70 il öncə səhnəyə çıxan “Nizami”

1939-cu ildə görkəmli bəstəkar, dirijor, Xalq artisti Əfrasiyab Bədəlbəyli dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 800 illiyi münasibətilə opera yazmaq tapşırılır. Bəstəkar əsəri ərsəyə gətirsə də, 1941-ci ildə başlayan Böyük Vətən müharibəsi “Nizami” operasının səhnə həllinə mane olur. Əsər müharibə bitəndən üç il sonra, 1948-ci il dekabrın 12-də Opera və Balet Teatrında təqdim edilir.

Operanın librettosunu bəstəkar özü yazmışdı. Xalqartisti İsmayıl Hidayətzadənin quruluş verdiyi tamaşada Nizami rolunu SSRİ Xalqartisti Bülbül, Əzranı Xalqartisti Fatma Muxtarova, Rənanı Əməkdar artistSona Mustafayeva, Hökmdarobrazını Əməkdar artist Ağababa Bünyadzadə ifaetmişdi. Səhnə əsərinin bədii tərtibatçısı F.Qusakidi.

Buil “Nizami” operasınınsəhnə həllini tapmasının 70 ilitamamolur. Əfrasiyab Bədəlbəylinin bu əsəri opera yaradıcılığında ideya-mövzu, obraz-janrdiapazonunungenişlənməsibaxımındanAzərbaycanmusiqimədəniyyətində əlamətdarhadisə idi. Müəllifilkdəfə dahiAzərbaycan şairinin ölməzobrazını operasəhnəsinə gətirmişdi.

Musiqişünas, Əməkdarincəsənətxadimi, akademikZemfiraSəfərova Ə.Bədəlbəylihaqqındakitabındaqeydedirki, bəstəkaroperanınlibrettosundatanınmış yazıçı MəmmədSəidOrdubadinin “Qılıncvə qələm” romanınınməzmununaəsaslanıb. Əsərdə mübarizə, iztirabxəyanətlə, məhəbbətnifrətlə, qətlvə sarayfitnə-fəsadı ilə bir-birinə qarışır. ƏsərinməzmununuXIIəsrdə Gəncədə baş verənhadisələrvə Nizamininhəyatı təşkiledir. Opera 5 pərdə və 6 şəkildənibarətdir.

Operanın çoxpərdəliolması, iştirakçılarınvə xorilə kütləvisəhnələrin çoxluğu, saraydatəmtəraqlı səhnələrbirqədərAvropanın “böyükopera” janrını xatırladanxüsusiyyətlərdir. Əsərdə şəhərintaleyiilə maraqlanan, Nizamivə mənəviyyatcaonayaxınadamlar özxeyrinigüdənlərə və hakimiyyəthərislərinə qarşı durmağacanatırlar. Şairnəcib, özxalqını, doğma şəhərinisevənbirinsankimitəqdimolunur.

Onudaqeydedəkki, Nizamipartiyasınınəngözəlifaçısı SSRİ XalqartistiBülbülolub. MusiqiMədəniyyətiDövlətMuzeyində “Nizami” operasınaaid üç fotosənədsaxlanılır. FotolardabizBülbülü Nizamiobrazında, AğababaBünyadzadəniisə hökmdarrolundagörürük. Digərfotolardaisə operayaaidkütləvisəhnələr özəksinitapıb.

Ə.Bədəlbəylioperadaxorsəhnələrinə geniş yerverib, buistiqamətinrolu önplana çəkilib. Budabəstəkarınxorsənətinininkişafınaayrıcadiqqətyetirdiyiningöstəricisidir. “Nizami” operasınınsəhnə ömrü çoxuzunolmasada, əsərinmusiqisiqeyri-adimelodizmiilə fərqlənir. GörkəmlisənətkarlarFatmaMuxtarova, Rəhilə Cabbarovabumusiqiləri çoxməharətlə ifaediblər. Hazırdaisə AkademikOperavə BaletTeatrınınsolisti, ƏməkdarartistRamilQasımovunifasındaoperadanNizamiariyası səslənməklə özhəyatını yaşayır.

“Nizami” operası Azərbaycanoperasənətinininkişafındairəliyə doğrudahabirpillə oldu. ƏsərmütəxəssislərtərəfindənAzərbaycandabuistiqamətintematik-janrdiapazonu, məzmunyeniliyibaxımındanmüsbətbirtəcrübə kimidəyərləndirilir.

Lalə AZƏRİ

Mədəniyyət.- 2018.- 8 iyun.- S.15.