“...Qoy
o da Eldənizimiz olsun!”
Bunu - Eldəniz Zeynalovun doğum xəbərini eşidən
Səməd Vurğun
deyib...
İncəsənət adamları səhnələrdə, emalatxanalarda,
müxtəlif “pult”lar arxasında yarada-yarada öz obrazlarını da yaradırlar. Bəzilərininki
qol-budaqlı roman formulunda
olur, bir çoxlarınınkı müxtəsər
statik hekayət, bir qismininki də dramatik “şəkil”lərdə...
İndi görək məşhur aktyorumuz, Xalq artisti Eldəniz Zeynalov bu “şəkil”lərdən
hansına sahibdir.
Əvvəla
qeyd edək ki, Zeynalov Eldəniz
Məmməd oğlunun
doğumu da siyasi cəhətdən hədsiz dramatik ilə təsadüf edir; 1 yanvar 1937. Amma həm də “poetik-estetik” şəcərə
qapsamında; zamanın
ünlü sənətkarı
Həsənağa Salayev
nəsli çevrəsində.
Eldəniz bu doğma dayının təşviq-təşkililə
hələ məktəbliykən
“Azdram”ın bir çox tamaşasında uşaq rolları oynayıb.
Daha sonra Teatr İnstitutunun aktyorluq fakültəsinə
qəbul olunan Eldəniz tələbə
ikən “Əhməd haradadır?”da əsas
rollardan birinə çəkilib. Ali məktəbi bitirdiyi ildən (1962) Akademik Dram Teatrında işə başlayıb. İlk rolu
(“Sevil” tamaşasında
Gündüz) ilə teatrsevərlərin diqqət
“dövriyyə”sinə daxil
olub. Ovaxtdan ta ömrünün
sonuna qədər ölkənin baş teatrında olduğu kimi, 50-yə yaxın müxtəlif səpkili filmlərdə, radio-televiziya
tamaşalarında, dövrün
ictimai ifşa “brend”i sayılan “Mozalan” satirik kinojurnalının saysız-hesabsız
süjetlərində də
yaddaqalan obrazlar yaradıb.
Azərbaycandan kənarda da kinematoqrafçıların diqqətini
cəlb edən görkəmli aktyor “Dulsineya Tobosskaya” (“Mosfilm”), “Təyyarələr
enmədi” (“Özbəkfilm”)
kimi filmlərə çəkilib. İştirak etdiyi və səsləndirdiyi Azərbaycan
filmlərinin sayı isə bir qəzet
yazısına sığası
deyildir, - deyə, əminliklə söyləyəcəyim
bir qənaət naminə, onun özünün məşhur
“Ay yoldaş, emotsiya, emotsiya!” (Yaşar Nurinin “Alə, bir az diri
oynayın dəə!”)
epizodunu və “rejissor”un kəndlilərə umu-küsüylə
ərz etdiyi “...belə olar də, xarici kinolara yüz dəfə baxırsız,
öz kinolarımıza
heç dəfə!”
replikasını xatırlatmaq
istəyirəm. Qənaətimsə
bundan ibarət ki, Eldəniz Zeynalovun - çoxunda əlahiddə-aksental, bir neçəsində maksimum-ştrixal
səpki-səviyyədə iştirak etdiyi “Bir cənub şəhərində”, “Əhməd
haradadır?”, “Yeddi oğul istərəm...”,
“Babamın babasının
babası”, “Bəyin oğurlanması”, “Həyat
bizi sınayır”, “Yol əhvalatı” və s. filmlərə yüz yoldan çox baxılıb və hələ min dəfələrlə baxılacaq...
Respublikanın Əməkdar artisti,
Xalq artisti fəxri adlarına, “Humay” mükafatına layiq görülmüş
sənətkar 2001-ci il noyabrın 5-də dünyasını dəyişib.
Bunlar rəsmi
mənbə və statistik-kütləvi xatirələrdəki
Eldəniz Zeynalov. Qaldı
dost-doğma, məxsusi
-
“Seçilmiş” xatirələr...
Çox
seçkin, özünəməxsus
sənət və həyat yaşamış
bu aktyorun oğlu (bəzi səbəblərdən layiqincə
tanınmayan) rejissor
Elbrus Zeynalovun mətbu
səhifələrdə çizgilədiyi
“Eldəniz Zeynalov obrazı” bir çox maraqlı mətləblərə aydınlıq
gətirir. Oğul Zeynalov da, incəsənət
ictimaiyyətinin belə
bir qənaətini təsdiq edir ki, ata Zeynalovun
kinoda yeganə baş rolu, fundamental ekran məhsulu “Bir cənub şəhərində”ki Tofiq
obrazı olub. “Elə yaratdığı
saysız-hesabsız obrazlar
içərisində ən
çox bəyəndiyi
də məhz Tofiq idi...” - deyir Elbrus.
Ola bilər. Amma zövqlər müxtəlifdir.
Məsələn, bəndəniz onun
“Əhməd haradadır?”
musiqili kinokomediyasındakı
“Rəngsaz Əhməd”ini
daha rəngarəng-kolorital
obraz kimi qəbul edir.
Oğlunun dediklərindən: “Çox
zarafatcıl, başdan-başa
yumor damarlı, ən bəd kədərini də zarafata çevirən atamın yoxluğunu ciddi məqamlarda daha çox hiss edirəm. Münaqişə
sevən adam
deyildi, küsülü
qalmağı xoşlamazdı.
Heç
başqalarının da
küsülü qalmasına
imkan verməz, bir-iki “monoloq” və məhrəmanə dialoqla ayrılmaq ərəfəsində olan
ailələri barışdırardı.
Təmiz
insan idi. Bizə deyirdi, hansı peşədə olursunuz-olun,
çörəyinizi halal
qazanın. Hərdən “pavilyon” əhvalatlarından
da danışardı.
