Ömrün yeddi rəngi
Adətən yeddi rəng deyəndə, göy qurşağı göz qabağına gəlir. Qırmızı, çəhrayı, narıncı, sarı, yaşıl, göy, bir də bənövşəyi. Amma insan ömrünün rəngləri göy qurşağındakı pozitivliyi heç də həmişə təkrarlamaz. Ömrün yeddi rəngində ağ da var, qara da. Göy də var, boz da, qırmızı da... Əgər bu ömrü yaşayan rəssamdırsa, elədə bu rənglərin çalarları gah tündləşir, gah açılır, ən qəribə, ən ağlasığmaz boyalara çevrilir. İştə, həyat bu!..
Qara rəng - gediş
Üç il öncə dünya Toğrulsuz qaldı. Toğrul Nərimanbəyovsuz. Ona görə dünya yazıram ki, Toğrul Nərimanbəyov çoxdan Azərbaycan hüdudlarını aşmışdı. Azərbaycandan köçüb anasının vətəni Fransada, təsviri sənətin məbədgahlarından olan Parisdə yaşadığına görə belə yazmadım. Köçməyə qalsa, o qədər insan adına fani dünya deyilən məkanda yaşayış yerini dəyişir, Vətəndən uzaq düşür ki!.. Toğrul Nərimanbəyov yaradıcılığındakı genişlik ilə dünyanın idi, dünyanı kətan üzərinə yerləşdirə bildiyi üçün dünya miqyaslı rəssam idi. Toğrul getdi, onu sevənlərin, tanıyanların qəlbində böyük insan, dahi sənətkar itkisindən dolayı bir qara iz qaldı. Amma qara rəng ağın fonunda daha aydın görünür. Gediş qaradırsa, o zaman gəliş də ağ rəngdə olmalıdır.
Ağ rəng - gəliş
Narkozdan ayılanlar, röyasında gələcəklə bağlı nələrisə görənlər deyirlər ki, hər tərəfi ağ işıq bürümüşdü... İnsanın dünyaya gəlişi də, məncə, ağ rəngdə olmalıdır. Düzdür, hələ kimsə bu dünyaya necə gəldiyini nə yadında saxlayıb, nə də tam olduğu kimi təsvir edib... Toğrul da o isti avqust günündə dünyaya gələndə hər tərəf ağ rəngdə imiş. Ləkəsiz, saf, təmiz... Bu rəngin üstündə nə rəngdə desən, yazı yazmaq da mümkün. Böyük sevginin - əslən şuşalı mühəndis Fərman Nərimanbəyov ilə Tuluza gözəli fransız İrma Lya Rudenin sevgi dolu nikahından doğulan körpənin alın yazısı da şux rənglərlə yazılmalıydı.
Nərimanbəyovlar gah Bakıda, gah Fransada yaşayıblar. Amma Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyətinin
təhsil almaq üçün Fransaya göndərdiyi Fərman hakimiyyətdə kimlərin
olmasından asılı
olmayaraq, Vətənə
xidmət etməyə
borclu olduğunu düşünüb və
sovet Azərbaycanına
qayıdıb. Gözəl
bir ailə: cavan və yaraşıqlı
ata-ana, iki oğul övladı. Qadın balalarının tərbiyəsilə
məşğuldur, onlara
öz doğma dilini öyrədir. Ata da Azərbaycan
iqtisadiyyatının vacib
obyekti - Mingəçevirdə
elektrik stansiyasının
tikintisində çalışır.
Hər şey çox gözəl ola bilərdi,
əgər Fərmanın
daşıdığı bəy
soyadı olmasaydı,
xaricdə təhsil alması şübhə doğurmasaydı... Beləcə,
ömrün ağ
rəngin nuruna bələnmiş dövrü
bitir...
Qəhvəyi rəngin hakimiyyəti
Qəhvəyi qaranı, bozu, hətta qırmızını belə, özünə hopdurmağı bacaran rəngdir. Onun hakimiyyətində bir haqsızlıq var! Elə Toğrulun da, böyük qardaşı Vidadinin də həyatının dadını, işığını dəyişir qəhvəyinin hakimiyyəti. Fərman Nərimanbəyov sosial mənşəyi və xaricdə təhsil aldığı üçün etibarsız şəxs kimi şübhəli bilinir və Sibirə sürgünə göndərilir. Gözəl İrma balalarını dolandırmaq, qürbət ölkədə yaşamağı bacarmaq üçün nə vaxtsa öyrəndiyi dərziliyə başlayır. Firəng zövqü madam İrmanı Bakıda bacarıqlı dərzi kimi tanıtsa da, güc sahiblərinin həyat yoldaşlarına libaslar tiksə də, bunu ona çox görürlər - İrma 1941-ci ildə Səmərqəndə sürgün edilir. Ağır müharibə illərində atalı-analı ola-ola qohum himayəsində böyüyən iki qardaş - Vidadi və Toğrul dünyanın ən sərbəst sənətinə - rəssamlığa meyl edirlər. Bəlkə də bu, Tanrının bilərəkdən onlara bəxşişi idi: hər cür mənəvi basqı altında böyüyən, maddi çətinlik çəkən yeniyetmələrə ən sərbəst, ən duyğusal sənət qabiliyyətini bəxş etmişdi ki, həyat onları öz məngənəsində bir də sıxmasın.
