Uca qəlbli “Qoca
Qartal”
Poeziyanın da, Vətənin
də, millətin, haqq-ədalətin də bənzərsiz aşiqi - aşıq Mikayıl Azaflı...
Təsadüfmü, ya poeziyanın “bəxtindənmi”, - şairlərin çoxu baharda doğulur. Mikayıl Azaflı kimiləri isə dünyadəyişim fəsillərilə də fərqlənirlər. Belə ki, bu aşiq Aşıq 1924-cü il martın 21-də doğulub, 1990-cı il oktyabrın 12-də vəfat edib...
Bəs bu yaz gəlim-payız gedimli vətənpərvər, el sevgi-maraqlarında qalan sənətkar həmin o 66 ildə nələr edib, nələr deyib gedib?..
Bu suala ən konkret cavabı onun, çoxlarına məxsus saysız-hesabsız ənənəvi “ozan-yazan”lıq məhsullarından xeyli fərqlənən misraları verir:
Eşidin,
ey dünya, eşidin, ellər!
Azərin ürəyi qana dönübdür.
Zəmidə sünbüllər, bağçada
güllər,
Xalqımın çörəyi qana
dönübdür...
Həmin xalqın oğlu Mikayıl Cabbar oğlu Zeynalov Tovuz rayonunun Azaflı kəndində anadan olub və
belə demək mümkünsə, sənətkarlığının
ən vüsətkar çağında göndərildiyi
“siyasi turizm”i istisna etsək, ömrü boyu bu kənddə yaşayıb, yazıb-yaradıb,
bu məkanda dünyasını dəyişib,
bu torpaqda dəfn edilib. Hər misranı aşiqanə bir (erkən yaşlarında “Coşğun”
təxəllüsüylə) coşqunluqla yazan, ulu aşıq sənətimizi pillə-pillə
qalxaraq, elə sağlığındaca klassikləşən
ustad ahıllığın
astanasındaykən doğma
kəndinin adını
adına təxəllüs edib. Bu adqoşma yüzlərlə
şirin qoşmalarda,
“Azaflı dübeyti”,
“Azaflı gözəlləməsi”,
“Azaflı gəraylısı”,
“Azaflı müxəmməsi”,
“Azaflı himni”, “Azaflı dağları”, “Azaflı bəhri” kimi “qəlb odduyu, bal dadıyı” saz havalarında yaşamada...
Bununla yanaşı...
Birbaşa mətləbə keçibən
deyək ki, ustadlığı hamı
tərəfindən etiraf
olunsa da, üzv seçildiyi Ümumittifaq Musiqi Cəmiyyətinin rəyasət
heyəti tərəfindən
cəmiyyətin birinci
plenumunda iştirak üçün Moskvaya dəvət edilsə də, azad Vətən
eşqli bu Aşıq ağlı kəsəndən bolşevizmə,
müdrikləşəndən sonra isə kommunizmə qarşı yüklənmişdi və
elə bu səbəbdən də
1961-ci ildə “evində
silah saxlamaqda” təqsirli bilinib dörd il azadlıqdan
məhrum edilmişdi.
Bu fakt el aşıqlığı
ilə tərs mütənasib səslənsə
də, müasirlərinin
vurğuladıqlarına binaən
söyləsək, Azaflının
lehinə işləyibmiş.
Onların qənaətlərinə görə, həbsxana həyatı bu sənətkara bir universitetdə qazanılacaq
qədər təcrübə
qazandırıb. Belə
ki, Azaflı dustaqxanada ikən, hər gün-günaşırı
bir şeiri bayır azadlığına
çıxar, dillər
əzbərinə çevrilərmiş...
Lakin müasirləri
bunu da bəyan
edirlər ki, Azaflı yaradıcılığı
ötən əsrin
80-ci illərinin ortalarına
qədər mətbuat
üzünə həsrət
qalıb. Sovet quruluşunun dayaqları
laxlamağa başladığı
həmin dövrdə
(iki-üç televiziya
əməkdaşının çaba-çalışması sayəsində) aşığın
öz iştirakilə
yaradıcılığına həsr olunmuş birsaatlıq veriliş efirə veriləndən sonra, o çağların
ifadəsilə desək,
“yeni Mikayıl Azaflı erası” başlayıb. Bir qədər sonra “Yazıçı” nəşriyyatı
onun “Qoca qartal” kitabını çap etdi, Şərifzadə adına Aktyor evində illərlə üstünə yasaq qoyulmuş ustadın öz iştirakilə təntənəli tədbir
keçirildi və televiziya vasitəsilə nümayiş etdirildi, “Əməkdar mədəniyyət
işçisi” fəxri
adına layiq görüldü. Ölümündən
sonra qeyd olunan yubiley təntənələri, Tovuzda
adına küçə verilməsi,
oxuduğu məktəbin
önündə büstünün
qoyulması isə mərhumun xatirəsinin əziz tutulmasından xəbər verir...
