Orada bir muzey
var...
Sumqayıtın tarixinə işıq salan məkan
Şair,
mütəfəkkir Ömər
Xəyyamın fikridir:
“Bu günü daha yaxşı görmək üçün keçmişi
bilməliyik”. Keçmişlə körpü yaratmağın
bir vasitəsi də muzeylərdə qorunan tarixi eksponatlardır. Əsrlərin yadigarı olan nümunələrdən sanki
uzaq keçmişin hənirini duyursan.
“Orada bir muzey
var” rubrikasında oxucularımızı paytaxtdan
kənarda – şəhər
və rayonlarımızda
fəaliyyət göstərən
və özünün
kifayət qədər
tarixi olan muzeylərlə tanış
edəcəyik. Bu silsilədən ilk olaraq yolumuzu Bakıya ən yaxın yerdən – Sumqayıtın
Tarixi Muzeyindən saldıq.
150 eksponatla başlanan yol
Sumqayıtın Tarixi Muzeyi Azərbaycan SSR Nazirlər
Sovetinin 13 mart 1967-ci il tarixli sərəncamı ilə
yaradılıb. Sumqayıt
Şəhər İcraiyyə
Komitəsi 1967-ci il 17
fevral tarixli protokolla muzey üçün ümumi sahəsi 360 kvadratmetr olan Səməd Vurğun küçəsindəki
132 saylı yaşayış
evinin birinci mərtəbəsində yer
ayırır. Həmin
il noyabrın
2-də muzeyin açılışı
keçirilir.
150 eksponatla fəaliyyətə
başlayan muzey gənc şəhərin
18 illik sənaye, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət sahələrinin
fəaliyyətinə dair
nümunələrlə sakinlərin
mədəni istirahətinə
müəyyən töhfə
verirdi. 1988-ci ildən
muzey ayrıca ikimərtəbəli binada
yerləşir. Həmin bina
2008-ci ildə əsaslı
təmir edilərək
sumqayıtlıların ixtiyarına
verilib.
Bu gün muzeyin fondunda 15 minə yaxın eksponat qorunur. Bu eksponatlar ayrı-ayrı
bölmələrdə – təsviri
və tətbiqi incəsənət məmulatı,
arxeoloji əşyalar,
fotoşəkillər, sənədlər
və s. üzrə əsas və elmi-köməkçi fondda
yerləşdirilib.
Ümumi
sahəsi 2680 kvadratmetr
olan muzey binasının xüsusi tərtibat verilmiş ekspozisiya, mühazirə, sərgi zalları, kütləvi tədbirlərin
keçirilməsi üçün
165 yerlik akt zalı sakinlərin xidmətindədir. Onu da qeyd edək ki, 54 yaşlı Sumqayıtın Tarixi Muzeyində təkcə şəhərin deyil, bütövlükdə ölkəmizin
keçmişini, mədəniyyətini
əks etdirən eksponatlar da var.
XII əsrdə buradan keçmiş tacirin dolçası
Muzeyə daxil olarkən, digər muzeylərdə olduğu kimi, burada da sanitar-gigiyena
qaydalarına riayət
edildiyini gördük. Girişdə ziyarətçilərin hərarəti
ölçülür, dezinfeksiyaedici
məhlul təqdim olunur.
Muzeydə qarşımıza ilk olaraq
Sumqayıt əfsanəsi
ilə bağlı yaradılan guşə çıxır. Birinci mərtəbədəki ekspozisiya
zalında xüsusi qurğunun köməyi ilə səslənən əfsanə ziyarətçiləri
xəyala aparır...
Muzeyin ekskursiya aparıcısı
Nərmin Kərimli eradan əvvəl II əsrdən etibarən, Çinin Sian şəhərindən
başlayaraq Şərq
ölkələrindən dolaşan
Böyük İpək
Yolunun bir qolunun Orta əsrlərdə
Sumqayıtın ərazisindən
keçdiyini söyləyir.
Maketə yaxın xüsusi
vitrinlərdə yerləşdirilmiş
etnoqrafik məişət
əşyaları arasında
bu nümunə diqqətimiz çəkir.
Bələdçimiz XII əsrə aid şirli şərab dolçasının Sumqayıt
ərazisindən tapıldığı,
vaxtilə buradan keçmiş tacirlərdən
birinə məxsus olduğunu vurğulayır.
Nərmin xanım bildirir ki, muzeyin ekspozisiyası
böyük və kiçik zallarda nümayiş olunur.
Bundan başqa,
birinci mərtəbədə
Qədim İpək Yolunun bir qolu
– Sumqayıt ərazisini
əks etdirən maket, saxsı və mis qablardan
ibarət guşə,
“Sumqayıt XXI əsrdə”
adlı rəngkarlıq
əsəri yer alıb.
Sumqayıtın “Həyat ağacı”
Birinci mərtəbənin
tam ortasında maraqlı
bir kompozisiya ilə qarşılaşırıq. Müəllifi İlqar Əliyev olan bu kompozisiya
“Həyat ağacı”
adlanır. Bu “ağac” Sumqayıtda tikilən ilk sənaye müəssisəsi – İstilik
Elektrik Stansiyasının
simvoludur. “Ağac”ın üzərində
müxtəlif zavodları
əks etdirən borular əks olunub. Kompozisiyanın
ətrafında Sumqayıtda
tikilən ilk ev, Cəfər Cabbarlı adına Mədəniyyət
evi, Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası, Səməd Vurğun adına Mədəniyyət
Sarayı, “Kimyaçı”
Mədəniyyət Sarayı
və s. tikililərin
maketləri quraşdırılıb.
