"Mən yaradıcı aşığam"

Dastanlarımızı, bayatılarımızı atasının və dövrünün sayılıb-seçilən aşıqlarının ağzından qopan musiqi sədaları altında lap uşaqlıqdan eşidib. Nəğmələşən şeirlərin, sözlərin qüdrətini hiss edib. Bu işığın qəlbinə düşən şüalarını sənət eşqinə çevrilərək o da aşıq olmağı düşünüb. Uşaqlıq illəri çoxdan xatirələr dünyasına köçüb. Aşıq Ulduz Quluyevanın yaddaşında qalan isə o dövrün sazlı-sözlü mühiti, sənətə olan məhəbbətdir. O özü də illərdən bəri aşıq sənətinin yaşaması, çiçəklənməsi uğrunda fədakarlıqla çalışır.

Mübarizələrdən keçdik

- Siz Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbinin muğam sinfini bitirmisiniz. Bəs niyə bu gün xanəndə kimi yox, aşıq kimi tanınırsınız?

- Mən 10 il Dövlət Filarmoniyasında işləmişəm. Ən görkəmli sənətkarlarla səhnəyə çıxmışam. Yaqub Məmmədov, Əbülfət Əliyev, Tükəzban İsmayılova kimi sənətkarlarla muğam dəsgahları oxumuşam. Hər bir insanın öz bünövrəsi var. Hər insana da Tanrı tərəfindən bir vergi verilir. Mən Gədəbəydə doğulmuşam. Bütün nəslim aşıqlardır. Mən bu gün aşıqlığıma görə nəslimə-kökümə minnətdaram. Gözümü açıb başımın üzərində atamın sazını görmüşəm. Evimizə Göyçə mahalından aşıqlar gəlirdi, məclislər qurulur, dastan gecələri keçirilirdi. Atamın sənəti mənim qanıma hopub, mən ondan bəhrələnmişəm.

1967-ci ildə Azərbaycan Televiziyasının solisti olmuşam. Bir gün televiziyanın "Klassik irsimizdən" verilişində Əzizə Cəfərzadə çəkilişdə olarkən "niyə atan kimi aşıq deyilsən?"-deyə soruşdu. O zaman sazı əldə gəzdirmək o qədər də dəbdə deyildi. Bu sanki qəbahət sayılırdı. Adama rişxənd edir, gülürdülər. Mən Əzizə xanıma özümə saz alacağım barədə söz verdim. Doğurdan da saz aldım və ciddi məşğul olmağa başladım. Daim fikirləşirdim ki, necə edim, atamın sənətini təsdiq edə bilim. O zaman nəinki qadınlar, heç kişilər də aşıq kimi üzə çıxa bilmirdi. İbtidai musiqi məktəblərini gəzdim. Tar dərsinə gələn 4-5 qız tapdım və "Sazçı qızlar" ansamblını yaratdım və fəaliyyətə başladım.

- Bu sənətdə ilk xeyir-duanızı kimdən aldınız?

- 1984-cü ildə aşıqların dördüncü qurultayı keçirildi. Münsiflər heyətində Mirzə İbrahimov, Süleyman Ələsgərov, Şövkət Ələkbərova kimi sənətkarlar oturmuşdu. Mən "Sazçı qızlar" ansamblı ilə qurultaya hədiyyə olaraq çıxış elədim. O zaman mətbuatda bu barədə geniş məqalələr dərc olundu. Narınc Xatın qurultaya Neftçaladan şairə kimi dəvət olunmuşdu. Gürcüstandan isə Səadət Buta gəlmişdi. Qurultaydan iki gün sonra Narınc Xatın məni Bakıya çağıraraq "qadınlardan ibarət bir məclis yaratmaq istəyirəm" deyə bildirdi. Aşıqlar Birliyinin tərkibi ilə birləşərək "Aşıq Pəri" məclisi yaratdıq. Ürəkdən gələn şey həmişə gözəl olur. Həmin il sentyabrın 22-də "Natəvan" klubunda "Aşıq Pəri" məclisinin ilk çıxışı oldu. Konsertimiz çox gözəl qarşılandı. Bu məclis o zaman xalqın sərvətini bir daha yada saldı, təzələdi.

- Bəs "Aşıq Pəri" məclisinin sonrakı taleyi necə oldu?

- "Aşıq Pəri" məclisi bu gün tamam fəaliyyətsizdir. Uzun illər xalqa təmənnasız xidmət edən, televiziyanın ən uzunömürlü verilişi indi yoxdur. Narınc Xatın dünyasını dəyişəndən sonra məclisin fəaliyyəti də dayandı. Düzdür, məclisin üzvləri ayrı-ayrılıqda sənəti yaşadırlar, ancaq bir məclis kimi fəaliyyət göstərmirik.

