“Teatr festivalı gələcəyi
düşünənlərin sərmayəsidir”
“Kino yarandı, ardınca da televiziya. Son illərdə
internet hər şeyi üstələyir. Amma
heç birinin teatra gücü çatmır. Teatr yaranandan bəri karvan kimi sakitcə yol gedir.
Çünki yalnız teatrda insanla sənət
arasında canlı ünsiyyət yaranır”.
Gərək teatrı nə qədər sevəsən
ki, ona təkcə ömrünü həsr etməyəsən,
həm də onun tarixini araşdırıb zərrə-zərrə
topladığın məlumatları hər ay təkbaşına
(!) tərtib edib buraxdığın qəzetdə hər kəslə
səxavətlə bölüşəsən. Bəli, budəfəki
müsahibimiz məhz belə bir sənət fədaisi və
peşəkardır. Rusiyanın Əməkdar mədəniyyət
işçisi, tanınmış teatrşünas və tənqidçi
Valentina Fyodorova ilə II Şəki Beynəlxalq Teatr
Festivalında tanış olduq. Azərbaycana ilk dəfə gələn,
Bakının hüsnünə, Şəkinin təbiətinə
və mətbəxinə heyran olan, gördüyü hər
şeydə ilk növbədə pozitiv çalarları
görən xanımla teatr, Azərbaycan, festival barədə
maraqlı söhbətimiz oldu.
- Sizin Azərbaycana
ilk gəlişiniz hər halda Azərbaycan mədəniyyəti
və teatrı barədə heç bir məlumatınızın
olmadığı demək deyil...
- Mən QİTİS-də (o zamankı Dövlət
Teatr Sənəti İnstitutu) təhsil almışam. Biz «SSRİ
xalqlarının milli teatrı» kursunu keçmişik. Odur ki, keçmiş ittifaq respublikası kimi Azərbaycan
teatrının tarixi barədə müəyyən məlumatım
var. Sonralar isə ölkə daxilində qastrol səfərləri,
ezamiyyətlər olurdu deyə, bütün ittifaq ərazisində
teatr prosesini izləyə bilirdim. Amma bir
gün hər şey dağıldı və biz bir-birimizdən
ayrı düşdük. Bununla belə,
bizim - ömrünü teatra həsr etmiş adamların
dostluğu davam edir. Çünki teatr sərhəd
tanımayan bir sənətdir. Bu gün
dünyada nə qədər desəniz, siyasi, iqtisadi böhran
baş verir. Amma insanları mənən,
ruhən birləşdirən sənət, dəyərlər
bütün bunlardan üstündür. Biz
müxtəlif dinlərə etiqad edən, dünyaya fərqli
baxan insanlarıq. Bununla belə, əminik
ki, sülh, nəciblik, humanizm, ailə, xoşbəxtlik, sevgi,
insanın yaşamaq hüququ kimi dəyərlər var.
Bəli, bu gün biz Azərbaycanda nələr baş
verdiyindən ittifaq zamanında olduğu qədər xəbərdar
deyilik. Amma bizim böləcəyimiz heç nə yoxdur, əvəzində
isə mədəni əlaqələri qurmaqla bir-birimizi
qarşılıqlı olaraq zənginləşdirə bilərik.
- İlk
dəfədir ki, Azərbaycandasınız, üstəlik,
paytaxtdan xeyli uzaqda keçirilən beynəlxalq teatr
bayramında iştirak edirsiniz...
- Azərbaycanda
teatrın, incəsənətin inkişafının ölkə
rəhbərliyinin, bu sahələrlə məşğul
olmalı olan sahə rəhbərlərinin diqqət mərkəzində
olması çox təqdirəlayiqdir. Bu,
çox çətin və vacib işdir. Teatrın inkişafı naminə
çalışanlar gələcək üçün
işləyənlərdir. Belə baxanda
deyirsən ki, tamaşanı oynadılar, sonra da
çıxıb getdilər. Amma bu gün teatra gələn
adamlar sabah az da olsa,
yaxşılığa doğru dəyişəcəklər:
daha həssas, daha nəcib, mənən daha zəngin olacaqlar! Çünki teatr - gələcəyə, gəncliyə
qoyulan sərmayədir. Belə sərmayə
heç vaxt itib-batmır.
