Britaniya
krallığının mərkəzi sayılan London XIX əsrdən
başlayaraq dünyanın müxtəlif ölkələrindən
çoxsaylı insan axınına məruz qalsa da, şəhərdə
o dövrdə yalnız iki və üç mərtəbəli
binalar tikilirdi. XX əsrin əvvəlindən etibarən
paytaxt əhalisinin sayının ildən-ilə artmasına
baxmayaraq, şəhər təzə qaydalarla çətinliklə
ayaqlaşırdı. Yaxşı məlumdur ki, ingilislər
xasiyyətcə həmişə mühafizəkar olublar, indi
də adət-ənənələrə hörmətlə
yanaşırlar. Lakin London sakinləri bəzən varlı şirkətlər qarşısında
təslim olurdular.
Keçən əsrin ortalarına qədər şəhərin
hər bir nöqtəsindən öz
hündürlüyü ilə
nəzərləri cəlb
edən, ser Kristover Renin layihəsi üzrə tikilən məşhur Müqəddəs
Pavel məbədi indi «Barbiken» göydələnləri arasında
görünməz olub. Hər
halda, London küçələrini Nyu-Yorkun
Manhettendəki nəhəng
binaları ilə müqayisə etmək olmaz. «Barbiken» layihəsinin müəllifləri
amerikalı həmkarlarından
fərqli olaraq, müharibənin törətdiyi
dağıntılardan sonra
da Londonun kvartallarında çoxsaylı
hündür binaların
inşa olunmasını
istəmirdilər. Lakin
o faciəli illərdən sonra ucaldılmış «Şell»,
«Vikkers» şirkətləri,
«Deyli Miror» redaksiyası və digər çoxmərtəbəli
kontor binaları, ofislər nəhəng Uoll-stritə bənzəmirdi. Hazırda
Londonda təzə inzibati binanın tikilməsinə razılıq
almaq müşkül
məsələdir. Yerli
hakimiyyət orqanlarının
qoyduğu məhdudiyyətlərə
görə, paytaxt şəhərdə tikintinin
aparılmasına çox
ciddi nəzarət olunur və torpaq sahəsinə də sərt və kəskin limit qoyulub. London sakinlərini kədərləndirən bir
şey varsa, o da, boş
ərazinin yoxluğudur.
Buna görə də London öz tarixi simasını dəyişmir.
Britaniya adalarının
ən böyük şəhəri olan
London haqqında bilgilər
London qraflığı əhalisinin sıxlığına görə Britaniyada birinci yeri tutur. Etnik cəhətdən Londonun əhalisi çoxmillətlidir. Qədim dövrlərdən burada məskən salmış britt tayfalarından əlavə, bu ərazidə irlandlar, müxtəlif millətli mühacirlər qrupu, habelə uelslilər və şotlandlar yaşayır. XIX əsrin sonlarında Londona yəhudilər, ardınca Aralıq dənizi sahili ölkələrindən, həmçinin Avstraliya və Çindən köçkünlər gəlməyə başlayıblar. 1950-ci ildə isə Hindistandan gələn çoxsaylı mühacirlər burada məskən salıblar. Göründüyü kimi, London kosmopolit və çoxmillətli əhalisi olan şəhərdir. Sakinlərinin 3%-ni müsəlmanlar təşkil edən Londonun qədim və maraqlı tarixi var. B.e. əvvəl 43-cü ildə Britaniya adalarını işğal edən Roma imperiyası qədim keltlərin yaşadığı ərazidə hərbi düşərgə salır, sonra bu yerə Londinium adını veriblər. Romalıların ilk vaxtlar Temzanın şimal sahilində, körpünün yanında saldıqları balaca şəhərcik 142 hektar sahəni əhatə edirdi. Yüksək templə inkişaf edən London qısa zaman kəsiyində ölkənin böyük şəhərinə çevrildi. Lakin 410-cu ildə Roma imperiyasının süqutundan sonra London haqqında yalnız VII əsrə aid olan salnamələrdə verilən məlumatlara rast gəlmək olar. Bundan sonra da London şəhəri müxtəlif illərdə xarici qəsbkarlar tərəfindən dağıntılara məruz qalıb. 1616-cı ildə isə Londonda baş verən böyük yanğınlar nəticəsində 80 kilsə, o cümlədən Müqəddəs Pavel məbədi tamamilə yanıb kül olmuşdu.
Bir neçə il ərzində yenidən tikilən London başqa görkəm aldı. 50 kilsə klassik üslubda tikildi, «Müqəddəs Pavel» məbədinin üstündə təzə günbəz ucaldıldı. 1707-ci ildə İngiltərə ilə Şotlandiya birləşəndən sonra London Böyük Britaniya Krallığının paytaxtı oldu. XIX əsrin birinci yarısında London daha da genişləndi. Bunun nəticəsində avtonəqliyyat, elektrik qatarları və təzə metro xətləri yarandı. 1919-cu ildən 1939-cu ilə kimi London ətraf şəhərlər hesabına beş dəfə artdı. 1939-1945-ci illərin İkinci Dünya müharibəsi 300 min londonlunun ölümünə və böyük miqdarda binaların dağılmasına səbəb oldu.
