Zəngin tarixə malik Füzuli abidələri: Qarğabazar məscidi və Azıx mağarası

 

Azərbaycanın qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik bölgələrindən biriFüzulidir. Bölgənin tarixinin qədimliyini qalalar, qədim insan məskənləri, arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş maddi mədəniyyət abidələri və nümunələri, qədim sikkələr, məişət əşyaları, həmçinin Orta əsrlərə aid memarlıq tikililəri və s. sübut edir. Rayonun ərazisi Antik və sonrakı dövrlərə aid çoxlu sayda maddi mədəniyyət qalıqları, tarixi abidələrilə zəngindir. Qarğabazar kəndi də belə tarixə malik yurd yerlərimizdən biridir.

 

Oktyabrın 20-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmiş Qarğabazar kəndinin adı Orta əsrlərlə bağlı qaynaqlarda “Qarğabazarı” yazılıb. Bu kəndin adına Osmanlı qaynaqlarında da rast gəlinir. Qarğabazar kəndi İbrahimxəlil xanın böyük oğlu Məmmədhəsən ağa Cavanşirin idarəçiliyində olub, sonra isə onun oğlu Cəfərqulu xan idarə edib. Kəndin adının mənşəyi ilə bağlı bir çox rəvayətlər və fikirlər söylənilir. Deyilənə görə, burada böyük bir bazar olub və həddən artıq səs-küylü olub. Elə bu səbəbdən də həmin yerə gəlmiş tacirlər kəndin adını “Qarğalıbazar” adlandırıblar. Əlbəttə, bu, rəvayətdir. Əslində isə kəndin adının Qarqar tayfaları ilə əlaqələndirilməsi daha düzgün variantdır.

 

Bu fikirləri Bakı Dövlət Universitetinin professoru, tarixçi alim İbrahim Zeynalov söyləyib. O bildirib ki, Qarabağ bölgəsində, o cümlədən Füzuli rayonunun ərazisində çoxlu sayda məscidlər var. Qarğabazar kəndində yerləşən eyniadlı məscidin tarixi qədimdir. El arasında bu, Şah Abbas məscidi kimi tanınıb, elmi ədəbiyyatlarda isə Hacı Qiyasəddin məscidi kimi öz əksini tapıb. Məscidin qapı çatı üzərindəki kitabədə yazılıb: “Bu məscidi böyük Allahın mərhəmətli bəndəsi Hacı Qiyasəddin tikdirib. Hicri 1095”. Bu da miladi tarixi ilə 1683-1684-cü illərə uyğundur. Tikilinin quruluşuna xarici görünüşünə gəldikdə onu deyə bilərik ki, Hacı Qiyasəddin məscidi eyvansızdır. Tamamilə yerli daş materialları ilə bir zaldan ibarət tikilib. Dam örtüyü tağ-tavan şəklindədir. Giriş qapısı nəzərə alınmasa, burada ağac materialdan istifadə olunmayıb. Məscid kəndin mərkəzindəki sal qayalı təpənin üstündə inşa edilib. Onunla eyni dövrdə (XVII əsrdə) tikilmiş karvansara isə həmin təpənin cənubunda yerləşir. Karvansara məscid konstruksiyasının memarlıq təhlili hər iki abidənin eyni memar tərəfindən tikildiyini söyləməyə imkan verir. Füzuli şəhərində, eləcə bu rayonun digər kəndlərində qədim məscidlər çoxdur.

 

Ümumiyyətlə, Füzuli bölgəsi Qarabağın qədim tarixi abidələrinin qeydə alındığı məkandır. Dünyanın ən unikal tapıntılarından biri olan Azıx mağarası da bu bölgədə yerləşir. Mağara Quruçay çayının sol sahilində yerləşir. Azıx mağarası Daş dövrü insanlarının yaşadığı məskən kimi bütün dünyada məşhurdur. Mağara 1960-cı ildə professor Məmmədəli Hüseynovun rəhbərliyi ilə AMEA-nın Paleolit arxeoloji ekspedisiyası tərəfindən aşkar olunub. Vaxtilə dünyanın ən qədim insanının yaşadığı bu mağaranın yerləşdiyi Azərbaycan torpağı, Qarabağımızın bir hissəsi, təəssüf ki, 1993-cü ildən erməni faşistlərinin işğalı altındadır. Əminik ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək məqsədilə zəfər yürüşünü davam etdirən şanlı Ordumuz Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu qədim yaşayış məskənini işğaldan azad edəcək”, - deyə tarixçi alim bildirib.

 

 

Mədəniyyət.- 2020.- 4 noyabr.- S.6.