“Azərbaycan mədəniyyətinə aşiq olaraq böyüdüm...”

İrfan Çiftçi: “Mədəni siyasətimizin məqsədi qardaş xalqlarımızı bir-birinə daha dərindən tanıtmaq, anlatmaq və yaxınlaşdırmaqdır”

Azərbaycan ona yad ölkə deyil. Müsahibələrində hər zaman Azərbaycana bağlılığı, iki qardaş ölkənin mədəniyyətinin bir-birinə daha yaxın olması üçün çalışdığını vurğulayır. Onunla söhbətimiz zamanı bu sevginin bir daha şahidi oldum. Müsahibimiz Türkiyənin ölkəmizdəki səfirliyinin mədəniyyət və tanıtım müşaviri, şair-yazar İrfan Çiftçidir.

- İrfan bəy, “Azərbaycan mənə yad deyil” deyirsiniz. Bəs burada olduğunuz müddətdə mədəniyyət sahəsinin hansı incəlikləri ilə yaxından tanış olmaq imkanınız olub?

- Mən Azərbaycan köklü bir ailədən gəldiyim üçün (11 yaşına qədər Qarsda yaşadım) qədim Azərbaycan mədəniyyətinə aşiq olaraq böyüdüm. Ondan sonra isə 15-20 yaşımdan etibarən bu sahədə oxumağa, özüm üçün araşdırmalar aparmağa başladım. Bu həm ailəmin, həm içindən gəldiyim ziyalı mühitin təşviqi, həm də öz arzum idi. Azərbaycan müstəqil olduqdan sonra Türkiyədən bura ilk gələnlərdənəm. Yəni, 1993-cü ildən etibarən Azərbaycana müxtəlif vəzifələrlə əlaqədar gəlib-getməyə başladım. Burada dostlar qazandım, yazılarım dərc olundu, ədəbiyyatı izləməyə başladım. Bütün bunlar “Vətən” cəmiyyətindən başlanan əlaqəmin davamı idi. Artıq iki ilə yaxındır ki, burada daimi vəzifədəyəm. Mənim kitabxanamda Azərbaycanla bağlı 5 minə yaxın kitab var. Amma buna rəğmən mən bəlkə Azərbaycanı, demək olar ki, 10-20 faiz öyrəndim deyə bilərəm. Azərbaycanın qədim mədəniyyəti, modern dönəmi çox önəmlidir. Rusiya işğalı, Bakıda neft istehsalı, memarlığından operasına, musiqisindən rəsminə qədər çox dərin araşdırılması lazım gələn məqamlar var. Yazmaqla, oxumaqla, gəzməklə doya bilmirəm bu zənginlikdən. Gördüyüm ən önəmli yeniliklərdən biri Azərbaycanın son 15 ildə başlatdığı mədəni və memarlıq sahəsində inqilabıdır ki, bu iş bəhrəsini verməyə başlamışdır. Ona görə də Bakı Avropa sayağı bir şəhər olmağa başladı.

Bundan başqa, Azərbaycanda dünya standartlarında yer alan mədəni hadisələr reallaşır. Yəni, Heydər Əliyev Mərkəzində, Beynəlxalq Muğam Mərkəzində, “YARAT” Müasir İncəsənət Məkanında və s. keçirilən tədbirlər Londonda, Parisdə, İstanbulda həyata keçirilən mədəni tədbirlər ilə eyni səviyyədədir. Musiqi festivalları və digər beynəlxalq mədəni layihələr. Bütün bunlar həm milliliyi, həm də dünyəviliyi qoruyan yüksək səviyyəli tədbirlərdir. Bizdə olmayan və örnək götürməyimizə səbəb olan hallardan biri də sizin Mədəniyyət Nazirliyinin yaradıcı qurumlarla sıx əlaqəsinin olmasıdır. Bunları müasir dünyanın ən qabaqcıl sənət-mədəniyyət nümunələri kimi dəyərləndirirəm və bunu hər yerdə, eləcə də Türkiyənin rəsmi və mədəni qurumlarında bildirmişəm. Məsələn, sərgi təşkilatçılarına Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi, regionlarla sıx əlaqə. Bir müddət əvvəl regionlardakı qalereyalar və muzeylər üçün “YARAT”da bir kurs təşkil edildi. Bu çox önəmli haldır. Yeni idarəetmə üsullarının öyrədilməsi və tətbiqi önəmlidir. Mədəniyyət Nazirliyinin regionlarda görüşlər, tədbirlər keçirməsi də çox önəmlidir. Amma məni narahat edən məsələlər yeni çəkilən filmlərin az nümayiş olunması və yeni nəşrlərin az tapılmasıdır. O cümlədən nazirliyin dəstəyi ilə çap olunan kitabları əsasən kitabxanalardan əldə edib oxumaq mümkündür və onlar satışa az sayda çıxarılır.