Muzeylər və beşulduzlu hotellər
Müharibədən sonra aparılan quruculuq işləri İngiltərə paytaxtının klassik görkəminin müəyyən dərəcədə itirilməsinə səbəb oldu. Buna baxmayaraq, elm və maarifin mərkəzi sayılan London ölkənin mədəni həyatında böyük rol oynayırdı. Burada London Kral Cəmiyyəti (1660), Universitet (1836), Britaniya akademiyası (1901), Kral İncəsənət Akademiyası (1920) fəaliyyət göstərir. Salamat qalmış muzeylər və təzə tikilən, hazırda varlı ərəb şeyxlərinə məxsus olan beşulduzlu hotellər xarici qonaqların bu şəhərə axınını gücləndirir. Bundan əlavə, onlarca iri teatr, konsert salonu, kinoteatr daim sənətsevərlərin üzünə açıqdır. Məşhur «Old-Bik» teatrının yaxınlığında şəhərin ən böyük konsert zalı - «Röyal - Festival - Holl» yerləşir. London 1908-ci ildə IV və 1948-ci ildə XIV Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi edib. İndi isə 2012-ci ildə keçiriləcək möhtəşəm Olimpiya oyunlarının hazırlığı ilə məşğuldur. Paytaxtın mərkəzində çoxsaylı qədim memarlıq nümunələri və tarixi abidələr toplanıb; Müqədds Pavel məbədi, Manşen-Xaus (şəhər bələdiyyəsinin iqamətgahı), Giild-holl (Ratuşa), Tauer və Böyük yanğının (1661) qurbanlarının xatirəsinə ucaldılmış 61 metr hündürlüyü olan monumental abidə. Burada XVII və XVIII əsrlərdə tikilmiş kilsələrə rast gəlmək olar. Keçmiş London həbsxanasında hazırda işgəncələr muzeyi yerləşir. Tauerdə Britaniya tacına məxsus xəzinə saxlanılır. Trafalqar meydanında admiral Nelsonun şərəfinə heykəl qoyulub. Onun yaxınlığında Milli şəkil qalereyası və Britaniya Admirallığının binası yerləşir. Qeyd etmək lazımdır ki, Londona gələn xarici turistləri daha çox maraqlandıran İngiltərə Krallığının iqamətgahı olan Bukingem sarayı və Parlament meydanındakı paytaxtın simvolu sayılan Biq-Ben qülləsidir. Ondan bir qədər aralıda Britaniya Krallığının tacqoyma mərasiminin keçirildiyi yer - Vestminster abbatlığı seyrçilərdə gözəl təəssürat yaradır. Burada görkəmli dövlət xadimləri, yazıçı və alimlər dəfn olunublar. Abbatlığın yaxınlığında Parlamentin rəsmi kilsəsi hesab edilən Sent-Marqaret dövlət xadimlərinə xidmət göstərir. Göründüyü kimi, London mədəniyyət ocaqlarının və tarixi abidələrin sayına görə, bəlkə də dünyada ən zəngin şəhərdir. Viktoriya və Albert muzeyi, elm və təbiətşünaslıq muzeyləri və Kral coğrafiya cəmiyyətinə gələnlər çox böyük təəssüratla buradan gedirlər. «Olimpiya» sərgi zalı və Qrinviç sarayı həm yerli tamaşaçıları, həm də xarici qonaqları öz möhtəşəmliyi ilə valeh edir. Qeyd edək ki, bu, mədəniyyət ocaqlarının tam siyahısı deyil.
London həm də sənaye mərkəzidir
London şəhəri, eyni zamanda, ölkənin iri sənaye mərkəzidir. Burada elektrotexnika, radioelektronika, maşınqayırma, avia, avto, cihazqayırma, gəmi təmiri zavodları, telefon və radioaparatlar və digər sənaye məhsulları istehsal edən müasir texnologiyaya malik çoxsaylı müəssisələr var. Bunlardan əlavə, kağız, poliqrafiya, tütün, ərzaq, toxuculuq, kimya və mebel sənayesi çox inkişaf edib. Avropada ən qədim metro Londonda 1863-cü ildən işləməyə başlayıb. Paytaxt əhalisinin məişət və ticarətinin daha səliqəli və abadlaşmış ərazisi Uest-End hesab olunur.
Azərbaycanın turizm həvəskarları
yəqin ki, dünyanın möhtəşəm
şəhərlərindən biri olan Londona
qiyabi olaraq «Oralar» teleserialı vasitəsi ilə səyahət ediblər. Şübhəsiz ki, yaxın gələcəkdə
ölkəmizin turistləri
də İngiltərənin
paytaxtı Londona səyahət edib, əyani surətdə onunla tanış olmaq imkanı əldə edəcəklər.
Həsən Tağıyev.
Mədəniyyət.-
2009.- 13 mart.- S. 14.