Onlardan birini də “mentalitet hekayəti” adlandırırdı. “Bir cənub şəhərində”yə çəkilərkən
Tofiq - atam, ssenariyə uyğun olaraq, qızı qucaqlamalıymış. Amma aktrisa
buna razılıq verməyib. Rejissor nə qədər
israr etsə də, qız “yumşalmayıb” və çəkiliş dayanıb.
Atam rejissora pıçıldayıb
ki, narahat olma, işıqları söndür, mən onu qəfildən qucaqlayacam. Belə də edirlər.
İşıqlar sönən kimi,
atam onu necə qucaqlayırsa, qız başlayır qışqırmağa. Rejissor göstəriş
verir ki, dayanmayın, çəkin.
Bir sözlə, həmin filmdəki o epizod “bədii” deyil; qız həqiqən çığır-bağır edir, qışqırır.
Bir neçə
filmdə də macəraları olub, bir çoxu da atamın ziyanına. Məsələn, “Yeddi oğul
istərəm” filmindəki
Mirpaşa obrazını
əvvəlcə ona həvalə etmiş rejissor atamın atdan qorxduğunu biləndə, rolu başqasına verib.
Atamın adını Səməd Vurğun qoyub. Babamgilə
qonşu Abdulla Şaiqgildə
tez-tez olan şair Yeni ilin ilk gecəsi məclisində “qonşu Məmməd kişinin oğlu olub” xəbərini eşidəndə
deyib: “Aya, a Həsənağa (H.Salayev - red.), Aybənizimiz
var, Gülbənizimiz
var, qoy bu da olsun
Eldənizimiz!”
Nəhayət... Dünyasını dəyişəndə yastığı altından
bir kağız çıxdı. Yaxın
dostları Telman Adıgözəlov və
Mikayıl Mirzəyə
yazmışdı ki,
mən həyatda olmayanda uşaqlarımı
sizə əmanət edirəm...”
Belə...
Tez-tez gülər üzünə,
şən zarafatlarına,
“alayıca süfrə
zövqünə” gələn
dost-tanışları da,
artıq “ölümün
döyməyə başladığı”
qapısını az açırmışlar.
Belə şeylərə
təəssüflənsə də, tamaşalarda yaratdığı obrazların
hələ də yaddaşlarda yaşamasına,
böyük ekran yadigarlarının uzun illər unudulmayacağına
əminliyi, onu, başı üstünü
kəsdirmiş ölüm
kabusu qarşısında
“zəlili-məğlubiyyət” duyğularından xilas edirmiş. Qaraciyər serrozu, ağır
ürək ağrıları,
olmazın ağrı-əzablar
yaşayan, şəkər
xəstəliyi səbəbindən
son günlərində hədsiz
dərəcədə arıqlayan
Eldəniz həyat eşqi, sənət sevgisi və doğal orqanizm gücü sayəsində
dözürmüş. Bir kərə dostlarından birinə deyib ki, məni məndəki
çoxsaylı xəstəliklərin
“baş qəhrəmanı”
öldürəcək. Elə belə də olub. Həmin “baş qəhrəman”
isə, teatral terminlə desək, “həyatdan götürülmüşdü”.
Belə ki, o, 26 sentyabr 2000-ci ildə aktyor Arif Quliyevlə qastrola (Astaraya) yollanır. Nahar etməkçün maşınlarını Kürdəmirdə
saxlayıb, “boğazlarını
yaşlamalı” olurlar.
Yeməkxanadan çıxıb hündür pilləkəndən
ehtiyatsızlıqla düşən
Eldəniz yıxılır,
qıçı sınır
və onu təcili olaraq Bakıya - Travmatologiya və Ortopediya Xəstəxanasına çatdırırlar.
Xəstəxanada yatdığı 2 aya yaxın müddətdə çox
dramatik məqamlar yaşanır; ürəyi,
qara iyəri xəstə, şəkəri,
ağrıları olan
aktyor ayağında ağır əməliyyata
da məruz qalır. Amma ayağını düzgün
bitişdirməyibmişlər, düz bir il ağrı ilə yaşayıb, sonra heç gəzib-yeriyə də bilməyib...
Bu ağrılı əhvalatı
yüngüllədəsi -
Balaca bir “məşqulat”...
Eldəniz Yaponiyadan gətirilmiş
(özü də çox işlənmiş)
və sükanı sağda olan bir maşın alır və əlbəəl gəlir Mikayıl Mirzənin yanına ki, getdik “yumağa”. Şıx çimərliyindəki
kababxanada yeyib-içib,
şəhərə qayıdanda
“Azneft”də dayanmış
yol milisi (polisi) görür, bir maşın ləngər vura-vura gəlir. Əl eləyib saxlatdırır,
Eldənizsə şığıyır
onun üstünə ki: “Nə var,
alə, nə istəyirsiz, bu camaatdan? Niyə bu zəhmətkeş
xalqı incidirsiz?
Hələ bu iki böyük sənətkarı
demirəm!”
Bu dəm Mikayıl Mirzə maşından düşüb girir Eldənizin qoluna, milis işçisindən üzr istəyib həmkarını çəkir maşına tərəf. Sol qapını açıb Eldənizi “rul” arxasına oturdur, özüsə qayıdır milisin yanına ki, bir az dil-ağız etsin. Deyinə-deyinə əlini sükana atan Eldəniz görür ki, bay, sükan yoxdu. Cəld hərəkətlə düşüb yapışır milisin yaxasından ki: “Bura bax, alə, Eldəniz səninçün hərif-zaddu bəgəm?! Tez elə, rulumu bəri ver!..”
Tahir Abbaslı
Mədəniyyət.- 2016.- 4
noyabr.- S.15.