50 ilin «Halay»ı

Doğma yurdumuz Azərbaycan dinlərarası, mədəniyyətlərarası tolerantlıq, dözümlülük ocağı olaraq bütün dünyada tanınır. Azərbaycanda yaşayan bütün xalqlar tarixən birgə yaşayış şəraitində özlərinə məxsus milli-mədəni, folklor ənənələrini qoruyub saxlamışdır. Azsaylı xalqların əlvan folkloru Azərbaycanın mənəvi mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil edir. Ölkədə milli azlıqların dil, təhsil, mədəniyyət hüquqları ən yüksək səviyyədə qorunur. Burada yaşayan tat, udin, kürd, talış, ləzgi, avar və b. xalqlar öz adət-ənənələrini qorumaq imkanına, folklorunu yaşatmaq hüququna malikdir.

«Halay» - folklorun qoruyucusu

Belə etnik qruplardan olan - əsasən Azərbaycan Respublikasının cənub-şərq hissəsində yerləşən Lənkəran, Astara, Masallı və Lerik rayonlarında yaşayan talışların özünəməxsus musiqisi ənənələri çoxlarına məlumdur. Regionun folklor xəzinəsi, demək olar ki, bütün XX əsrdə bir sıra tədqiqatçıların diqqətini özünə cəlb etmişdir. Dahi bəstəkar Üzeyir bəy Lənkəran və ətraf rayonlarda yayılmış xor oxumalarına diqqət vermiş, məsləkdaşı Müslüm Maqomayev ömrünün burada keçən çağlarında məhəlli folklor nümunələri ilə yaxından tanış olmuşdur. Qeyd edək ki, bölgənin folklor nümunələrini Azərbaycan milli musiqisindən ayırmaq asan deyil. Talış folklor musiqisi Azərbaycan xalq musiqisi ilə üzvü şəkildə qaynayıb-qarışmışdır və onları bir-birindən ayırmaq bəzən heç mümkün olmur.

Astara və Lənkəranda əhalinin böyük hissəsini talışlar təşkil edirsə, Masallı və Lerikdə həm talış, həm azərbaycanlı kəndləri vardır. Üz tutduğumuz məkanda - Masallı rayonunda biz yerli folklorun qorunub saxlanıldığının da şahidi olduq. Bölgənin folklorunu yaşadan qızlardan ibarət «Halay» ansamblı fəaliyyətdə olduğu 50 il ərzində dünyanın bir çox ölkələrində musiqi dəyərlərimizi ləyaqətlə təmsil və təbliğ etmişdir. Hər çıxışı, hər səfəri «Halay»a uğur gətirmişdir.

Yarım əsrin «Halay»ı

Ansamblla yaxından tanışlığımız onların Masallı rayon Mədəniyyət evindəki çıxışları zamanı baş tutur. Əvvəlcə, ansambla hərtərəfli qayğı göstərən, səhnə paltarlarını zövqlə hazırlatdıran, yeri gələndə özü də belinə şal bağlayıb, başına örpək atıb qızlara qoşulan Masallı Rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsinin müdiri Lətifə Mövsümova ilə «Halay»ın yaranma tarixi barədə söhbətləşdik. Məlum olur ki, bu adlı-sanlı kollektiv 1957-ci ildə vaxtilə rayonun Mahmudavar kənd klubunda işləmiş Ümbülbanu Cəbiyeva tərəfindən yaradılıb. İlk vaxtlar «Halay»da cəmi 2-3 qız olub. Elə o zaman Bakıda keçirilən folklor festivalında uğurla çıxış edən «Halay» ilk mükafatını qazanıb. Bu təltif gənc «Halay»ı daha da həvəsləndirib. Zəngin xalq bayatılarını, zəhmət dolu nəğmələri, gözəlliyi əks etdirən rəqslərini ansambl daha böyük səhnələrdə nümayiş etdirib. Unudulmaz Rəşid Behbudov, Zeynəb Xanlarova, Müslüm Maqomayev və digər korifey incəsənət ustaları ilə eyni səhnədə uğurla çıxış edən «Halay», 1959-cu ildə rəsmi ansambl kimi təsdiq edilib, status qazanıb.

