«İKT sektorunun inkişafında yeni uğurlar qazanmışıq»

«Ölkəmizdə milli informasiya təhlükəsizliyi sistemi formalaşdırılır, texnoloji tədbirlər həyata keçirilir»

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, texnika elmləri doktoru, professor Rasim Əliquliyev Yeni Azərbaycan Partiyasının rəsmi internet saytına (yap.org.az) müsahibə verib.

Maraqlı olduğunu nəzərə alaraq həmin müsahibəni diqqətinizə çatdırırıq.

- Rasim müəllim, hazırda ölkəmizdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf səviyyəsini necə qiymətləndirmək olar?

- Ölkəmizdə müvəffəqiyyətlə həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasət digər sahələrdə olduğu kimi informasiya texnologiyaları sektorunda da öz mühüm təsirini göstərməkdədir. Yola saldığımız 2010-cu il İKT sektoru üçün çox uğurlu nəticələrlə yadda qalıb. Ötən il rabitə sisteminin müasir dünya standartları səviyyəsində yenidən qurulması, yeni texnologiyaların tətbiqi başlıca hədəflər olub. Həyata keçirilmiş investisiya layihələri nəticəsində mühüm uğurlar əldə edilib. Yüksək dinamikaya malik mobil rabitə sahəsində müasir texnologiyaların tətbiqi üçün məqsədyönlü işlər aparılıb.

Ötən il İKT sahəsində ən yeni texnologiyaların tətbiqi işləri davam etdirilib. Paytaxt Bakı ilə yanaşı, artıq bölgələrdə də Yeni Nəsil Şəbəkə (NGN), CDMA və digər modern texnologiyalar tətbiq edilir. Məsələn, ötən il Sumqayıt şəhər telefon şəbəkəsi NGN texnologiyası əsasında rekonstruksiya olunaraq nömrə tutumu artırılıb, İP TV, İP telefon, “Triply play” və s. multimedia xidmətlərinin göstərilməsi imkanı yaradılıb.

İKT infrastrukturunun inkişafı respublikamızda internet istifadəçilərinin sayının da artmasına səbəb olub. 2010-cu ildə Bakı şəhəri və respublikanın digər şəhər və rayonlarında genişzolaqlı şəbəkə xidmətlərindən istifadə edən abunəçilərin sayı 80 min nəfəri keçib.

Onu da deyim ki, Prezident İlham Əliyevin 11 avqust 2010-cu il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı” informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində yeni inkişaf meyilləri üçün fundamental əsaslar yaradıb. Bu sənəd ölkəmizdə müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyaları infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, respublikanın bütün ərazisi üzrə İKT xidmətlərinin, həmçinin dövlət, ictimai və sahə informasiya resurslarına çıxışının genişləndirilməsi, dövlət idarəçiliyinin bütün səviyyələrində e-hökumət həllərinin tətbiqi ilə dövlət orqanları arasında əlaqələrin elektron üsullarla həyata keçirilməsi, vətəndaş və təşkilatlara göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, e-ticarət, e-səhiyyə kimi mütərəqqi fəaliyyət formalarının müasir dövrün tələbləri səviyyəsində təşkili, İKT xidmət və məhsullarının istehsalının və ixrac potensialının artırılması və digər sahələrdə inkişafa böyük yol açır.

- İKT-nin inkişafına Azərbaycan elmi, o cümlədən İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu nə kimi töhfələr verir?

- İKT sektorunun inkişafına yüksək elmi biliklər, genişmiqyaslı araşdırma və kəşflər, müasir texnologiyaların idarə olunması mühüm təsir göstərməkdədir. Bu baxımdan, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda aparılan elmi işlər mühüm yer tutur. İnstitutumuzda ötən illər ərzində “Elektron Azərbaycan”, biometrik eyniləşdirmə, təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması və digər dövlət proqramlarına elmi dəstək olan bir sıra tədqiqatlar aparılıb. O cümlədən “Elektron elm” layihəsinin, elektron sənədlərin intellektual emalı və dövriyyəsi sisteminin, elektron dövlətin informasiya təhlükəsizliyinin idarə edilməsi modellərinin və metodlarının GİS-texnologiyaların elmi-nəzəri əsaslarının, veb-də sosial şəbəkələrin aşkarlanması üçün üsul və alqoritmlərin işlənməsi həyata keçirilib. Həmçinin iqtisadi proseslərdə əsaslandırılmış qərarlar qəbul etmək məqsədilə zaman sıralarının kompleks təhlili aparılıb.

- Dünya ölkələrində informasiya cəmiyyəti quruculuğu prosesi gedir. Azərbaycanda bu istiqamətdə hansı işlər görülüb?

- Ölkəmizdə informasiya cəmiyyəti quruculuğu dövlətin əsas prioritetlərindən biri kimi uğurla həyata keçirilir. Bu siyasətin əsası ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. Bu strateji istiqamət Ulu öndərin siyasi kursunun davamçısı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Artıq uğurla başa çatdırılan “Elektron Azərbaycan” Dövlət Proqramının birinci mərhələsi çərçivəsində ölkəmizdə İKT sektorunun inkişaf etdirilməsi, informasiya cəmiyyətinin qurulması istiqamətində bir sıra uğurlara nail olunub.

