Sosial-iqtisadi inkişafda həmkarlar ittifaqları daha böyük rol oynamağa başlayır

Müasir dünya təcrübəsi göstərir ki, istənilən cəmiyyətdə sosial ədalət prinsiplərinin bərqərar olmasında, o cümlədən əmək hüquqlarının qorunmasında həmkarlar ittifaqları getdikcə daha böyük rol oynamağa başlayırlar. Bu mənada həmkarlar ittifaqlarının inkişafı, tutduğu mövqenin davamlı olaraq güclənməsi təbii olaraq cəmiyyətin özünün ümdə tələblərindən birinə çevrilir. Lakin günümüzdə həmkarlar ittifaqlarının oynadığı rol təkcə işçilərin hüquq və maraqlarının müdafiəsi ilə məhdudlaşmayaraq daha geniş xarakter daşıyır.

Danılmaz həqiqətdir ki, bu gün işçilərin iş şəraitlərinin yaxşılaşmasına, sosial-əmək münasibətlərinin daha əlverişli hala gəlməsinə həmkarlar ittifaqları böyük töhfələr verir. Ancaq ictimai münasibətlər sistemində həmkarlar ittifaqları olduqca böyük əhəmiyyətə malik digər önəmli funksiyalar da həyata keçirir. Bu sırada ilk olaraq həmkarlar ittifaqlarının iqtisadi inkişafın dinamik xarakter daşımasında oynadığı rola xüsusi diqqət yetirilir. Sosial-iqtisadi cəhətdən yüksək səviyyədə tərəqqi edən ölkələrin təcrübəsinə nəzər salmaqla da bunu aydın görmək mümkündür. Məsələn, bu gün ABŞ, Avropa kimi inkişaf etmiş ölkələrdə cəmiyyətin sosial-iqtisadi həyatına təsir imkanları böyük olan kifayət qədər güclü həmkarlar ittifaqları formalaşıb. Onların təsiri altında isə işəgötürənlər tərəfindən işçiyə yüksək şərait yaradılması nəticə etibarı ilə əmək məhsuldarlığına müsbət istiqamətdə təsir göstərir.

Bundan başqa yenə inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən aydın görmək mümkündür ki, vətəndaş cəmiyyəti strukturlarının formalaşmasında həmkarlar ittifaqları həlledici amillərdən biri kimi çıxış edir. İlk növbədə ona görə ki, həmkarlar ittifaqları vasitəsilə vətəndaşların bir araya gəlməsi daha asandır və buna ixtisas, iş yeri kimi zəruri faktorlar təsir edir. Beləliklə, biz bununla həmkarlar ittifaqlarının daha bir vacib missiya yerinə yetirdiyinin şahidi oluruq. Söhbət vətəndaş cəmiyyəti strukturlarının formalaşdırılmasına yardımçı olmaqla həmkarlar ittifaqlarının eyni zamanda demokratik prinsiplərin reallaşmasına verdiyi töhfədən gedir. Çünki vətəndaş cəmiyyəti olmadan demokratik prinsiplərin həyata keçməsindən söhbət gedə bilməz. Bütün bunlar aydın göstərir ki, həmkarlar ittifaqlarının yerinə yetirdiyi missiya indi olduqca geniş və çoxşaxəlidir. Bu ittifaqlar olmadan yüksək dinamizmə əsaslanan tərəqqidən söhbət gedə bilməz.

Qeyd edilənlər kontekstində bu gün həmkarlar ittifaqlarının Azərbaycanın sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi həyatında xüsusi bir çəkiyə sahib olduğunu sezmək elə də çətin deyil. Təqdirəlayiq haldır ki, 100 ildən çox tarixə malik Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Sovetlər dönəmindən fərqlənən yeni inkişaf dövründə həmkarlar ittifaqları yeni ictimai-iqtisadi formasiyanın və idarəçilik sisteminin tələblərinə uyğunlaşdı, bu məqsədlə köklü islahatlar prosesindən keçdi.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri, Milli Məclisin deputatı Səttar Mehbalıyev vurğulayır ki, yeni sosial-siyasi münasibətlərin formalaşması kontekstində Azərbaycan Həmkarlar İttifaqlarının vəzifələri dəyişdi, onların sosial təyinatı, funksiyaları, fəaliyyətlərinin forma və metodları əsaslı şəkildə yenidən quruldu. "Həmkarlar ittifaqları haqqında" Qanunun qəbul edilməsilə həmkarlar ittifaqlarının cəmiyyətdəki yeri və onun statusu müəyyən edildi; həmkarlar ittifaqlarının qeyri-siyasi təşkilat kimi dövlət və təsərrüfat orqanlarından və siyasi sistemin digər vəsilələrindən asılılığı aradan qaldırıldı; həmkarlar ittifaqlarının bütün strukturlarında, o cümlədən aşağı vəsiləli həmkarlar ittifaqlarında inzibati amirlik sisteminə son qoyularaq sahə məsələlərinin həllində həmkarlar ittifaqı təşkilatlarının və orqanlarının müstəqilliyi təmin edildi; əmək, sosial, iqtisadi məsələlər barəsində qanunvericilik aktlarının hazırlanmasında həmkarlar ittifaqlarının hüquqları tanındı; Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları beynəlxalq həmkarlar ittifaqları hərəkatının tərkib hissəsinə çevrildi. Bütün bunlar respublikada həmkarlar ittifaqı hərəkatının inkişafına stimul yaradaraq işçilərin sosial-iqtisadi hüquqlarının müdafiəsini daha səmərəli formada həyata keçirməyə imkan yaratdı.

