Usta Cabirin
sənət dünyası
Ordubad rayonunun Minkəs
məhəlləsinin Ümmül-Leyla küçəsində
yaşayır Cabir usta. Səhərdən axşamacan evinin
zirzəmisindəki emalatxanasında ağac üzərində
oyma dekorativ-tətbiqi sənəti ilə məşğul
olaraq müxtəlif məişət əşyaları, musiqi
alətləri və bu qəbildən olan sənət
nümunələri düzəldən Cabir ustanın
qonağı olduq.
Maraqlı, söhbətcil
və həyat dolu olan bu ustayla söhbət zamanı öyrəndik
ki, Cabir Cabbarov Ordubad şəhərində doğulub. 1968-ci ildə
Azərbaycan Dövlət
Universitetinin (indiki
BDU-E.Y.) şərqşünaslıq fakültəsinin fars dili şöbəsini bitirib. SSRİ dönəmində
Əfqanıstanda tərcüməçi
işləyib, sonra vətənə qayıdıb.
Əvvəlcə, Naxçıvan
şəhərindəki fars
dili təmayüllü
1 saylı orta məktəbdə və Naxçıvan Dövlət
Universitetində fars dilini tədris edib.
Onunla söhbətimizi
sizə təqdim edirik.
- Universitetdən sonra Ordubada göndərildim. O
zamanlar Ordubadda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
materialşünaslıq üzrə
xüsusi konstruksiya şöbəsi fəaliyyət
göstərirdi. 5 il orada işlədim. Eləcə də rayondakı Gənc Texniklər Mərkəzində
işə başladım.
…
Bu yerdə bir az fikrə gedir Cabir usta. Əlindəki
işini də yarımçıq qoyub bir az daxili
dünyasına çəkilir.
Mən də yaradıcı bir adamın dünyasına müdaxilə etmək istəmirəm. Bir neçə dəqiqədən
sonra sözünə
davam edir...
- 1988-ci ildə muxtar respublika rəhbərliyindən
Gənc Texniklər Mərkəzinə yoxlama gəlmişdi. Orada boş vaxtlarımda düzəltdiyim əl işlərimi gördükdən
sonra təəccüblərini
gizlədə bilmədilər.
Maraqlandılar və ağac üzərində
oyma dekorativ-tətbiqi
sənət dərnəyi
açılmasına qərar
verdilər. Həmin vaxtdan indiyə kimi o dərnəkdə fəaliyyət göstərirəm.
Həm də evimdəki emalatxanamda ömrümü həsr etdiyim bu sənəti
yaşatmağa çalışıram.
- Usta, maraqlıdır, bu sənətə marağınız nə vaxtdan yaranıb?
- Uşaqlıq illərimdən
məşğul olurdum.
O zaman bu sahə çox az yayılmışdı.
Heç öyrədilmirdi
də. Ona görə də müstəqil şəkildə
çalışırdım. Dekorativ-tətbiqi sənət
sahəsinə aid kitab
və jurnallar əldə edir, yeni formalar axtarıb
tapır və öyrənirdim. Ümumiyyətlə,
qədimdə Azərbaycanda
bu sahə ilə əlaqəli olan memarlıq, şəbəkəçilik, fiquryonma
və s. sənətlər
olub. Amma mən bunların hamısından sintez şəklində istifadə
edərək yeni formalar yaratmışam.
- Bəs nəslinizdə necə, bu sənətlə
az-çox məşğul
olanlar varmı?
- Xeyr. Yalnız uzaq qohumlarımdam birinin buna bənzər
fəaliyyəti olub. Tanınmış yazıçı
İmran Qasımov bizim nəslin nümayəndəsidi. Onun
atası Hacı İmran Qasımov XX əsrin əvvəllərində
Bakıda tikilən bir neçə memarlıq abidəsinin -İsmailiyyə(İndiki AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutu-E.Y.), Səadət
sarayı(indiki Memarlar İttifaqı-E.Y.)
və sair görkəmli binaların
heykəltəraşlıq, bədii tərtibatı və dekorativ formalarının işlənməsində
yaxından iştirak edib.
- Usta, söhbətimiz boyu, diqqət edirəm, demək olar ki, bütün
əsərlərinizin üzərində
müxtəlif naxışlar
var. İşlədiyiniz sənət
əsərlərinin üzərinə
naxışlar salmaq necə, çətin deyil ki?