Meksikayadək...

“Halay” 30-a yaxın xarici ölkədə olmuş, qədim xalq adət-ənənələrini məharətlə nümayiş etdirmişdir. Kollektivin hər bir çıxışı müxtəlif festivallarda yüksək qiymətləndirilmişdir. Vətənə isə «Halay» hər səfərindən yüksək mükafatlarla qayıtmışdır. Bu təltifləri bir yerə yığanda böyük bir kolleksiya yaranır. Qızlar xarici ölkələrə səfərləri zamanı bölgə adət-ənənələrini özündə əks etdirən müxtəlif əşyaları da götürməyi unutmurlar. Masallıda ənənəvi üsulla hazırlanan həsir, palaz, həsir zənbil, habelə digər sənət məmulatları geniş tamaşaçı kütləsinə tanıtdırılır. Türkiyə, İraq, Macarıstan, Rusiya, Belarus, Moldova və bir çox ölkələr «Halay»ın səfər trayektoriyasına daxildir. Ansambl ötən il Dağıstanın paytaxtı Mahaçqala şəhərində keçirilən folklor kollektivlərinin 3-cü beynəlxalq festivalında da uğurla çıxış edərək mükafatlandırılıb. Həmin tədbir çərçivəsində təşkil olunan «Xalq kostyumu poeziyası» adlı 3-cü milli libas festivalında «Halay» ənənəvi yaradıcılığına görə xüsusi diploma layiq görülüb. Tədbirdə iştirak edən Meksikanın nümayəndə heyəti isə «Halay»ın çıxışını Cənubi Amerikada görmək istədiyini bildirib. Məhz həmin festivalda Meksika nümayəndə heyətinin başçısı «Halay»ın ifasından heyrətlənir və milli rəqslərdən birini ona öyrətməyi xahiş edib. Hədiyyə olaraq isə ansambla Meksika tərəfi öz milli papaqlarını bağışlayıblar. İndi bu papaq «Halay»ın kolleksiyasında saxlanılır.

Ansambl ümumilikdə Türkiyənin 15 şəhərində qastrol səfərində olub. Baharın gəldiyi, Novruzun qeyd edildiyi bir vaxtda Türkiyə səfərində olan ansambl üzvləri bu bayramın atributu olan səməni, şəkərbura, paxlava və başqa sovqatlar götürüblərmiş. Konsertlərin birində Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan «Halay» üzvləri ilə görüşüb onları təbrik edib. Onlar da öz növbələrində baş nazirə baharın gəlişinin simvolu olan yaşıl səməni veriblər.

“Halay” bizim yaşantımızdır!” Bunu ansamblın qızları deyir

Hazırda isə 50 yaşlı «Halay»ın 20 üzvü var. Ansambl üzvləri oxumaqla bərabər, rəqs edir. Bu, folklor ənənəsindən irəli gəlir. Ansambl Azərbaycan folklorunun bir çox şedevrlərini ifa edir. «Lolo», «A yordu-yordu», «Ay ləli, yar…», «Masallı toyu», «Talışo mey», «Kinəli», «Yallı», «Səməni» və sairə folklor musiqiləri «Halay»ın repertuarının əsasını təşkil edir. «Lolo» gəlin köçürməmişdən qabaq ifa edilən mahnıdır. «Sonalar» da bu qəbildəndir!

«Ay yordu, yordu» musiqili bir səhnəcikdir. Bu səhnəcikdə tərəflər üzbəüz dayanıb deyişir. Özü də bu deyişmə son dərəcə təbii qurulur. Kim yoruldusa, o da uduzur.

Sabutay

Mədəniyyət.- 2009.-27 fevral.- S. 14.