- Türkiyənin ölkəmizdəki səfirliyinin mədəniyyət və tanıtım müşavirliyi olaraq aktiv fəaliyyətinizi müşahidə edirik. Fəaliyyətinizin əsas istiqaməti və mədəniyyət siyasətinizi necə izah edərdiniz?

- Böyük Atatürkün bir düsturu var: Türkiyə Cümhuriyyətinin təməli mədəniyyətdir və əgər bir millətin incəsənəti yoxsa, demək, həyat damarı qopmuşdur. Bizim fəaliyyətimizin əsas istiqaməti, ulu öndərin dediyi kimi, iki dövlətdə yaşayan bir milləti bir-birinə daha yüksək səviyyədə, daha dərindən tanıtmaq, anlatmaq, anlamaq, axan iki çayın qollarını bir-birinə daha da yaxınlaşdırmaqdır. Bu işi elitar səviyyədə və gənclərlə görmək əsas məqsədimizdir. Son zamanlar ən çox gənclərin diqqətini çəkə bilən, iki qardaş ölkənin gənclərinin bir-birinin mədəniyyətini daha yaxından tanımasına xidmət edən layihələr reallaşdırmağı məqsədəuyğun hesab edirik. Yaxın aylarda özəl nəşriyyatlarla bərabər, Azərbaycanda türk dilində kitabların sərgisini təşkil edəcəyik. Bu, türk yazarlarının da iştirak etdiyi bir tədbir olacaq.

Əsas hədəfimiz Azərbaycanda fəaliyyət göstərən TİKA və Yunus Əmrə İnstitutu ilə birgə fəaliyyətləri genişləndirməkdir. Çünki bu təşkilatlar da artıq Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərəcək. Türkiyə və Azərbaycan arasındakı mədəni münasibətləri qurumlar arasında inkişaf etdirməyimiz lazımdır. Bu məsələ hazırda əsas problemdir. Bizim teatrlarımız, rəsm qalereyalarımız, yazarlarımız arasında birbaşa əlaqələr yoxdur. Bunları artıq, necə deyərlər, avtomatlaşdırmaq lazımdır. Mövsüm ərzində buradan bir neçə teatr truppası rahat şəkildə Türkiyəyə getməli, eləcə də oradan bura gəlməlidir. Bunlarla yanaşı, həm Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə reallaşacaq layihələrimiz, həm də bizim özəl layihələrimiz var. Şəhərlər arasında əlaqələri bərpa etmək lazımdır. Qardaş şəhərlər anlayışı var, lakin hazırda tam işlək layihələr deyil, bunları təkmilləşdirmək və işə salmaq lazımdır. Akademik qurumlar və təfəkkür mübadiləsini təmin edəcək layihələr reallaşdırmaq da işin əsas tərəflərindən biridir.

- Bu fikri bir qədər də konkretləşdirsək?..

- Məsələn, Azərbaycanda tam olaraq türk ədəbiyyatını təqdim edən kitab mağazaları hələ də yoxdur. Türkiyədəki Sabri Ülgener, Ahmed Güner Sayar, İlber Ortaylı , Rasim Özdenören kimi ədəbiyyatçılarla Azərbaycan hələ də yaxından tanış deyil. İlk dəfə Azərbaycana İLESAM ilə birlikdə 15 min kitab gətirdik. Sentyabr ayında bu kitabların paylanmasına başlanılacaq. Bunları artırmağımız lazımdır. Əsas işlərdən biri də mədəni əlaqələrimizin səviyyəsini və keyfiyyətini daha da yüksəltməkdən ibarətdir. Qeyd edim ki, bir millət – iki dövlət olmağın bir başqa, necə deyərlər, mənfi tərəfləri də var. Türkiyədən Azərbaycana, eləcə də buradan oraya o qədər də yüksək keyfiyyətli olmayan təhsil-tədris, yaradıcı iş və s. gələ bilir. Bunları dövlət səviyyəsində nəzarətə almaq lazımdır. Məsələn, Türkiyədə heç tanınmayan, zəif bir rejissor gəlir Bakıda film çəkir, bunu hər iki tərəf böyük bir hadisə kimi qələmə verir. Belə halların olmaması lazımdır.

- Son bir il müddətində hansı yeni layihələriniz reallaşıb?