- Bəzi naxış formaları var ki, onlar irihəcmli
qablar üzərində
daha yaraşıqlı
görünür. Məsələn,
dolçada islimi buta naxışlarını
işlətmək yerinə
düşür. Bir sözlə, hər
material, hər əşya
özünə uyğun
naxış forması
və işləmə
qaydası tələb
edir. Buna görə də hər əşyaya özünə
uyğun naxış salıram. Sualınıza
konkret olaraq belə cavab verim: əgər bir işi ürəkdən
görürsənsə, o işə
canını, yağını
əridirsənsə, çətin
olmur. Hətta deyərdim ki, zövq verir.
- Söhbətimizin əvvəlində
dekorativ-tətbiqi sənət
növünün memarlıqla
əlaqəsindən danışdınız.
Maraqlıdır, memarlıq
sahəsinə müraciət
etmisinizmi?
- Ötən il Ordubad Rayon Tarix-Diyarşünaslıq
Muzeyinin qarşısında
ucaldılacaq bir abidənin layihəsini vermişəm. İndi Bakı şəhərində
hazırlanır. Əsasını
məhəccər fiqurlar
və sütunların
təşkil etdiyi bu memarlıq nümunəsindən dünyada
yalnız Ermitajda və Drezdendə var. Bundan sonra Ordubadda
da olacaq. Rayonumuzun Heydər Əliyev prospektindəki
XVII əsrə aid Cümə
məscidinin qarşısında
məhəccər fiqurların
təmiri də mənə tapşırılmışdı.
Onları da yenidən işləmişəm.
- Bildiyimizə görə, orijinal tarixi əsərlərin surətlərini
də yaradırsınız...
- Elədir. Naxçıvanlı
Osmanlı Salmanoğlu
tərəfindən 1190-cı ildə bürüncdən
düzəldilmiş dolçanın
surətini yaratmışam.
Həmin dolçanın
orijinalı isə hazırda Almaniyanın Drezden muzeyində saxlanılır, üzərində
də miniatür təsvirlər-müxtəlif quş
və ağac şəkilləri əks
olunub. Mən həmin dolçanı necədirsə, elə də yaratmışam.
- Yaradıcılığınızda oyma dekorativ-tətbiqi yazılar da xüsusi yer tutur...
- Yazıları şəbəkə
formasında verməkdən
xüsusi zövq alıram. Məsələn,
qoşa minarələrdən
ibarət şəbəkədə
“Lailəhailləllah” yazılıb.
Eyni zamanda, gülab üzərində
tuğra yazı üslubunda İslimi şəbəkə növündə
“Nəqşi Cabir Ordubadi” yazmışam. Bundan başqa Mömünə Xatun məqbərəsi üzərindəki
medalyonlarda Əcəmi
Naxçıvani tərəfindən
yazılan yazılardan
dekorativ-tətbiqi sənət
nümunələrimdə istifadə
etmişəm. Müşəccər,
sünbülə, Münəvvəri
xətt növlərindən
istifadə etməklə,
yeni şəbəkə
formaları düzəltməyə
isə bi-iki ildi başlamışam.
- Cabir usta, daha
hansı yenilikləri
tətbiq etmək fikriniz var?
- Rəngarəng şəbəkə
növləri hazırlamaq
istəyirəm. İndiyədək
düzəltdiyim şəbəkələr
Əcəmi Əbubəkir
oğlunun Yusif İbn-Küseyr, Mömünə
Xatun türbələrində
işlətdiyi həndəsi
şəbəkə növləridir.
Lakin digər şəbəkə növləri
də var ki, onlardan qədim
Şərqdə istifadə
ediblər, indi isə Avropada daha geniş yayılıb. Onlardan da faydalanmaq niyyətindəyəm.
- Bəs əsərləriniz
satılırmı?
Dərin bir ah çəkən Cabir usta həzin bir səslə cavab verir:
- Satılmağa qaldıqda,
yaxşı satılır.
Daha çox xaricdən gələn turistlər alıb aparır. Yaxın ölkələrdə yüzlərlə
əl işim var. Amma bir şeyə
təəssüflənirəm. Hər bir əsərimi
can qoyub hazırlayıram,
düzəldirəm. Satılanda
isə elə bilirəm ki, bir övladımı kiməsə qul kimi satmışam. Bu mənə çox ağır gəlir. Əslində, bu təbii haldı, neyləyim ki, mən bununla heç cür barışa bilmirəm.
- Onu da deyim
ki, düzəltdiyi ən balaca əşyalardan birini - gülabdanı puluyla almağı da söhbətin başından
planlaşdırmışdım. Amma onun son sözlərindən
sonra fikrimdən daşındım. Onsuz da Cabir usta
kövrəlmişdi, lap kövrəltmək
istəmədim. Onunla sağollaşıb
ayrıldım.
Elxan Yurdoğlu,
Naxçıvan
Mədəniyyət.- 2009.- 21 avqust.- S. 4.