Çəhrayı - arzuların boyası
Toğrul Nərimanbəyov 1950-ci ildə Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini bitirir, sonra da Vilnüsdə Litva Rəssamlıq İnstitutunda təhsil alır. Vilnüsdə təhsil aldığı illərdə Toğrul Tanrının ona verdiyi digər bir qabiliyyətini də cilalayır - Vilnüs konservatoriyasında vokal üzrə təhsil alır. Çox zərif və şirin lirik tenor səsli Nərimanbəyov sonralar ara-sıra kamera konsertləri də verəcəkdi, məşhur Neapol mahnılarını, Azərbaycan bəstəkarlarının romanslarını oxuyacaqdı. Hələliksə, gənc Toğrulun çəhrayı arzularında rəssam olmaq istəyi hakimdir: çəkmək, rənglərin sehrinə əsir düşmək eşqi onu məşğul edir.
Sərgilərdə 1952-ci ildən iştirak etməyə başlayan
rəssamın ilk fərdi sərgisi
1961-ci ildə Bakıda açılır. Həmin il Nərimanbəyovlar ailəsinin qovuşuq ili kimi də tarixə düşür.
Toğrulun usanmaz səyləri
nəticəsində anası İrmanın Bakıda yaşamaq hüququ bərpa
edilir. Atası Fərman da bəraət alandan sonra ömrünü Mingəçevir SES-in inkişafına
həsr edir. Qadağalardan, hökmlərdən güclü
olan sevgi, öz peşənə sədaqət, yaşayıb-yaratmaq
həvəsi Nərimanbəyovları
həyata bağlayır.
Çəhrayı rəngin hakimiyyəti
uğurla davam edir.
Qırmızı - mübarizə, od, bir də
nar
«Nar çəkəndə məni
elə bir hiss bürüyür ki, sanki nar şirəsi
içirəm. O, məni
təzələyir, gümrahlaşdırır,
mənə fərəh
verir. Nar - fenomenal,
açılmamış bardır».
Bu fikirlər Azərbaycanın
nar sevdalı rəssamı Toğrul Nərimanbəyova məxsusdur. O, mənzərələr
də çəkib, portretlər də. Monumental əsərlər də işləyib.
Müxtəlif teatr tamaşalarının
bədii tərtibatını
verib. «Nəsimi»
baletinin quruluşçu
rəssamı kimi Azərbaycan Dövlət mükafatına, «Min bir gecə» baletinə görə isə SSRİ
Dövlət mükafatına
layiq görülüb.
Amma Toğrulun bütün əsərlərində
bir mənası od olan,
yəni həm də Odlar diyarı
Azərbaycanın rəmzi
sayılan nar var. Toğrul Nərimanbəyovun
təsvirlərində öz
rəngində qırmızının
bütün çalarlarını
əks etdirən nar görmək mümkündür. Onun divar
rəsmlərindəki nar
təsvirləri də
Toğrul Nərimanbəyovun
avtoqrafını əvəz
edir. İlahi, bu sakit təbiətli,
zahiri görünüşü
qədim türk miniatürlərindəki hökmdarları
xatırladan, təmkinli,
asta səslə danışan kişi
qırmızı rəngin
doğurduğu təlatümü
içində necə
ram edirdi bəs? Axı, qırmızı bir gün onu
üsyana çəkəcəkdi!
Bir qədər gec, bir qədər tez - bu, olacaqdı.
Yaşıl - yeni sevgi, bahar rəmzi
Toğrul Nərimanbəyovu yaxından
tanıyanlar, emalatxana
qonşuları olan rəssamlar da hərdən təəccüblənirdilər
ki, sakit təbiətli, bu sənət sahiblərinə
xas dəliqanlılığı
olmayan, həyat tərzi sıravi insanlarınkından heç
fərqlənməyən Toğrul
öz əsərlərini
necə yaradır. Axı,
gərək rəssam
üsyankar, ürəkçalan
ola, cəmiyyətin
həyat normativinin axınına qarşı
çıxa! Qoyya da belə olub,
Qogen də, Matiss də, Modilyani də, Pikasso da, Dali də! İstəsək, elə Azərbaycan
rəssamlarının da
arasında bir neçə dəfə aşiq olan, həyatını dəfələrlə
yenidən başlayan,
adı çox məşhur, ya da sıradan bir gənc xanımla
eşq macərasında
hallanan neçə rəssamın adını
çəkərik. Amma söhbət
Toğruldan gedir.
Adının mənası kimi
Doğru olan Kişidən. Demə, ömrü
yarı edəndən
sonra yeni bir sevgi yaşamaq
onun da qismətinə
yazılıbmış. Sadəcə, adının
mənasını doğruldan
Toğrul bu dəfə də öz xislətinə sadiq qaldı: ona dəlicəsinə aşiq olan gənc xanımın sevgisi ürəyində cücərəndə ikili
həyatı şəxsiyyətinə
sığışdırmadı. Həyatına, yaradıcılığına
təravət gətirən
yaşıl rəngi seçdi.
Mavi əbədiyyət
Bu adda bir mahnı da var. Elə Toğrul Nərimanbəyov kimi çərçivələrə sığmayan başqa bir dahi soydaşımız
Müslüm Maqomayev oxuyub. Bizim - bəşər övladının tam hesablayıb
dərinliyinə gedə
bilmədiyi dəryalar
da, səma da mavidir. Öz sənəti ilə yadda qalanlar eynilə yaxşı əməllərin sahibi olanlar da əbədiyyətə
qovuşurlar, ölmürlər.
Artıq üç ildir ki, Toğrul Nərimanbəyov əbədiyyətə
qovuşub. Məzarı Parisin Passi qəbiristanlığında olan
rəssamın vəfatının
ildönümündə onu
ziyarət etmək istəyənlərin çoxunun
qarşısını fərqli
səbəblər kəsəcək.
Bu da bir
qismətdir. Əgər
Toğrulu yad etmək istəyirsinizsə,
başınızı qaldırıb
səmaya baxın və gülümsəyərək,
ruhuna salam
verin.
Gülcahan Mirməmməd
Mədəniyyət.- 2016.- 3 iyun.-
S.10