Bir rejissorun sənət və həyat
yadigarları...
İldırım Cabbarov teatra sevgi yaratmaq
üçün yorulmadan çalışıb
Günlər, aylar öz-özünə gözəl olmur. Zamanı yaxşı məqamlarla zəngin edən, sözsüz ki, insandır. Kaş ki, keçmiş daha çox gözəlliklərlə, yaxşılıqlarla xatırlana...
Mərhum teatr rejissoru İldırım Cabbarov da həm sənəti, həm də gözəl insani keyfiyyətləri ilə qəlblərdə iz qoyan sənətkarlardan olub. Onun haqqında ilk dəfə məlumat almağım insanlığın ömürdən saymadığı dövrə – pandemiya zamanına – təsadüf eləmişdi. Həqiqətən də, bir təsadüf. Bu elə bir zaman idi ki, ictimai nəqliyyata müvəqqəti məhdudiyyət qoyulmuş, işə gedib-gəlmək çətinləşmişdi. Dayanacaqlarda “əlləri yuxarı” vəziyyətdə gözləyib yol maşınlarının sürücülərindən imdad diləyirdik.
O arzuolunmaz günlərdən biri. Qəsəbəmizdə bir minik maşını məhəllədən çıxıb dayanacaqda gözləyən insanlara yaxınlaşır. Təxminən 50-55 yaşlı sürücü başı ilə keçib əyləşməyimizi işarə edir. Cəld irəli çıxıb istiqamətini və neçəyə apardığını xəbər alıram. Mülayim səslə deyir ki, taksi deyiləm, oturun gedək. Sürücünün yanındakı oturacaqda əyləşirəm, arxaya da iki nəfər minir, yola düşürük. Dəqiqələr keçir, heç kim danışmır. Düşünürəm ki, “taclı bəla” ağız-burnumuzu qapayıb, səsimizi ki batırmayıb. Bir qədər getdikdən sonra sürücü maşının maqnitofonuna əlini uzadır. “Görəsən, əminin musiqi zövqü necədir”, deyə düşünürəm. Xalq artisti Rasim Balayevin qulaqlara sığal çəkən səsi gəlir. Sənətkar “Quran”dan surələri dilimizdə səsləndirir...
Metronun “Azadlıq prospekti” stansiyasına yaxınlaşanda çantamdan pulqabını çıxarmağa çalışıram. Sürücü maqnitofonun səsini azaldır və astadan:
– Bayaq dedim ki, taksi deyiləm.
– Bilirəm, taksi işləmirsiniz, ancaq bu çətin məqamda bizi mənzilbaşına çatdırdınız. Götürün, bu bir manat qazanc deyil...
– Yox! Atama rəhmət oxuyarsınız, vəssalam...
İki gün sonra dayanacaqda təkəm. Təsadüfən
həmin maşın yenə yaxınlaşıb dayanır.
Sürücü əyləşməyimi istəyir.
Deyirəm, axı pul... Sözümü kəsir.
Otururam, gedirik. Tibbi maskanın burun hissəsini
bir qədər sıxıb sözə başlayır:
– Cavansan,
hər şey pulla ölçülmür. Rahat
ol, onsuz da mən bu yolu gedirəm.
İşimi soruşur. “Mədəniyyət”
qəzetində çalışdığımı deyirəm.
Siması işıqlanır. Bu arada
adını öyrənirəm: Rauf Cabbarov.
Deyir, atam İldırım Cabbarov incəsənət sahəsində
çalışıb. Bəlkə də hər işdə
qazanc axtarsaydı, yaxşı ad-san qoyub getməzdi.
Sualları bir-birinin ardınca düzürəm. Oğlu
atasının həyat və sənət portretini
cızmağa çalışır.
Düşünürəm ki, atası haqqında bir yazı
hazırlayar, beləliklə, bu xeyirxah insanın xəcalətindən
çıxaram...
