Banka pul qoymaq sərfəlidirmi?

Vətəndaşların çox az hissəsi öz pulunu banka etibar edir

Azərbaycan banklarına son bir ildə əhali tərəfindən qoyulan əmanətlərin həcmində artım baş versə də, bunu bankların təklif etdiyi dividendin müqabilində adekvat göstərici saymaq olmaz.

Qeyd edək ki, böhran zamanı bütün sahələrdə qiymət enmələrinə baxmayaraq banklar əmanətlər üzrə faiz dərəcələrini aşağı salmadılar. Bankların bu siyasəti müştərilərinin əldə etdiyi real gəlirin artmasına imkan yaradıb.

Banklar böhrandan əvvəl olduğu kimi orta hesabla 12 faiz divident verməyi davam etdirdilər. Böhrandan əvvəl 12 faizlik divident çox da sərfəli hesab edilmirdi. Çünki inflyasiya göstəricisi yüksək idi və buna görə də depozitə görə ödənən dividendin real gəlirlik səviyyəsi faktiki yox idi. Bu səbəbdən də vətəndaşlar ixtiyarlarında olan sərbəst vəsaiti digər sahələrə, xüsusən də daşınmaz əmlakın alınmasına yönəldirdilər.

İndi isə istər inflyasiya göstəricisi, istər daşınmaz əmlakın qiymətinin artımı, həmçinin digər sahələr üzrə gəlirlik dəfələrlə aşağı düşdüyündən banka əmanət qoyuluşu daha sərfəli olub. Hazırda 2-3 faizlik inflyasiyanın olduğu nəzərə alınarsa, banklar əmanətçisinə ildə real 9-10 faiz gəlir verir.

Lakin buna baxmayaraq vəziyyət yenə də dəyişməyib, əhali tərəfindən banklara etibar edilən əmanətlərin məbləği heç də artmır. Mərkəzi Bankın məlumatına əsasən, əhalinin banklarda olan əmanətlərinin ümumi məbləği 2,1 milyard manat təşkil edir. Bu keçən ilin eyni dövrünün göstəricisindən 18 faiz artıq olsa da mütəxəsislər ümumi inkişaf dinamikasının yetərli olmadığını bildirirlər.

Ekspertlərin fikrincə, əhalinin hazırkı imkanları nəzərə alınarsa, banklara 2,1 milyard yox, bundan 2-2,5 dəfə artıq vəsaiti cəlb etmək mümkündür. Bankların əmanətçi sarıdan korluq çəkməsini mütəxəssislər əhali arasında lazımi səviyyədə təbliğat və reklam işinin aparılmaması ilə əlaqələndirirlər. Məsələn, əhalinin böyük hissəsi bankların əmanətlərə görə təklif etdiyi şərtlərlə, faiz göstəriciləri və buna müvafiq gəlirlik səviyyəsi haqqında məlumatlı deyillər. Əllərində olan sərbəst vəsaitlərin hansı əmanət növləri üzrə yerləşdirilməsinin daha sərfəli olduğunu bilmirlər. Mütəxəssislərin qənaətincə, bu kimi məsələlər, həmçinin, banklarla bağlı ciddi etimadın formalaşdırılmaması əhalinin banklara daha az əmanət qoymasına səbəb olur.

Elə isə hazırda kommersiya banklarının əmanətlər üzrə təklif etdiyi şərtlər necədir? Hansı növ müqavilələr üzrə əmanət yerləşdirmək sərfəlidir?

Qeyd edək ki, bankların əmanətçisinə təklif etdiyi şərtlərin sərfəlilik dərəcəsi qoyulan pulun məbləğindən və onun geri götürülmə müddətindən asılıdır.

Banklara qoyulan pulu müqaviləyə uyğun olaraq hər ay, hər 3, 6, 9, 12, 18, 24 hətta 36 və 60 aydan sonra geri götürmək olar. Sadəcə, müddətlərin artmasına görə optimal faiz dərəcəsini seçməklə əlverişli müddətə müqavilə bağlamaq daha məqsədəuyğundur.