Hazırda müvafiq Dövlət Proqramının ikinci mərhələsi üzrə tədbirlər həyata keçirilir. Bu mərhələdə informasiya cəmiyyətinin tələblərindən irəli gələn dövlət informasiya sistemlərinin inkişafına, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə, elektron imza və elektron sənəd dövriyyəsinin tətbiqinə, elektron xidmətlərin təşkilinə, ayrı-ayrı sahələr üzrə İKT-nin tətbiqinin genişləndirilməsinə, internetdən istifadə səviyyəsinin artırılmasına və İKT üzrə kadr hazırlığına dair məsələlərin həlli nəzərdə tutulur.

- Sizcə, bu sahədə Azərbaycanın qarşısında hansı mühüm vəzifələr dayanır?

- İnformasiya cəmiyyətinin qurulmasının əsas vəzifələri sırasına müvafiq hüquqi əsasların yaradılması, insan amilinin inkişafı, vətəndaşların məlumat almaq, onu yaymaq və istifadə etmək hüquqları, şəffaf dövlət və yerli özünüidarəetmənin, elektron hökumətin, elektron ticarətin formalaşması, ölkənin iqtisadi, sosial və intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi, informasiya və biliklərə əsaslanan, rəqabətə davamlı iqtisadiyyatın qurulması, informasiya və bilik bazarının formalaşdırılması, tarixi, ədəbi-mədəni irsin saxlanması, müasir İKT infrastrukturunun yaradılması, vahid milli elektron informasiya məkanının formalaşdırılması, informasiya təhlükəsizliyinin təmini, qlobal informasiya fəzasına inteqrasiya, milli İKT məhsullarının istehsalı, ölkədə rəqəmsal fərqin aradan qaldırılması kimi vacib məsələlər daxildir.

- Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev informasiya mübarizəsi məsələsinin bizim üçün prioritet olduğunu vurğulayıb. Necə hesab edirsiniz, bu sahədə vəziyyət necədir və hansı addımlar atılmalıdır?

- Bu gün qlobal məkanda informasiya mübarizəsi çox dərin və kəskin xarakter alıb. Buna informasiya müharibəsi də demək olar. Ümumiyyətlə, informasiya müharibəsi bəşər tarixinin 7-ci nəsil müharibəsi adlanır. Digər müharibələrdən fərqli olaraq, informasiya müharibəsinin sərhədi bilinmir və əsasən virtual xarakter daşıyır. Bu müharibədə iştirakçı tərəflərin sayı daha çoxdur və onun vurduğu zərərlər də daha dərindir. Həm də informasiya müharibəsində təhlükə hər tərəfdən gələ bilər. Elmi-texniki inkişafa uyğun olaraq, müharibənin metodları və silahları da dəyişir. Biz bu vasitələrdən düzgün istifadə etməli, vacib bildiyimiz informasiyaları xarici dillərə tərcümə edib, ötürməyə çalışmalı və bu yolla Azərbaycan həqiqətlərini virtual məkanda dünyaya çatdırmalıyıq.

Bu istiqamətdə ölkəmizdə milli informasiya təhlükəsizliyi sistemi formalaşdırılmaqda, texnoloji tədbirlər həyata keçirilməkdədir. Ölkəmiz 2008-ci ildə Kibercinayətkarlıqla mübarizə üzrə Avropa Konvensiyasına qoşulub. Bu addımı atmaqla Azərbaycan kibercinayətkarlığa qarşı mübarizədə iştirakçı ölkələrin birgə səylərindən, mexanizmlərindən istifadə etməkdədir.

Qeyd edim ki, institutumuzda informasiya müharibəsi texnologiyalarının yaranma səbəbləri və bununla əlaqədar meydana çıxan problemlər araşdırılıb, müxtəlif alimlərin və mütəxəssislərin “informasiya müharibəsi” termininə münasibətləri təhlil edilib. Bu sahədə xarici ölkələrin təcrübəsi öyrənilib, informasiya müharibəsi texnologiyalarının təsnifatı verilib və informasiya təsiri problemləri analiz edilib.

Kompyuter sistemlərində informasiya təhlükəsizliyi risklərinin Bayes şəbəkələri əsasında qiymətləndirilməsi modeli işlənib. İnformasiya təhlükəsizliyi risklərinin minimuma endirilməsi üçün çoxmeyarlı təhlükəsizlik mexanizmlərinin seçilməsinin situativ OWA modeli təklif edilib. Bununla yanaşı, tərəfimizdən informasiya təhlükəsizliyi risklərinin idarə edilməsi üçün biznes-proseslər, İT servislər, informasiya təhlükəsizliyi servisləri və təhdidlər səviyyəsi daxil olmaqla 4 səviyyəli etalon model təklif olunub.

Mərkəz.-2011.-25 yanvar.- S.7.