiz Gün (1938-2014) kimi. Onun poeziyası gücünü, qüvvəsini, enerjisini Günəşdən alırdı; Nurəngiz, Günəş və poeziya.

Günəşi, Ayı dərk etmək, əslində Göyü, bütün dünyanı dərk etməkdir. Dünyanı dərk edənlər üçünsə bu dünya həm yoldur, həm də yolçu. Bu yolun başı “olum”, sonu “ölüm”dür. “Gəlimli-gedimli, son ucu ölümlü dünyada” yolu bilən, bu yolun sonunadək yürüməyi bacaran da var, yolun yarısında düşüb qalan da. Yola çıxan yolu tanımalıdır. Nurəngiz Gün yolu tanıyanlardan və “yol olanadək” getmək istəyənlərdən idi. Bu baxımdan onun “Yol gedirəm” şeiri çox düşündürücüdür:

Ruhumda ana laylası,

Başımda məğlub eşqim

Yol gedirəm, sinəm qaralanadək...

Arxamda sarp enişlər,

Çiynimdə Günəş tayası,

Ağuşumda Jaləm və titrəyişim,

Yol gedirəm, yol olanadək...

Yolu bilən yol gedir. Naşılar yolun nə başını bilir, nə ayağını. Nurəngiz xanım yolun başını bildiyi kimi, sonunun olduğunu da bilirdi. Bilirdi ki, bu yolu getmək o qədər də asan deyil, amma maraqlıdır. Axı “arxasında sarp enişlər” olan bu yolçunun çiynində “Günəş tayası”, “ağuşunda Jalə”si vardı. Və bu yolçu yol olanadək getməkdə qərarlı idi. Bu yolçunun ümidi işığa - Günəşədir. Şairə “yol uzunu arzular”ında “cilvələrlə sayrışan” gecələrin qoynunu” da unutmur; “Ulduz Ayın köksündə, Ay başımız üstündə” (Deyirlər, “Günəşin bir arzusu var, yar Ayına qovuşmaq, Ulduzun bir arzusu var, ayparayla buluşmaq”).

Bəlli ki, bu yolçunun gündüzlərini Günəş, gecələrini Ay aydınladır. Göylərə “hayqıran” Nurəngiz Gün poeziyasında Günəş aparıcıdır. Günəşə tapınan şairənin “Gedək, sərvim, Günəşi bərabər öpək” şeirində “Tanrının qapısını döymək”, “Günəşi öpmək” istəyi də əfsunlayıcı gücə malikdir:

Əzəl gedək Tanrının qapısını döyək.

Yağış versin... günahımızı paklasın.

Sonra gedək Günəşi bərabər öpək”.

“Ay mərhəmət”ində “gördüm ki, Ay olmuşam özüm də”, - söyləyən şairənin yuxusunun sonu səlamətliklə bitir;

Ayın

İynə-iynə

Saçaqlarında

Qoşa uçub, Günəşə tapşırıldıq.

Sübh tezdən hər ikimiz

Sarı-qızıl

Şəfəqlərə yayıldıq...”

Bir an da olsun Günəşsiz olmayan şairə nə göylərə salam verməyi unudur, nə Ayı, nə də “pak buludları”...

“Salam, göy üzü! Salam...

Salam, pak buludlar, salam, Ay!

Salam çiynini öpdüyün fağır dağlar...

Düşüncələrdən yorulan şairənin “döngəli dalana” dönüşü də Günəşsiz deyil. Bu Günəş onu yandırıb-yaxdığı kimi, həm də yandırıb yaşadırdı.

Günəş məni yandıra-yandıra,

Günəşin altında yana-yana

Oturdum

Kimsəsiz evimin

Astanasına.

Atasının unudulmaz xatirəsinə ithaf etdiyi “Amandı, dağlar” şeirində belə Günəşsiz olmayan Nurəngiz xanım “bu dünyada”kı “sıra dağlardan aralı, qərib-qərib boylanan” “evin ağacları, ağaclarının quşları, qıya çəkən durnaları, hay-haraylı qaranquşları, çiçəyi, çəməni, çəpəri” olan bir evi tərənnüm edir. Bu evin “çəpərindən o üzə dam boyda bir kişi yaşarmış” və “dam boyda bu kişinin dam boyda da sevgisi varmış”.

“Bir səhər... Günəş doğarkən

məhəllə diksindi.

Ölmüşdü hündür kişi

Olum və ölüm... qaranlıq və işıq...”

Bütün varlığı ilə Günəşə tapınan, “kölgə sözü yaddır mənə”, - deyən şairənin qibləgahı Günəşdir:

Zərrəyəm, hər nəyəm

Heç nəyə əyilmərəm,

Heç kimə baş əymərəm.

əgər səcdə edərsəm,

qibləm atəşgah olacaq!

Təşəkkürüm buğda, çiçək,

Ana südü...

Su və könül atəşi,

Bir də Günəş olacaq.