- "Ulduz" Birliyini yaratmaq da bu zərurətdən irəli gəldi?

- 2000-ci ildə fikirləşdim ki, elədiklərimiz bəs eləmir. Biz bu sənətin yaşaması üçün hər cür mübarizələrdən keçdik. Mən "Ulduz" Birliyinin nəzdində dastan gecələri, görüşlər keçirdim. Bu gecələrin ilk açılışında hörmətli ziyalılar çıxış edib. Aşıq sənətinin inkişafı üçün Birlikdə çox işlər gördük.

Naşı adamın sözü

- Yeri gəlmişkən, doğulub böyüdüyünüz mahalda bu gün aşıq sənətinin ənənələri yaşayırmı?

- Zaman öz hökmünü verir. Biz yaşayırıq. Əgər hansısa sənətkar layiqdirsə, onun sənətini davam etdirən olur. Bu gün gənclər bu sənətdən bəhrələnir. Hazırda Gədəbəydə 60-dan çox aşıq fəaliyyət göstərir. Sözsüz ki, bu sənətdə də üzə çıxanlar, kölgədə qalanlar olur. Hər halda, əlinə saz alıb söz deyən hər bir kəsə minnətdar olmalıyıq ki, sənətimizi yaşadır.

- Bir ara deyirdilər ki, aşıqlıq sənəti bir az urvatsız olub. Bu gün vəziyyət necədir?

- Bilirsinizmi, urvatsız niyə olub? Sənəti urvatsız o adamlar edir ki, əlində sazı götürüb o otaqdan-bu otağa, bu çayçıdan-o çayçıya gedir, dəniz kənarında və s. yerlərdə çalır. Mən onları da qınamıram, bu, imkansızlıqdan irəli gəlir. Onların maddi durumu qənaətbəxş olsaydı, sazı əllərinə alıb küçələrdə gəzdirməzdilər. Gəlin bunun da fərqinə varaq... Onları baltalamaqla deyil ki. İncəsənətə incə sənət deyirlər. Ancaq mənə buna çətin sənət deyərdim. Bu çətin sənəti yaşatmaq üçün hardansa dayaq olmalıdır. Mən "Sazçı qızlar"ı yaradandan sonra 1989-cu ildə Almaniyaya, 1991-ci ildə Amerikaya dəvət aldım. Mən özüm-özümə ona görə minnətdaram ki, bu sənətdə sinə gərmişəm. Çox qürurla deyə bilərəm ki, bu sənətdə gördüyüm işləri bu günə qədər heç kim görməyib. Fəxr edirəm ki, Azərbaycanda ilk dəfə Musiqi Texnikumunda aşıq sinfi açmağa nail olmuşam. Ondan sonra respublikada ilk dəfə aşıq sənətinin tədris proqramını tərtib etmişəm. Bu yolda çox çətinliklər çəkmişəm, ancaq dözmüşəm. İndiyədək bir qapını döyüb deməmişəm ki, filan işi görmək üçün mənə kömək edin. "Qopuz" jurnalı tərtib etmişəm. Bu, aşıq sənətinə, ayrı-ayrı sənətkarların fəaliyyətinə, aşıq sənətinin tarixinə həsr olunan gözəl bir dərgidir. Heç kimə deməmişəm ki, mənə sponsorluq edin. Qürurum buna imkan verməyib. İndi isə imkansızlıq üzündən jurnalı nəşr etdirə bilmirəm. Ancaq gərək bizim ziyalılarımız mənim işimi görsünlər. Başa düşsünlər ki, bu tək mənim işim deyil, ümumxalq sənətidir. Bunu yaşatmaq hər birimizin borcudur. Əlbəttə, imkanım olsa bu sənətin inkişafı üçün daha böyük işlər görərəm.

- "Aşıqlıq qadın sənəti deyil"-deyə irad edənlərə cavabınız necədir?

- Mən bu fikirlə qətiyyən razılaşmıram. Bu, naşı bir adamın sözüdür. Bunu deyən adam mənim sənətimi, bu sahədə etdiklərimi görmürmü? Mən bu sözü sənətə xəyanət adlandırardım. Necə olur ki, qadın təyyarəçi, kosmonavt, rəssam olur, ancaq aşıq yox?

Dastan deyən yoxdur

- Bu gün fəaliyyətdə olan aşıq məktəbləri haqqında nə deyərdiniz?