***
İldırım Bəhram oğlu Cabbarov 10 oktyabr 1935-ci
ildə Füzuli rayonunun Yuxarı Əbdürrəhmanlı kəndində
doğulub. Xocavəndin Edilli kəndində orta məktəbi
bitirib, İncəsənət İnstitutunun aktyorluq
ixtisasına qəbul olunub. Burada təhsil
aldığı dövrdə paralel olaraq Füzuli rayon Xalq
teatrında da fəaliyyət göstərib. Həm də məlahətli səsi olan
İldırım Cabbarov muğam və xalq
mahnılarımızı gözəl ifa edib. Bir müddət
tanınmış xanəndələr Ağabala
Abdullayev və Süleyman Abdullayevlə el məclislərinə
də gedib.
Ali təhsilini başa vurduqdan sonra təyinatla
Naxçıvan teatrına göndərilir. 1961-1962 və
1965-1966-cı illərdə Naxçıvan teatrında aktyor
və rejissor kimi fəaliyyət göstərir.
Naxçıvan səhnəsində
çalışdığı vaxt rejissorluq üzrə əlavə
təhsil almaq qərarına gəlir və Moskvada ali rejissorluq kursunu bitirir. Muxtar
respublikaya qayıdan teatr xadimi burada ondan çox əsərə
quruluş verir, bir sıra tamaşalarda özü də
müxtəlif obrazları canlandırır.
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent Əli Qəhrəmanov “Naxçıvan
teatrında rejissor sənəti” monoqrafiyasında
İldırım Cabbarovun da fəaliyyətinə geniş yer
verib. Kitabda
qeyd olunur ki, rejissor Naxçıvan səhnəsində
M.Əlizadə və A.Məşədibəyovun “Toy
kimindir?”, İ.Coşqunun “Komsomol poeması” (Səməd
Vurğunun eyniadlı poeması əsasında), G.Fiqeyredonun
“Ezop”, H.Fətullayevin “Vüqarlı gözəl”,
M.İbrahimovun “Yaxşı adam”, M.Şamxalovun “Qayınana”,
S.Rüstəmin “Durna”, C.Cabbarlının “Almaz”, K.Qoldoninin
“İki ağanın bir nökəri” və
s. əsərlərə maraqlı quruluşlar verib,
tamaşalar anşlaqla keçib.
Rejissor
“Toy kimindir?” musiqili komediyasını 1961-ci ildə tamaşaya
qoyub, özü də Mehman obrazında çıxış
edib. Həmin tamaşa haqqında resenziya çap etdirən
Əliyar Yusifli yazır: “Əsəri geniş
tamaşaçı kütləsinin qarşısına
çıxarmaq üçün teatrın yaradıcı kollektivi
çox zəhmət çəkmişdir. Bunu birinci növbədə
quruluşçu rejissor İldırım Cabbarovun işində
görürük...”.
İ.Cabbarov Naxçıvan səhnəsində
rejissorluqla yanaşı, aktyor kimi də özünü təsdiq
edib. H.Cavidin
“Səyavuş”unda Əfrasiyab, İ.Coşqunun “Komsomol poeması”nda
Cəlal, H.Razinin “Odlu diyar”ında Xəlil bəy, Ə.Qəmbərovun
“İlan yuvasında fırtına” əsərində Con,
K.Ağayevanın “Məhsəti”sində İlyas, S.Ələsgərovun
“Özümüz bilərik” musiqili komediyasında Zəfər
obrazları xüsusilə yaddaqalan olub.
Sənətşünaslıq
üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələkbər
Qasımov “Nizami Gəncəvi obrazı Naxçıvan səhnəsində”
məqaləsində İ.Cabbarovun dahi Azərbaycan şairinin
obrazını məharətlə canlandırmasından bəhs
edir: “Nizami Gəncəvi obrazı ikinci dəfə C.Məmmədquluzadənin
adını daşıyan Naxçıvan Dövlət
Musiqili Dram Teatrının bugünkü möhtəşəm
binasında pərdələrin ilk dəfə
açıldığı gün – 1964-cü il oktyabr
ayının 24-də səhnədə göründü. Bu,
unudulmaz şair və dramaturqumuz Kəmalənin “Məhsəti”
mənzum faciəsindəki gənc İlyas – Nizami obrazı
idi... Bu obraz teatrın aktyoru və rejissoru
İldırım Cabbarovun ifasında istər
Naxçıvanda, istərsə də teatrın Bakı,
Tbilisi və digər regionlara səfərində
tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə
qarşılandı.