- Çoxlu tədbirlər, birgə layihələr həyata keçirdik. Ötən ilin sentyabrında Bakıda keçirilən beynəlxalq kitab sərgi-yarmarkasına Türkiyə ilk dəfə olaraq ən böyük heyətlə qatıldı. 30-a yaxın nəşriyyat iştirak etdi bu sərgi-yarmarkada. Ayrıca olaraq Türkiyə-Azərbaycan nəşriyyatçılarının qurultayını təşkil etdik. Bunun sayəsində çox önəmli müqavilələr imzalandı. Azərbaycana Türkiyədən kitabların gəlməsi işini asanlaşdırdıq. Konsertlər, ədəbiyyat sahəsində qarşılıqlı işbirliyi həyata keçirdik. Mir Cəlal Paşayev və Əhməd Kabaklının yubileylərini qeyd etdik. Günay Mehdizadənin kuratorluğu ilə Türkiyə və Azərbaycandan bir çox rəssam və fotoqrafların “Rənglərin qardaşlığı” adı altında sərgisini təşkil etdik. Ən yaddaqalan hadisələrdən biri də Bakıda ilk dəfə olaraq “Mehtər” qrupunun çıxışı idi. Bu, tarixi bir hadisə oldu. İçərişəhərdə və Nizami küçəsində iki saata yaxın çox böyük konsertlər verdilər. Sabir bağından Nizami küçəsinədək içində kitabçılardan lokumçulara, zərgərlikdən təsbehçilərə qədər rəngarəng “İstanbul çarşısı” adı ilə böyük bir Osmanlı-Türk küçəsi düzəltdik. Həmçinin Bakıda təşkil edilən fəaliyyətlərin bir hissəsini Gürcüstanda da həyata keçiririk. Çünki oradakı səfirliyin mədəniyyət müşavirliyi bizə bağlıdır. Bu il bizim tədbirlərimiz daha çox Azərbaycan Cümhuriyyətinin 100 illiyi ilə bağlı oldu. Bunların çoxu hələ irəlidədir. 100 illiklə bağlı Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi və Türkiyənin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən şirkətləri ilə bərabər çoxsaylı layihələr həyata keçiririk və bu, davam edəcək.

- Qarşıda yeni layihələr də nəzərdə tutursunuzmu?

- Həm mədəniyyət, həm də turizm üçün önəmli olan planlarımız var. Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolunu mədəni marşrut halına gətirmək istəyirik. Yeni mədəni marşrut yaratmaq heç də pis olmazdı. Niyə, məsələn, dünyada çox məşhur olan Transsibir layihəsinin müasirini təşkil etməyək. Bakıdan İstanbula 3-4 günlük – içində konsert, sərgi, mətbəxi olan qatar səyahəti təşkil etmək. Bunu bir yolçuluq deyil, bir hotel rahatlığında olan əyləncəli, mədəni marşrut kimi təqdim etmək fikrindəyik. Bu, bölgə üçün də yenilik ola bilər.

- Sonda həm oxucularımıza, həm də Türk dünyasına arzularınız...

- Böyük türk mədəniyyətini bir araya gətirmək bizim ən böyük arzumuzdur. Ortaq türk dəyərləri bütün türk xalqlarının milli dəyəridir və biz bu dəyəri bir ad altında təqdim etməyi bacarmalıyıq. Ortaq musiqi tariximizin, ortaq türk mədəniyyətimizin olması mütləqdir. Bunu etdiyimiz zaman dünya da bizi tanıyacaq. Mehriban xanım Əliyevanın fəaliyyətlərindən sonra muğam sənəti dünyada daha geniş tanındı. İyul ayında Azərbaycanda təşkil edilən İSME simpoziumu (Beynəlxalq Musiqi Təhsili Cəmiyyətinin 33-cü Dünya konfransı – red.) dünyada bu birlik və tanıtım üçün mühüm addım idi. Türk dünyası olaraq bütün sahələri əhatə edən mədəniyyət industriyamızı yaratmalıyıq. Bu gün də dünənki kimi Türk dünyasını birləşdirəcək Ağaoğlulara, Hüseynzadələrə böyük ehtiyac var. Amma bütün bunlar bugünün texnologiyaları və idrakıyla olmalıdır. Çünki Hz. Mövlanənin dediyi kimi, “dünənin sözü dünəndə qaldı, bu gün yeni şeylər demək lazımdır”... Tariximiz, dünənimiz bir ola bilər, amma bugünümüzü də birləşdirməsək, sabah ayrı düşə bilərik. Əgər məhəbbətimiz varsa, bunu bacaracağıq. Məncə, var... sizcə var, ya yox? Türk dünyası, qardaşlıq deyib düşünən hər kəs özünə bu barədə sual verməli və bu yolda çox çalışmalıdır. Türkiyə-Azərbaycan arasında olan hər şey Türkiyənin və Azərbaycanın üçüncü bir ölkə ilə münasibətlərindən çox daha yüksək səviyyədə olmalıdır. Bizim şüarımız bu olmazsa, itirərik.

Lalə AZƏRİ

Mədəniyyət.- 2018.- 31 avqust.- S. 11.