- Qollar, ləhcələr, formalar var. Gürcüstan aşıqları tamam başqa formada oxuyurlar. Qərb və Şərq aşıq məktəbi var. Ən çətin forması Qərb aşıq yolu - Aşıq Ələsgər yoludur. Hazırda bizim gənclərimiz bayağı yola can atırlar. Mən yeniliyin əleyhinə deyiləm. Amma bu neməti kökdən dəyişməyə ixtiyarımız yoxdur, əlavələr isə edə bilərik.

- Dastanlarımızda var ki, Aşıq Alı, Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sarı Aşıq və başqaları deyişərkən bir-birlərini bağlamağa çalışardılar. İndi sənətin bu yolu da unudulub deyəsən?

- İndi dastan deyən qətiyyən yoxdur. Toylarda da sazı səsgücləndiriciyə qoşurlar. Yoxsa, onun səsi eşidilməyəcək. Ona görə də ənənə heç bir aşıqda yoxdur. Mən demirəm ki, toylarda dastanlara qulaq assınlar. Dastan gecələri ayrı olmalıdır. Hər musiqinin öz yeri, öz dinləyicisi var.

- Onda belə demək olarmı ki, aşıq sənəti müasirləşib.

- Belə də demək olmaz. Ancaq aşıq sənətinə bəzi çalarlar əlavə olunub. Biz aşıq sənətini olduğu kimi qoruyub saxlamalıyıq. Çünki onun başına oyun gətirsək, o, tamam itəcək. İstərdim ki, kökü olduğu kimi saxlayaq, nə əlavə xal, çalar varsa vuraq. Mən bütün sazı, sözü duyanları bir yerə çağırıb deyirəm ki, gəlin yığışaq, öz varımıza, sərvətimizə yiyə duraq. Hərə bir tərəfdən kömək etsə, aşıq sənəti heç vaxt itməz. Bu sənət heç bir xalqda yoxdur. Bu, türk dünyasının böyük sənətidir. Erməni sazı, balabanı "mənimdir" deyə muzeydə asıb. Gəlin, biz də bunu yaşadaq.

Mübariz sənətkar

- O zaman muğam ifaçısı kimi çıxdığınız Filarmoniyanın səhnəsi ilə bu gün aşıq kimi çıxdığınız səhnələr arasında hansı fərqi görürsünüz?

- Fərq çox böyükdür. O vaxt sənətə çox böyük diqqət vardı. Mən əgər "Sazçı qızlar"ı sovet dövründə yaratsaydım, çoxdan fəxri ad almışdım. İndi isə südü suya qatmışıq, amma seçə bilmirik. Hər şeyi itiririk, sonra onu axtarmağa başlayırıq. Mənim sənətimə indi qiymət vermək lazımdır ki, fərəhlənim, yeni işlər görüm. 19 ildir ki, aşıq sənətindən dərs deyirəm. Çoxlu tələbələrim var. Ancaq bir adam "çox sağ ol" demir. 43 ildir bu sənətdə çalışıram. Amma hələ keçən il Əməkdar incəsənət işçisi fəxri adı almışam. Biz Aşıqlar Birliyində layiqli aşıqlara Xalq aşığı fəxri adı vermək üçün məsələ qaldırmışıq. Mən yaradıcı aşığam. O çətin dövrdə aşıq sənətini yaşatmışam. Mən fikirləşmişəm ki, həyatda hər işdə mübariz olmaq lazımdır. Mən də mübariz bir sənətkaram, ölənədək bu sənəti yaşadacağam.

- Muğamat kimi aşıq sənətinin də öz xiridarı var?

- Dərs dediyim illər ərzində 150-dən çox tələbə yetişdirmişəm. Bu sənətə həmişə həvəs olub. Düzdür, hər musiqinin öz dinləyicisi var. Saz sənətinə isə ziyalı təbəqə daha yaxındır. Bununla belə, aşıq sənətini dinləyən gənclər də var. Bu həvəs hər zaman nazilir, nazilir, ancaq üzülmür.

- Siz həm də bədii yaradıcılıqla məşğul olaraq şeirlər yazırsınız. Daha çox nəyi tərənnüm edirsiniz - həyatı, dünyanı, sevgini, qadını, hicranı...

- Mənim hər səpkidə şeirlərim var. Aşıq kimi gördüyüm hər şey - hər bir yaşıl yarpaq, hər bir çiçək-gül, hər bir addım məni məftun edir.

Təranə

Mövqe.-2010.-23 oktyabr.-S.13.