Tədqiqatlar göstərir ki, real şəraitdə həmkarlar ittifaqları dövlətin məşğulluq siyasətinin hazırlanmasında, üzvlərinin hüquqlarının etibarlı müdafiəsində, bunun kollektiv müqavilələrlə möhkəmlənməsində, qanunvericilik əsasında sosial tərəfdaşlıq razılıqlarının əldə olunmasında da mühüm rol oynayır. Bu səbəbdəndir ki, sosial-tərəfdaşlıq razılaşmalarının və kollektiv müqavilələrin bütün normativ şərtlərinin qəbulunda həmkarlar ittifaqları yaxından iştirak edir. Enyi zamanda həmkarlar ittifaqları işçilərin hüquqlarını təkcə kollektiv yox, eyni zamanda fərdi qaydada müdafiə edir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən çoxsaylı xarici şirkətlərin bəzilərində işçilərinin hüquqlarının qorunması və təmin edilməsində məhz həmkarlar ittifaqları müstəsna rol oynayıb.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası (AHİK) bu kontekstdə özəl müəssisələrdə ilk təşkilatların - komitələrin yaradılması istiqamətində mühüm nailiyyətlərə imza atıb. Buna qarşı bəzən göstərilən müqavimətin aradan qaldırılmasında da AHİK böyük işlər görüb. Təbii ki, həmkarlar ittifaqlarının gördüyü işlər sadalananlarla məhdudlaşmır və onun hansı mühüm missiyalar yerinə yetirdiyini AHİK-in funksiyalarından da görmək olar. Belə ki, dövlət orqanlarında üzv təşkilatların mənafelərinin təmsil edilməsi, əmək və sosial-iqtisadi məsələlər üzrə qanunvericilik aktlarının işlənib hazırlanmasında iştirak etməsi, qanunlara, həmkarlar ittifaqı üzvlərinin hüquq və mənafelərinə zidd olan qanunaltı aktlara yenidən baxılarkən təkliflərin irəli sürülməsi, vətəndaşların əmək hüquqlarının qiymətlərin və həyat səviyyələrinin yüksəlməsinə uyğun olaraq qorunması məqsədilə tədbirlərin həyata keçirilməsi, məşğulluq sahəsində qanunvericiliyə əməl olunmasına zərurətin təmin edilməsi, beynəlxalq həmkarlar ittifaqı hərəkatında iştirak etməsi, tabelikdə olan və əməkçilərin sanatoriya - kurort müalicəsi və istirahəti, ekskursiya - turizm, mədəni-maarif və idmanla məşğul olan təşkilatların fəaliyyətlərinin istiqamətləndirilməsi AHİK-in əsas funksiyalarıdır.

Qeyd edilənlərlə yanaşı, ölkə iqtisadiyyatında çalışan işçilərin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında Azərbaycan hökuməti, Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası və Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları Milli Konfederasiyası arasında bağlanan üçtərəfli Baş Kollektiv Sazişin rolu böyükdür. Bu saziş işçilərin layiqli əməyini, yaşayışını və sərbəst inkişafını təmin edən şəraitin yaradılmasına təkan verir. Həmçinin qarşılıqlı əlaqələrin sosial tərəfdaşlıq prinsipləri əsasında inkişaf etdirilməsinə, sosial-əmək münasibətlərinin dialoq, kollektiv müqavilələr və sazişlər vasitəsilə tənzimlənməsi mühiti formalaşdırır. Bəzi işəgötürənlərin müqavimət göstərmələrinə baxmayaraq, həmkarlar ittifaqlarının fəallığı sayəsində ötən il işəgötürənlərlə 11890 kollektiv müqavilə və 130 saziş bağlanıb.

Adıçəkilən sənəddə iqtisadi siyasət, əməyin ödənilməsi, əhalinin gəlirləri və həyat səviyyəsi, əmək bazası və əhalinin məşğulluğu, sosial müdafiə, əmək hüquqlarının müdafiəsi, əməyin mühafizəsi, sosial tərəfdaşlıq və digər sahələrdə hər bir tərəfin öhdəlikləri təfsilatı ilə əks olunur, onların icrası üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmaqla, icrasına ciddi nəzarət edilir.

Baş Sazişin hazırlanması zamanı əldə olunan razılıqlar real işə çevrilir. İşçilərin sosial müdafiəsi baxımından işəgötürənlərlə kompromis qərarların qəbul edilməsi, kollektiv müqavilələrə dair tövsiyələrə əməl olunması, üçtərəfli əməkdaşlıq, sosial dialoqun iştirakçıları arasında qarşılıqlı əlaqələr qurmaq əsas məqsədlər sırasında yer alır.

