18 fevral və 18 fevral...

1954-cü ilə bağlısı olum, 2015-ci il bağlı-dağlısı isə ölüm günün...

İndi, ay pir olmuş, bu saat mən neynim, necə eləyim? Özümü bu tarixçələrin hansı üstdə kökləyim - bu yazıda? Tamamilə Tanrıya məxsus olan bu qaçılmaz olayların hansını önə, hankını genə çəkim, ay bizimçün bu saat da canlı olan dost-qardaşımız Tehran qağa, hələ də təsir-təlim aurasını hiss etdiyimiz Tehran müəllim?!.

Qoy sənin də tam şərik olacağına yüzə-yüz əmin olduğum bir fikir deyim, əfəndim; hansı ilin hansı günündəsə doğulub, növbəti bir adla isimlənib, zəmanələrin diktələrilə buqələmuni sir-sifətlənib, ha tərəfə getməsinin fərqinə varmadan, sıradanbir ömür sürməyə nə varmış ki!..

Ölüm isə...

Hə, əsas məsələ bu fiziki yoxolmaya layiqincə hazırlaşıb, ömrün SONundan sonra da var olmaqdır ki, - sən buna nail oldun, Tehran Vəliyev!

Sən - şəxsi-ictimai görəvlərin içrə əsasən jurnalist olduğun üçün həmişə varolmanın nə demək olduğunu yaxşı bilirsən. Yəni bu, qohum-əqrəba üçün bir təskinlikdən əlavə, həm də sənin haqqında yazıb-yazasıların da əlinə-qələminə bir köməkdarlıq, bir tutarğadır; biz həmişə sənə nəqli-hekayəvi üslubda yox, canlı, əyani olaraq xitab edəcəyik...

Bəli, unudulmaz Tehran Vəliyev! Düz bir il öncə, neçə illər çalışdığın Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Azərbaycan ədəbiyyatına itki üz vermişdir” sözlərilə başlanan nekroloqunda “tanınmış tərcüməçi, jurnalist, redaktor, nazirliyin Kitab dövriyyəsi və nəşriyyatlarla iş şöbəsinin Nəşriyyat sektorunun müdiri” kimi məlumatlar vurğulansa da, sən həmkarların içərisində çox seçkin bir jurnalist idin və deməli, Ölümü Olumun davamı etmək “publisistika”sını da çoxumuzdan yaxşı bilirmişsən!

Sənin insanlarla münasibətlərində - fövri, dövri, məclis-məxləs, “atüstü”, hərdən də “manqalüstü” söhbətlərində də bir istedad vardı, ay əziz, lütfkar həmkar! Haçansa biz bir fikir-zikirdə yanılanda, sən “məsələ”ni “yanlış da bir naxışdır” kimi misallarla həll edərdin. Hər şeyə düz, ədalətli, Allahtərəfi yanaşanların gözlərinin içinə baxardın, hap-gopçu, qeybət-heybətçilərlə müsahiblik məhkumiyyətilə üzləşəndə isə qırağa - bu dünyanın “əfv”, “yolavermə” künc-bucaqlarına...

Hərdən, yazı-pozularımızın da dil-üslubuna toxunardın. Məsələn, otuz il öncə mənim bir hekayəmdə obrazlardan birinin qan düşməninə qoşulub gəlmiş hörmətli el aşığını ağırlamaq üçün işlətdiyi “...qapıma gəlmisən” ifadəsini “qapıma sən gəlmisən” kimi yazmağımı məsləhət gördün...

Otuz il əvvəl məsləhət gördüyün o sözləri xatırladığım bu anda mən də ötən ilin bugünlərində qəzetimizdə çap olunmuş nekroloqu gördüm və ayıldım ki, ay dadi-bidad, burada yazılıb: “...tanınmış tərcüməçi, jurnalist, redaktor və xeyirxah insan Tehran İmran oğlu Vəliyevin xatirəsi onu tanıyanların qəlbində həmişə yaşayacaqdır”.

Deməli, nə qədər ağır səslənsə də, bu əziz dostumuz və həmkarımız artıq yoxdur...

Deməli, tək elə istedadlı deyil, həm də elmi-aspektual, tez-tez özünün də işlətdiyi ifadə ilə desəm - “kompitetni” jurnalistə xitab-müraciət təhkiyəsində axıracan bilavasitəlik yox, bilvasitəlik də etməli.

Deməli...

Tehran birmənalı insan idi. Çoxlarının nəzəriycə yalnız “Allahın bir fağır bəndəsi” kimi görünən bu ağır kişi statiklikdən çox uzaq olan stabil adam idi. Mən hər dəfə onun haqqında fikirləşəndə “həmişə bir cür olmaq, eyni təhər-tövrdə qalmaq məsələsində heç kəs ona oxşaya bilməz” qənaətinə gəlmişəm. Hətta belə bir gümana da düşmüşəm ki, onu yaxından tanıyan və valideyn sarıdan psixoloji əyər-əskiklik yaşayan müasir “bəxtsiz cavan”ların çoxusunun ürəyindən “kaş mənim atam da belə olaydı” umuları keçir.