Nurəngiz Günün “erkən yuxudan durmağı”, “Günəşi qarşılamağı”, “Günəş çıxmayanda, hava tutqun olanda darıxmağı” səbəbsiz deyilmiş. “Poeziyası ümid, kədər, məhəbbət və qadın(lıq)... ətrinə bələnən”, “Ulu nənəm, Gün xanım, hey!” - deyən şairə “torpağın ulu nənəsi”, “andım”, “Tanrım”, “imanım”, “eşqim, duam, qızıl banım!” - dediyi Günəşə təşnədir. Ona soyuqdur, Günəşə çatmaq istəyir. Çatarsa, “Odundan ovuc-ovuc udmaq” istəyir:

Bu torpağın ulu nənəsi Gün xanım olub.

Gün xanım, Günəş xanım!

Andım, Tanrım, imanım!

Gün xanım, Günəş xanım!

Eşqim, duam, qızıl banım!

Mənə soyuqdur, Günəş...

Çatarsam,

Odundan ovuc-ovuc udacağam...

Eşidirsənmi, ulu nənəm, hey!

Gün xanım, Günəş xanım!

Sapsarı xanimanım!

Deyirlər, türk şairi Nazim Hikmət həbsxanada olarkən bir gün rəssam Abidin Dınovdan qəfildən soruşub: “Abidin, sən ümidin şəklini çəkə bilərsənmi?” Abidinin ümidin şəklini çəkdiyini və necə çəkdiyini deyə bilmərəm, amma Nurəngiz Gün şeirlərində həsrətin, nisgilin, kədərin, qəmin, sevincin və ən başlıcası ümidin şəklini sözlə çəkə bilib. Gün xanımın sözlə çəkdiyi şəkillərə ürəyinin sızıltıları, nisgilləri; sevinci, kədəri, qəhəri də hopub, elə Günəş sevgisi də...

Hər bir insan individualdır və ömrünü özünəməxsus şəkildə yaşayır. Bütün insanları qəlibə salmaq mümkün deyil, çünki hər biri özünəməxsus bir aləmdir. Buna görə də insan ömürləri bir-birinə bənzəmir. Bəziləri bu dünyadan qaçıb getmək istəyir, bəziləri tabuları, qadağaları yıxıb-dağıtmaq, azad olmağa çalışır. Bu mənada “Nurəngiz xanımın yaradıcılığında bir azadlıq var. Daha doğrusu, azad olmaq istəyi. Bəlkə Nurəngiz xanım dünya adlı qəfəsdən azad olmaq üçün bu qədər səy göstərir, uçmaq istəyir”. Bu giriftarlıq mənə İmaddədin Nəsimini xatırladır. Nurəngiz Günün “giriftar”lığı lap “Ey bülbüli-qüdsi, nə giriftari-qəfəssən, Sındır qəfəsi tazə gülüstan tələb eylə”, - deyən Nəsimidə olduğu kimidir. Azad düşüncə sahibi olan Nurəngiz Gündə “dünya adlı qəfəsdən azad olmaq” istəyi güclüdür.

Nurəngiz xanımın taleyi yaradıcılığına, yaradıcılığı taleyinə bənzəyir. Kamyu deyir ki, “Mənim faciəm ondadır ki, mən hər şeyi anlayıram”. Nurəngiz xanım da hər şeyi anlayanlardan idi. Tarix boyu anlayanların qisməti qəm yemək olub (“Dərd əlindən dağa çıxan” Füzuli babamız kimi). Hər şeyə - anlayanlara və anlamayanlara rəğmən həyat davam edir. Həyatda yaşamaq üçün nəyəsə tutunacaq, nəyəsə tapınacaqsan. Bu tapınacağın şey Günəş də ola bilər, Ay da ola bilər. Şairə Nurəngiz xanımın tutanağı “Eşqim, duam, qızıl banım!” dediyi “Bu torpağın ulu nənəsi Gün xanım, Günəş xanım”dır.

Şair ömrü yaşamaq tamam başqa bir şeydir. Şairlər “qara qələm kimi yazılır” - deyənlər nə qədər haqlıdır. Təbii ki, şeirlərindəki hər bir məqam şairin nəfəsidir, ruhudur. Bu nəfəs, bu ruh isə şairin ovqatından doğur. Şairin nəfəsi şeirin ölçüsünə, qəlibinə, formasına çevrilir. Bəzən misralar şairin nəfəsindən asılı olaraq kiçilir, daralır və ya əksinə, Nurəngiz Gün poeziyasında olduğu kimi, misra boyu uzanır, heç bir qəlibə sığmır. Qəliblərdə yaşamağa öyrənmiş insanlar duyğu-düşüncəsinə görə ölçülərə, çərçivələrə sığmayanları həmişə qınamağa çalışıblar. Lakin Nurəngiz xanım “Gün”dür...

Bir il öncə bizlərə, tərənnüm etməkdən doymadığı Günəşə əlvida deyən şairənin poeziyasından boylanan şəfəqlərin qarşısını kəsmək mümkün deyil! Nurəngiz Günün misralarından düşən nur illər ötdükcə daha da parlaq olacaq.

Lütviyyə Əsgərzadə

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Mədəniyyət.- 2015.- 23 dekabr.- S. 13.