Bütün bunlar indi cəmiyyətdə həmkarlar ittifaqlarına böyük bir inam yaradıb. Çünki həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətinin mühüm hissəsini təşkil edən məsələlər sırasında işçilərin əmək hüquqlarının müdafiəsinin həyata keçirilməsidir. Araşdırmalar göstərir ki, ötən illər ərzində Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasına ümumilikdə daxil olan ərizə-şikayətlərin demək olar ki, 95 faizindən çoxu işçilərin mənafelərinə uyğun olaraq öz müsbət həllini tapıb. Həmkarlar ittifaqlarının bu cür prinsipiallıq və obyektivlik göstərmələri, qərəzsiz olmaları onlara inamı artırır. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədr müavini Aqil Dadaşov da bildirir ki, bütün vətəndaş cəmiyyətlərində həmkarlar ittifaqlarının çox böyük çəkisi var. Onun sözlərinə görə, hazırda AHİK-in 1 milyon 600 minə yaxın üzvü var və ölkədə əhalinin əmək hüquqlarının sosial müdafiəsinin qorunmasında çox böyük işlər görür.

Bu gün Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları respublikamızın ictimai həyatında mühüm rol oynamaqla iqtisadiyyatın və cəmiyyətin demokratik dəyərlərinin inkişafı sahəsində qarşıda duran vəzifələri yerinə yetirir, qloballaşmanın dərinləşməsi şəraitində dünya həmkarlar ittifaqları ilə əməkdaşlığı genişləndirir. Əhalinin sosial-iqtisadi və məşğulluq problemlərinin həlli üçün hökumətlə sıx əməkdaşlıq edir, cəmiyyətdə mövqeyinin güclənməsinə çalışır.

Düzdür, müəyyən problemlərin mövcudluğu da danılmazdır və bu əsasən, xarici şirkətlərdən qaynaqlanır. Belə ki, ölkəmizdə hələ bir sıra böyük şirkətlərdə həmkarlar ittifaqı yaratmaq mümkün olmayıb. Bunlara misal olaraq "Coca-Cola", "Pepsi-Cola", "Bakcell", "Azercell" və digərlərini göstərmək olar. Lakin bu sahədə vəziyyətin də müsbətə doğru dəyişəcəyi heç bir şübhə doğurmur.

Bununla yanaşı, ölkə əhalisinin sağlamlığının qorunması və istirahətlərinin təşkili məsələlərinin həlli istiqamətində həmkarlar ittifaqları genişmiqyaslı işlər görür. Belə ki, işçilərin və onların ailə üzvlərinin məişət və istirahətinin təşkilinə, sağlam həyat tərzi sürmələri üçün şərait yaradılmasına xüsusi önəm verən Azərbaycan həmkarlar ittifaqları bu məqsədlə onların sağlamlığının qorunması və istirahətinin təşkili sahəsində ciddi tədbirlər görür. AHİK-in "Kurort" Səhmdar Cəmiyyəti müalicəyə və istirahətə gələnlərin normal müalicə və istirahətini təşkil etmək məqsədilə hər il daxili imkanları hesabına yenidənqurma və əsaslı təmir işləri aparır. Hal-hazırda həmkarlar ittifaqlarının 1 kurort birliyi, 5 sanatoriya, 1 müalicə pansionatı və istirahət evi fəaliyyət göstərir. Bu müəssisələrin 12600 çarpayı fondundan yalnız 2250-si sanatoriya-kurort müalicəsi və istirahəti üçün istifadə edilir. Bunun bir səbəbi orada qaçqınların məskunlaşması, çarpayı fondunun bir hissəsinin işğal olunmuş ərazilərdə qalmasıdırsa, bir hissəsi də texniki cəhətdən istismara yararsız olduğuna görə konservasiya edilməsidir.

Daha bir önəmli məqam ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası artıq 1995-ci ildən başlayaraq, fərqlənən tələbələrə adlı təqaüdlərin verilməsini də həyata keçirir. Bu günə qədər 1500-dən artıq tələbəyə adlı təqaüd verilib. Hər il təxminən 220 min tələbəyə isə həmkarlar təşkilatlarının vasitəsi ilə pulsuz yemək yeməsi üçün kartlar verilir.

İmkansız tələbələrin illik təhsil haqqının bir hissəsinin ödənilməsi üçün də konfederasiya rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə müvafiq tədbirin həyata keçirilməsi qərara alınıb. Bütün bunlar həmkarlar ittifaqlarının nüfuzunu yüksəltməklə yanaşı, onun cəmiyyətin, sosial-iqtisadi inkişaf prosesinin sürətlənməsində də mühüm missiyalar yerinə yetirdiyini göstərir.

Bayramov Rasim

Mövqe.- 2011.- 23 dekabr.-S. 14.