Təhlillər göstərir ki, bu müddətlər arasında ən sərfəlisi pulun bir il müddətinə banka qoyulmasıdır. Məsələ burasındadır ki, banklar bir qayda olaraq 12 aya qədər əmanət hesabı açanlara təklif etdiyi faiz dərəcələrini daha böyük nisbətlə artırırlar. Amma 12 aydan sonrakı dövr üçün təklif edilən faiz dərəcələrindəki artım həmin müddətə adekvat olmur.

Məsələn, banklar adətən hər ay pulunu götürmək hüququ verən depozit müqaviləsinə görə müştərisinə ildə 3 faiz, 3 ay üzrə 8 faiz, 6 aya 9 faiz, 9 aya 10, 12 aya isə 12 faiz ödəyir. Göründüyü kimi, bir ilə qədər olan dövrdə geri götürmə müddəti artdıqca faiz dərəcələri nəzərəçarpacaq dərəcədə çoxalır. Lakin bir ildən sonra artım simvolik olur. Altı ayla 12 ay arasında ödənən faiz dərəcəsində 25-30 faiz artım olduğu halda, növbəti 6 aylıq əlavə müddət üçün cəmi 0,5 və ya 1 bənd artıq faiz dərəcəsi təyin edilir. Bir ilə görə 12 faiz təyin edən bank 18 aya görə 12,5-13 faiz, 24 aya 13-14 faiz, 36 aya isə 14-16 faiz dividend verir.

Bu faiz dərəcələrinin təhlilindən görünür ki, bank üçün vəsaitin 12 aydan artıq müddətə qoyulması daha sərfəlidir. Əmanətçi üçün isə 6 aydan 12 aya qədər olan dövr daha münasibdir. Faiz dərəcəsindəki kəskin artım nəzərə alınarsa, əmanətçi üçün ən sərfəli müqavilə müddətinin bir il olduğunu deyə bilərik.

Banka əmanət qoyulması vətəndaşın gəlir əldə etməsi ilə yanaşı, əlavə imkanlar da qazandırır.

Standart depozit müqavilələrinin bağlanılması üçün vətəndaş ən azı 100 manatdan (dollar və ya avro) 500 manata qədər pul qoymalıdır. Onu da qeyd edək ki, məbləğ artdıqca başqa imkanlardan da istifadə etmək mümkündür. Belə ki, əmanət məbləği 5-10 min manatdan artıq olanda onun 60 faizi həcmində, həmçinin aşağı faizlə kredit götürmək, birillik faiz məbləğini öncədən almaq, VISA Saving card, Mastercard Standard və ya VISA classic və s. kartlar əldə etmək olar.

Əmanət məbləği 50 mindən artıq olduqda isə daha da münasib şərtlər yaranır. Məbləğ yüksək olanda bank müştərisini tibbi sığortaya cəlb edir.

Banklar başqa əmanət növləri ni də təklif edir. Bunların arasında uşaq, müddətsiz depozit növləri geniş yayılıb. Uşaq depozitinin mahiyyəti budur ki, valideyn öz övladı üçün banka hər ay və ya hər il pul qoyur. Bunun üçün 100 manatdan az olmayan vəsait tələb olunur. Qoyulan bu pullar uşaq 18 yaşına çatandan sonra onun ixtiyarına verilir. Bu müddətə qədər pullar faiz dərəcəsi üzrə artaraq dəfələrlə böyüyür.

Müddətsiz depozitlərdən isə daha çox pulunu istənilən vaxt bankdan götürmək istəyənlər yararlanır. Bu depozitin olması əmanətçini standart müqavilələr bağlamaq və onları vaxtından əvvəl pozmaq riskindən xilas edir. Belə ki, müəyyən müddətə qoyulan depoziti həmin müddətdən tez götürdükdə müqavilə pozulmuş sayılır və illik faiz dərəcəsini almaq olmur, yaxud faizlərin çox az hissəsi ödənilir. Müddətsiz depozitlərdə isə konkret olaraq illik 5 faizlik dividendin ödənilməsinə dair müqavilə bağlanılır. Müştəri bir aydan və ya bir ildən sonra öz pulunu tələb etdikdə ona illik 5 faiz dividend ödənilir.

Vasif Cəfərov

Mərkəz.- 2009.- 10 dekabr.- S. 7.