Muzeydə dördağızlı su
qabları da diqqətimizi çəkir. Bələdçimiz deyir ki, e.ə.
III əsrə aid olan
bu su qabları
Şamaxı rayonundan
tapılaraq muzeyə hədiyyə edilib.
Numizmatika bölməsində 1898-ci ildən
1991-ci ilə qədər
Azərbaycanda istifadə
olunan kağız pullar, həmçinin mis, nikel və
gümüşdən hazırlanmış
sikkələr nümayiş
etdirilir. Antologiya bölməsində XVI əsrə aid olan qədim daşlar nümayiş olunur. Daşlara diqqətlə baxdıqda onların üzərindəki
balıq əkslərini
görmək mümkündür.
***
Birinci mərtəbənin
ekspozisiya zalında ulu öndər Heydər Əliyevin Sumqayıtın inkişafında
xüsusi rolunu əks etdirən guşə də yaradılıb. Guşədə ümummilli liderin
büstü, onun Sumqayıta səfərləri
ilə bağlı fotoşəkillər, qəzet
və jurnallar yer alıb. Prezident İlham Əliyevin Sumqayıta səfərləri
də ayrıca guşədə əksini
tapıb.
***
Muzeyin ikinci mərtəbəsi də ekspozisiya baxımından zəngindir. Sumqayıtçayın adını daşıyan
şəhərlə bağlı
ətraflı məlumat
ikinci mərtəbənin
ekspozisiya zalında tamamlanır. Böyük
ekspozisiya zalında inşaat, quruculuq işləri, ilk müəssisələr,
zavodlar, fabriklər, təhsil, səhiyyə, idman, mədəniyyət ocaqları, əmək qabaqcılları haqqında
məlumatlar, əşyalar,
sənədlər, fotoşəkillər
72 yaşlı şəhər
haqqında zəngin təəssürat yaradır.
Bu zalda həmçinin
Corat qəsəbəsi
sakinlərinin yaşam
tərzini və Sumqayıtın ilk qurucularının
məişətini əks
etdirən otaq-maketlər
qurulub.
İkinci mərtəbədə diqqətçəkən
guşələrdən biri
xarici ölkələrdən
gətirilən əşyalardır. Üç vitrindən
ibarət olan bölmədə Sumqayıtın
qardaşlaşdığı şəhərlərdən gətirilən
hədiyyələr nümayiş
olunur.
“Şəhidlər qalereyası”
Sumqayıtın Tarixi Muzeyində daimi fəaliyyət göstərən “Şəhidlər
qalereyası” da yaradılıb. Bu ekspozisiya
zalında “Vətən
uğrunda ölüm
həyatın davamıdır”
fikri nəzəri cəlb edir. Vitrinlərdə yerləşdirilmiş sumqayıtlı şəhidlərin
şəxsi arxivlərindən
seçmələr, onlara
məxsus geyimlər, əşyalar, habelə
1988-ci ildə erməni
millətçilərinin Sumqayıtda
törətdiyi təxribatlara
həsr olunmuş kitablar, fotoşəkillər,
sumqayıtlı rəssamların
rəngkarlıq nümunələri
ziyarətçidə maraq
oyadır.
Daha bir maraqlı kompozisiyanın qarşısındayıq. “Ulduz axını” adlanan kompozisiyanın müəllifi Vaqif Nəzirovdur. Deyirlər, hər insan ölən zaman göydən bir ulduz yox olur. Vaqif Nəzirov isə bu kompozisiya ilə söyləmək istəyir ki, şəhidlərimizin ulduzu heç vaxt sönmür, daima şəfəq saçır...
Muzeydə həmçinin 44 günlük Vətən müharibəsinə həsr olunan xüsusi guşə yaradılıb. Guşədə qazanılan şanlı Zəfər zamanı Sumqayıt sakinlərinin sevinc hisslərini əks etdirən fotolar nümayiş olunur.
***
Bələdçimiz Nərmin Kərimli qeyd edir ki, muzey fondunun materialları ictimai-siyasi xarakterli ümumşəhər tədbirlərində nümayiş olunur. Muzeyin əməkdaşları elmi-kütləvi işlərdə daim fəallıq göstərir, əlamətdar və tarixi günlər, bayramlarla bağlı müxtəlif xarakterli tədbirlər – sərgilər, dəyirmi masalar, mühazirələr təşkil edir. O cümlədən orta ümumtəhsil məktəblərində səyyar sərgilər keçirilir, tarix dərslərində muzeyin əməkdaşları tərəfindən mühazirələr oxunur, məktəblilərin muzeyə ekskursiyaları təşkil olunur.
Sonda muzeyin iş rejimi ilə maraqlanırıq. Bələdçimiz söyləyir ki, həftənin bütün günü fəaliyyət göstərən muzeyi şagirdlər 50 qəpik, yerli vətəndaşlar 1 manat, xarici vətəndaşlar isə 3 manat ödəyərək ziyarət edə bilərlər.
Sumqayıtın Tarixi Muzeyində zamanımız necə keçdi, bilmədik. Hər guşə, hər eksponat tarix səhifəsidir. Yolunuz Sumqayıta düşsə, siz də bu məkana baş çəkin. Heydər Əliyev prospekti 382. Şəhərin mərkəzində, çox rahat tapacağınız bir ünvandır...
NURƏDDİN
Mədəniyyət.- 2021.- 12 mart.-
S.1;4.