Həmin günlərdə “Məhsəti”
tamaşası haqqında mərkəzi mətbuat səhifələrində
bir neçə resenziya dərc olunmuşdu. Onlardan birinə –
şair-dramaturq, teatrşünas Adil Babayevin resenziyasında məhz
İlyas obrazı barədəki fikrinə diqqət etmək
yerinə düşər: “İlyas surətilə müəllif
gənc Nizamini göstərmək istəmişdir. Artist İldırım Cabbarov ustadına (Məhsətiyə)
sonsuz hörmət bəsləyən, onun fəlakətlərinə
can yandıran, taleyi uğrunda mübarizə edən gənc
şairin surətini tamaşaçılara sevdirə bilir”.
Həsən Fətullayevin “Vüqarlı gözəl” əsəri
1966-cı ildə İ.Cabbarovun quruluşunda tamaşaya qoyulub
və quruluşçu rejissor özü həmin tamaşada
çox mürəkkəb xarakterə malik Xanbala Cavadov rolunu
məharətlə yaradıb. Səhnə əsəri haqqında
bir resenziyada deyilir: “Tamaşaçılar İldırım
Cabbarovun ifasında Xanbala Cavadovu qəddar, vicdansız,
rüşvətxor, insan ləyaqətini tapdalayan, vəzifəsindən
sui-istifadə edən bir müəssisə
başçısı kimi görür və nifrət edirdilər...”.
İ.Cabbarov 1968-ci ildə yaradılan Mingəçevir
Dövlət Dram Teatrında baş rejissor kimi fəaliyyətə
başlayır. Bir il sonra teatr onun quruluşunda
C.Cabbarlının “Almaz” tamaşası ilə
qapılarını mingəçevirli sənətsevərlərin
üzünə açır. Sonra rol
aldığı və özünün quruluş verdiyi
neçə-neçə səhnə əsəri
tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə
qarşılanır.
Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, sadə və səmimi
insan olan İ.Cabbarov sənətə prinsipial yanaşıb,
onun meyarlarını həmişə ciddiyə alıb. Səhnənin
tələblərinə uyğun gəlməyən əsərlərin
teatra yol açmasına imkan verməyib. Həmin
dövrdə yararsız bir əsərin repertuara
salınması üçün Mingəçevir şəhər
rəhbərliyindən göstəriş gəlir.
Əsərlə tanış olan rejissor
buna qarşı çıxır. Nəticədə ciddi
konflikt yaranır və İ.Cabbarov təxminən 10 il teatrdan uzaqlaşmalı olur, müxtəlif
işlərdə çalışır. Nəhayət, “qara
bulud” çəkilir, o, 1990-cı ildə yenidən Mingəçevir
teatrına qayıdır...
Mingəçevir teatrı yaranandan orada fəaliyyət
göstərən, İ.Cabbarovla çiyin-çiyinə
çalışan və bir sıra tamaşalarda onunla tərəf-müqabil
olan Xalq artisti Ella Yaqubova mərhum sənətkarı xoş
duyğularla, minnətdarlıqla yada salır. Deyir ki, İ.Cabbarov teatra gəldiyi
ilk günlərdən sənətlə bağlı tələblərlə
paralel olaraq kollektivin birliyinə, mehribanlığına
xüsusi diqqət yetirirdi: “Gənc artistlərə
qayğı ilə yanaşır, onların püxtələşməsi
üçün əlindən gələni əsirgəmirdi.
Həm də gənc əməkdaşlardan
yaşlı sənətkarlara ehtiram göstərmələrini
istəyirdi. Yəni kollektivi bir ailə
kimi görürdü. Elə bir səmimiyyət
yaratmışdı ki, biz sirrimizi, problemlərimizi onunla
bölüşür, məsləhət alırdıq.