Daha nə xəbərlər?..
Taleyi sovet dövrü ilə bağlı olan bu haqq aşığının
əsərləri, yuxarıda
toxunulduğu kimi, o illərdə doğru-dürüst
yayılmayıb. Əslində, adı “KQB” siyahısına
düşmüş bir
sənətkarın belə
bir qismətlə üzləşməsi təbii
idi. Onun “günahı” da,
hardasa, 37-ci illərdə
hədəfə alınan
ziyalılarla eyni idi. Haqqın aşiqi olduğu,
türk soyundan gəldiyini açıq bəyan etdiyi üçün “pantürkist”
damğası vurulmuşdu
bu aşığa.
O illərdə onun gözəl el-ağız
ruhunda, əsil xəlqi üslubda yazdığı əsərləri
Türkiyədə də
yayılmışdı. Həbsxanada
yazdıqları sonralar
“Zindan şeirləri”
adı altında “Qoca Azaflıyam” kitabında işıq üzü görmüş
ustadın haqsızlıqlardan
yüksək etiketli giley-güzarı, ayrılıq
acıları, şəxsi
və milli-mənəvi
dərd-səri “uzun illər yasaqları” altında sarsılmış
bu şairin fövri bəyanına səbəb oldu. Çünki o kitabda “Azaflı
nə desin belə dünyaya, Olubdur qanunlar tələ dünyaya.
Tarix söylədi ki, hələ dünyaya - Bir doğru ədalət,
divan gəlməyib” kimi
misralar vardı!
Azaflının həyat və ömür yolu haqqında gerçəkləri
öz sələflərinə
(Şəhriyar, Bozalqanlı,
Ələsgər, Alı,
Şəmşir və
b.) yazdığı şeirlərdən,
müasirlərilə deyişmələrindən
də öyrənmək
olar. Xalq üslubunda
yazdığı gözəl
şeirlərilə bir
sıra türkdilli ölkələrdə də
tanınan Azaflının
dil-ağızlarda səslənən
üsyankar notları
“yuxarılar”ın kürklərinə
(əslində, şinellərinə)
birə saldığından
(istedadını, sənətkarlığını
etiraf etməyə məcbur olsalar belə), o, zaman-zaman bunun ağrı-acısını
çəkmiş, ömrünün
ən coşğun, yaradıcılığının ən çağlar çağında özü
həbs, sözü sürgün həyatı
yaşamalı olmuşdur.
Amma onu nəinki susdura bildilər, əksinə, Azərbaycan
aşıq poeziyasında
(1937-də həbs olunmuş
Mirzə Bilaldan, sonralar dustaq həyatı yaşamış
Məzahir Daşqından
fərqli olaraq) yeni bir görk-göstərinin
- “Zindan şeirləri”nin müəllifi olmağa vadar etdilər. Bəli, haqq aşıqlarımızdan
biri olan bu sənətkara
“dissident” ayaması qoşan
siyasi cahillərin bu cəhdi “mərdi qova-qova namərd etmək” adlandırılmalı ikən,
“gəmidə oturub gəmiçi ilə dava etmək” kimi “aformut” edilirdi. “Ozan”, “aşıq”, “folklor”, “buta” və s. kimi şirin-şəkər
ifadələr kanı
olan bu “dissident” isə yazırdı: “Mən dustağa bir xəbər ver, Açılıbmı
yaz, ay bülbül? Dərdim çoxdu, sənə deyim, Qələm götür, yaz, ay bülbül”. Bu məşhur
“Qoca qartal” tez-tez belə də azaylanırdı: “Qoca Azaflıyam, dilim var, - lalam,
Təbrizdə qardaşım,
Sibirdə balam, Elə dərd varmı ki, çəkməmiş olam,
Bax, onlar ağartdı başımı
mənim...”
Deyirlər, bu adamın bəxti əvvəldən
“bəndü-bənd” olub;
uşaqlığı çox
məşəqqətli keçib,
yaş yarımında
atasını itirib, yeddinci sinifdə ikən Stalinin şəkli üstünə
(bilmədən) mürəkkəb
dağıtdığından adı qara siyahıya
düşüb və
bir müddət qaçaq həyatı yaşamalı olub. Lakin o, ömrünün sonlarında
şahidi olduğu milli azadlıq hərəkatının qələbə
ilə nəticələnəcəyinə
də əminmiş və qızlarına (onlardan biri də
ünlü aşıq
Gülarə Azaflı)
“Mən bu işlərin belə olacağına, qadasın
aldığım azadlığımızın
bərpa olacağına
bütün ömrüm
boyu inanmışam!”
- deyib.
Saysız-hesabsız oxucularından eşitdiyimə görə,
onlar da Mikayıl Azaflının əbədi sevgilərlə
oxunacığına və
xatırlanacağına inanırlar...
Tahir Abbaslı
Mədəniyyət.- 2016.- 12
oktyabr.- S.15.