- Siz mətbuatda
fəal çıxış edirsiniz, hətta Y.Vaxtanqov adına Dövlət Akademik Teatrının
«Vaxtanqoves» qəzetinin redaktoru və yeganə
işçisisiniz.
- Bu qəzetin
əsası 1936-cı ildə qoyulub. 1941-ci ildə
müharibə başlayanda fəaliyyətini
dayandırmışdı. 2012-ci ildə
onu bərpa etdim. Qəzetdə teatrın
tarixi, bu günü ilə bağlı yazılar dərc
olunur. Tarixi materialları arxivlərdən,
ayrı-ayrı şəxslərdən zərrə-zərrə
toplayır və dərc edirik. Gəlin,
razılaşaq ki, bugünkü tamaşaçı heç
də geniş dünyagörüşünə malik, hər
şey barədə məlumatlı tamaşaçı deyil.
Məsələn, teatrda J.B.Molyerin "Zorən
xəstə" əsəri səhnələşdirilir.
Premyeradan əvvəl qəzetdə Molyer barədə,
əsər haqqında yazı yerləşdiririk. İlk tamaşa oynanıldıqdan sonra mətbuatda dərc
olunan resenziyaları səhifəyə qoyuruq. Təbii
ki, özümüz resenziya yazmırıq:
öz-özümüzü tərifləməyəcəyik
ki?
- Bugünkü Vaxtanqov teatrı bölgələrdə
necə, tanınırmı?
- Vaxtilə Rusiyada teatrlar bir-iki ay müddətinə
qastrola çıxardılar. Pul həyatımızın
ən vacib atributuna çevrildikdən sonra qastrollar qeybə
çəkildi. Hərdən mən deyirəm
ki, maliyyə sipəri dəmir pərdədən daha möhkəmdir.
Bu gün uzaq bölgələrdən teatra
baxmaq üçün Moskvaya gəlmək insanlar
üçün çətindir. Amma
bölgə sakinlərinin də teatrla ünsiyyəti mütləq
olmalıdır. İki il əvvəl
Rusiya Federasiyasının Mədəniyyət Nazirliyi
«Böyük qastrollar» proqramına start verdi və bu işə
böyük vəsait ayrıldı. Mənim əməkdaşlıq
etdiyim Vaxtanqov adına teatr bu yaxınlarda
Başqırdıstana qastroldan qayıdıb. Apardığımız
8 iri tamaşanı 15 dəfə oynadıq. 140 nəfərlik heyətlə, 4 ton yüklə səfərə
çıxmaq çox ağır bir işdir. Lakin belə bir əziyyətə qatlaşmağa dəyər.
Qastrol zamanı aktrisalardan biri mənə dedi ki, teatrda
çalışdığım üçün daha
peşman deyiləm. Bu qastrol böyük hadisə
kimi qarşılandı. İncəsənət
xalqın ayağına getməlidir. Bölgələrdə
fəaliyyət göstərən teatrlar heç də zəif
deyillər. Qastrol zamanı onlar da
görürlər ki, daha yaxşı tamaşalar qoymaq olar.
Digər Moskva teatrları da böyük
qastrolları bərpa ediblər. Teatr məkanını
yalnız bu cür birləşdirmək olar.
- Bayaq
dediniz ki, vaxtilə Azərbaycan teatrı haqqında məlumatlarınız
olub. Bəs bugünkü teatrımız barədə
nə deyə bilərsiniz?
- Təəssüf
ki, Azərbaycan teatrında çalışan insanlar,
rejissorlar haqqında bildiklərim artıq tarixi fakta
çevrilib. Bir zamanlar Tofiq Kazımovun
tamaşalarını görmüşdüm, onun
quruluşları barədə resenziyalar oxumuşdum. Sonralar bu əlaqələr qırıldı. Son illərdə yalnız sizin Rus Dram
Teatrının quruluşunda M.F.Axundzadənin «Müsyö
Jordan və dərviş Məstəli şah»
komediyasını Moskvada görmüşəm. Burada festivalın açılışında
Akademik Milli Dram Teatrının «Ölülər»
tamaşasını seyr etdim.
-
Tamaşa sizdə hansı təəssüratı oyatdı?