Tehran Vəliyev çox işgüzar, çalışqan olmaqla bərabər, həm də təvazökar və sözün yaxşı anlamında “qapalı” adam idi. Düzü, bu qədər yaxın olmağımıza, tez-tez görüşüb-söhbətləşməyimizə baxmayaraq, mən onun bu qədər tərcümələr etdiyindən xəbərsiz olmuşam. Mənim bu mənfimi onun “başını aşağı salıb işləmək” müsbəti kimi ifadə etmək daha düzgün olardı. Və bu yığcam xatirə yazısında onun tərcümə işlərindən danışmamaq da olardı (həm də bunlar həddən ziyadə çoxdur!). Lakin onun tərcümələrinin tək elə başlıqlarının poetikası məni onlardan bir neçəsini oxucularımızın da diqqətinə çatdırmağa vadar etdi: C.D.Selincer - “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” (roman), “Dülgərlər, qaldırın taxtabəndləri” (povest), “Banan balığının asan ovlanan günü”, “Esmeyə - həm sevdalı, həm də murdar”, “Pənbə göyçək dodaqlar və o yaşılı gözlər”. B.P.Petroviç - “Göyməcə qarının quyusu”, “Oddan çıxan hoppancıq”, “Qızılsaç”. U.Folkner - “Avqust işığı” (roman), “Həmin gün - şər qarışanda”, E.Heminquey - “Bəyaz fillərə bənzər təpələr”. F.S.Fitscerald - “Ritz” oteli boyda olmaz, “Yenidən Babildə” C.H.Feyrbanks - “Qafqazda və Mərkəzi Asiyada puça çıxan ümidlər”. L.L.Ratto - “Yuxuların çin olduğu yerdə” və s. və i. a. Bu məqamda onun mətbuata verdiyi müsahibələrindən birini də xatırlatmaq gərək: “Mən mətni öz içimdən keçirməsəm, tərcümə eləyə bilmərəm”...

Haradan harayacan gəldin...

Cəbrayıl rayonunun Mahmudlu kəndində doğuldun, Şükürbəyli kənd orta məktəbini bitirib, rayonlararası kinoprokatı idarəsində, bir il sonra Bakıda neft-qaz çıxarma idarəsində fəhlə işlədin. ADU (BDU)-nun jurnalistika fakültəsini bitirdikdən sonra “Texniki tərəqqi uğrunda” jurnalında ədəbi işçi, “Azərbaycan təbiəti” jurnalında tərcüməçi, “Dövlətnəşrkom” və “Gənclik” nəşriyyatında böyük redaktor, Tərcümə Mərkəzində Qərb ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri, “Azərbaycan” qəzetində şöbə müdiri, baş redaktorun birinci müavini, “Maarif” nəşriyyatının baş redaktoru, Mədəniyyət Nazirliyinin Nəşriyyat şöbəsi müdirinin müavini, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Nəşriyyat, reklamın təşkili və informasiya şöbəsi İnformasiya və reklam sektorunun, Kitab dövriyyəsi və nəşriyyatlarla iş şöbəsi Nəşriyyat sektorunun müdiri vəzifələrində çalışdın.

Və -

günlərin bir günü - nağılvari bir söhbətimizdə məndən soruşdun ki, iki oğlun olduğunu bilirəm, qızın da varmı, dedim, yox. Gülümsünərək dedin, dostlarından birinin yeddi oğlu olan anası dünyasını dəyişəsi ərəfədə qonşu gəlinlərdən birinə umuyla baxıb-baxıb “ay gəlin hey, - deyir, - Allah mənə bir qız payı vermədi... Öləndə məni bir yaxşıca ağlayarsan...”

Bu yazını başladığım andan bəri xəyalımda sənin, daha çox, “Xudafərin” şadlıq sarayında - oğlun Turqutun toyundakı bir duruşun canlandı. Qızlarının birinin toyunda iştirak edə bildim, o birində yox. Yəni, qardaş, səni layiqincə (sözün namərdliyinə bax, ha!) ağlayıblar və daha kifayətdir. Qoy sənin övladların bu “il”dən belə, mənim bu yazıya başlarkən keçirdiyim “olum, ya ölüm günü” dilemması qarşısında qalmasınlar; hər il “birinci 18 fevral”ı qarşılasınlar!..

Qəni-qəni rəhmət və hörmətlə;

Tahir Abbaslı

Mədəniyyət.- 2016.- 17 fevral.- S. 13.