Məqamı gələndə iş yoldaşlarını
müdafiə edir, çətinlikləri
aşmağımızda bizə dəstək olurdu. Ana yurdunun işğal altında olması onun
üçün böyük dərd idi. Yurd
həsrətini ifadə edən səhnə əsərlərini
izləyəndə hönkürtü ilə
ağlamağına şahid olmuşam. Təəssüf
ki, torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasını
görə bilmədi”.
Ella
xanım onu da bildirir ki, İldırım müəllim teatra
sevgi yaratmaq, bu sənətin üfüqlərini daha da
genişləndirmək üçün yorulmadan
çalışırdı: “Nümunəvi ailəsi
vardı. Onlar da tez-tez tamaşalara gələrdilər.
Demək olar ki, kollektivə
qaynayıb-qarışmışdılar. İldırım
müəllim mingəçevirlilərin dərin hörmətini
qazanmışdı. Buna görə də
dünyasını dəyişəndə böyük izdiham
onu sevgiylə, hörmətlə son mənzilə yola
saldı. Biz sənət dostları bu əziz
insanı heç vaxt unutmayacağıq. Mən
hər gün teatrın binasına daxil olanda mütləq onun
da şəkli qarşısında dayanır, ruhuna rəhmət
oxuyuram”.
Sənətkar Mingəçevir səhnəsində
neçə-neçə əsərə uğurlu səhnə
həlli verib.
Həmçinin İ.Əfəndiyevin “Sevgililərin cəhənnəmdə
vüsalı” əsərində Avşar Hüseyn, “Tənha
iydə ağacı”nda Kərim bəy, C.Cabbarlının
“Almaz”ında Hacı Əhməd, “Solğun çiçəklər”də
Bəhram, C.Məmmədquluzadənin “Danabaş kəndinin məktəbi”ndə
Naçalnik, S.Vurğunun “Vaqif”ində İbrahim xan kimi
aparıcı obrazları məharətlə yaradıb. O,
teatrsevərlərin gözünün axtardığı,
arzulanan sənətkar kimi şöhrət qazanıb.
İ.Cabbarov Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti
və Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət
Nazirliyinin fəxri fərmanları ilə təltif edilib. 2005-ci ildə
anadan olmasının 70, səhnə fəaliyyətinin 50
illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət
Nazirliyinin fəxri fərmanına layiq görülüb.
Tanınmış teatr xadimi 2014-cü il
yanvarın 23-də Mingəçevirdə dünyasını
dəyişib, şəhər qəbiristanlığında dəfn
olunub.
***
Bəli, İldırım Cabbarov haqqında oxucuları, az da olsa, məlumatlandırmağa çalışdım. Ancaq, çox təəssüf ki, xəyalını qurduğum kimi, qəzetimizin bu yazının dərc olunan sayını rejissorun oğlu Rauf bəyə verib sürpriz edə bilməyəcəm. Demək, fələk sürpriz sarıdan məndən qoçaq tərpənibmiş. Özü də acı sürpriz...
Bir müddət bu xeyirxah insan gözə dəymədi. Məhəllədə, yolda axtarırmağa başladım. Bir gün avtobus dayanacağımıza yaxın mağazanın sahibindən onu xəbər aldım. Dedi Rauf dünyasını dəyişib. Yerimdə donub qaldım. Elə o an özünün vaxtilə söylədiyi “Atam hər işdə qazanc axtarsaydı, yaxşı ad-san qoyub getməzdi” sözləri beynimdə dolaşdı...
Həyat da səhnə kimidir; “oynadığın” obrazların yaxşısı, yamanı var. Gərək özün yaman olmayasan... Təsəllim odur ki, dünyanı yaşamalı edən yaxşılardan – bu ata-oğuldan – söz aça bildim. Ruhları şad olsun.
Fariz Yunisli
Mədəniyyət.- 2022.- 21
oktyabr.- S.6.