- Hələ
tələbəlik illərindən Cəlil Məmmədquluzadənin
«Ölülər» pyesindən xəbərdaram. Zaman
klassik əsərlərə hakim deyil. Əsərin
mövzusu bu gün də aktualdır. Tamaşada
məni heyran edən cəhət bilirsiniz, nə idi?
Kütləvi səhnələrdə saydım: 18 nəfər
eyni vaxtda səhnəyə çıxıb, amma heç biri
sadəcə, dayanıb epizodun bitməsini gözləmir. Aktyorların hər biri məşğuldur,
obrazdadır, kimsə o birinin arxasında gizlənmir. Hər bir obrazın ikinci planı tapılıb.
Bəli, tamaşa bir qədər köhnədəblidir.
Amma gəlin görək, «Ölülər»i necə
müasirləşdirmək olar? Tamaşaçı
onu qəbul edərmi? Şəxsən mən
«Ölülər»i müasir geyimdə bu günün qəhrəmanları
kimi görsəydim, tamaşada çox darıxardım.
-
Haqlısınız. Amma belə bir fikir
dolaşır ki, bütün dünyada teatr sənət aləmindəki
mövqeyini itirib.
-
Düzünü deyək, müxtəlif statistik hesablamalara
görə, adətən əhalinin 5-10 faizi teatra gedir.
Bilirsiniz, əyləncə, asudə vaxt keçirmə
imkanları nə qədər çox olsa da, reklam nə qədər
az olsa da, teatrı sevənlər mütləq
ondan xəbər tutacaq, teatra gedəcək. Bir
neçə teatr direktoru mənə etiraf edib ki, bu gün iri
afişalara, bilbordlara ehtiyac yoxdur. Sosial
şəbəkələrdəki ünsiyyət, şəbəkə
istifadəçilərinin öz təəssüratını
paylaşması salona daha çox tamaşaçı
yığmağa imkan verir, nəinki televiziya, radio, ya da şəhər
reklamı.
Teatr əbədi sənətdir. Özünüz
düşünün, kino yarandı, ardınca da televiziya.
Son illər də internet hər şeyi üstələyir.
Amma heç birinin teatra gücü
çatmır. Teatr yaranandan bəri karvan
kimi sakitcə yol gedir. Çünki
yalnız teatrda insanla sənət arasında canlı
ünsiyyət yaranır. Aktyorun səhnədən
tamaşaçıya baxaraq söylədiklərinin təsir
gücünü virtual aləmdəki heç bir oyun, əyləncə
əvəz edə bilməz. Mənim zənnimcə,
teatr dünyanın bədii dərk formasıdır,
dünyanı, ətraf mühiti anlamaq üçün bədii
vasitədir. Bu işi peşəkar səhnədə
peşəkarlar yerinə yetirməlidir. Teatrın
mahiyyətini açmaq üçün çox məqamlara
toxunmaq olar. Amma teatr üçün ən
vacib və birinci cəhət oynanılan tamaşanın
yüksək bədii həllidir.
- İlk dəfə iştirak etdiyiniz Şəki
festivalı barədə nə deyə bilərsiniz?
- Mən
çox şadam ki, Azərbaycanın Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyi teatr prosesini dəstəkləyir. Belə
beynəlxalq festivalları ayrı-ayrı bölgələrə
səpələmək uğurlu və uzaqgörən
addımdır. İnanıram ki, təxminən
üçüncü-dördüncü festivaldan sonra Şəki
həm də teatral şəhər kimi şöhrət
qazanacaq. Əhali görəndə ki,
şəhərin rəhbərliyi teatra gəlir, tamaşalara
həvəslə baxır, bu nümunə onları daha
çox səfərbər edir, həvəsləndirir, kimsədən
geri qalmamaq istəyi oyadır.
- Sizi Azərbaycanda bir də nə vaxt görəcəyik? Yəqin ki, növbəti
festivalı gözləməli olmayacağıq...
- Noyabrda
keçiriləcək beynəlxalq teatr konfransına dəvətliyəm...
Yəqin ki, hər şey yaxşı olsa,
Moskvadakı işlərimi nizamlaya bilsəm, gələcəyəm.
Müxtəlif ölkələrdən teatr
mütəxəssislərinin nələri müzakirə edəcəyi,
nədən danışacağı mənim üçün
də maraqlıdır.
Gülcahan Mirməmməd
Mədəniyyət.- 2016.- 30
sentyabr.- S.6.