REGİONLARIMIZ: DAŞKƏSƏN

Tarixi

Daşkəsən rayonu Azərbaycan SSR ərazisində 1930-cu ildə inzibati ərazi kimi yaradılmışdır. Daşkəsən şəhərinin əsası Böyük Vətən müharibəsindən sonra 1948-ci il mart ayının 16-da qoyulub. Rayon əsasən dəmir filizi yataqlarının istifadəyə verilməsi ilə əlaqədar salınıb. 1956-cı ilə qədər Dəstəfur rayonu adını daşımış, 1956-cı ildə Daşkəsən adlandırılmışdır. 1963-cü ildə ləğv edilərək ərazisi o dövrkü Xanlar rayonuna verilmiş, 1965-ci ildə isə yenidən müstəqil inzibati ərazi - rayon olmuşdur.

Zağalı, Zivlən, Bayan, Qurubulaq, Əmirvar, Xoşbulaq, Dardərə və başqa kəndlərdə aparılmış arxeoloji qazıntılar bu rayonun ərazisində daş dövrünə aid insan məskənlərinin olmasını sübut edir.

Coğrafi mövqeyi

Daşkəsən rayonu Gəncə şəhərindən 33-41 kilometr cənub-qərbdə, Kiçik Qafqazın şimal-şərqində dəniz səviyyəsindən 1600-1800 metr yüksəklikdə yerləşir.

Rayon cənub-qərbdən 8 kilometr məsafə ilə Ermənistan Respublikası ilə (8 km), eləcə də Şəmkir (24,5 km), Kəlbəcər (23 km), Gədəbəy (41 km) və Göygöl (56,3 km) rayonları ilə həmsərhəddir. Ümumi sahəsi 1047 km2-dir.

Relyefi

Kiçik Qafqazın şimal-şərqində yerləşən Daşkəsənin səthini şimala doğru alçalan dağlar əhatələyir. Murovdağ və Şahdağ silsilələrinin yamacları da bu rayonunu ərazisidir. Ən hündür zirvələri Hinaldağ (3367 m), Qoşqar dağı (3361 m) və sairdir.

Başkənd-Dəstəfur çökəkliyinin bir hissəsi Daşkəsən rayonu ərazisindədir. Səthi kanyonlarla kəsilmişdir. Yura və təbaşir çöküntüləri yayılmışdır.

Təbiəti

Təmiz hava, yaşıllığın bol olması, zəngin fauna, Murovdağ silsiləsi boyunca uzanan meşə massivləri yay aylarında təbiət həvəskarlarını Daşkəsənə cəlb edir. Rayonda Xoşbulaq və Göygöl süni gölləri vardır.

Daşkəsənin istilik və rütubətin nisbətindən özünəməxsus torpaq- bitki örtüyü və heyvanat aləmi var.

Enliyarpaqlı dağ-meşə landşaftı 600 metrdən 1900 metrədək hündürlüyü olan yamacları örtür. Dağların yüksək sərhədi palıd meşələri ilə tamamlanır. Meşələrdən yuxarı sərhəddə subalp və alp çəmənlikləri yerləşir. Bu çəmənlər yaz vaxtı minbir rəngli xalıya bənzəyir.

Subalp çəmənləri və çəmən çölləri meşə qurşağı ilə alp çəmənləri arasında geniş sahə tutur. Burada taxıllı, müxtəlif otlu, yulaflı çəmənlər yerləşir. Subalp çəmənliklərində paxlalılar, gülçiçəklilər, xaççiçəklilər, zəngiçiçəklilər və sair fəsilələrdən olan bitkilər hündür, olduqca təsirli, butaya bənzər ot örtüyü yaradır. Subalp zonasında hündürotlu çəmənliklərdən başqa, çəmən bozqırları, kollu çəmənlər də inkişaf etmişdir.

Alp çəmənləri "Alp xalıları" adlanan alçaqboylu otlardan ibarət bitkiliyi ilə subalp çəmənlərindən çox fərqlənir. Bu bitkilər dağ-çəmən torpaqlarında sıx çəmən örtüyü yaradırlar. Qayalı, daşlı yamaclarda seyrək bitki qrupları inkişaf edir. Taxıl otları və çillər hamar dağ yamaclarında sıx qiymətli yay otlaqlarıdır. Yüksək dağların daha rütubətli yamaclarında cil, şahduran, qaytarma, dəstərək, qırtıc, topal və sair şaxələnən kök sisteminə malik otlaq bərk döşənəkli "Alp xalıları" yaradır.

Daşkəsən rayonu Kiçik Qafqazın şimal-şərqində yerləşdiyi və səthi şimala doğru alçalan dağlarla əhatə olunduğu üçün olduqca mənzərəli, qışda qismən azalan, yaz-yay, payız mövsümlərində aşıb-daşan dağ çayları ilə zəngindir. Onlardan Göygöl (Zivlən kəndi), Gəncəçay (Çanaqçı-Dəstəfur kəndləri), Ballıcalı (Qaraqollar), Şəmkirçay (Astaf kəndi), Qoşqarçay (Xoşbulaq kəndi-Daşkəsən şəhəri) çaylarını göstərmək olar.

Turizm üçün xarakterik olan Zivlən və Astaf kəndlərində olduqca ecazkar təbiət gözəli olan eyniadlı iki göl - Göygöl vardır. Rayona xüsusi gözəllik verən, yol boyunca uzanan qalın və seyrək meşələr var. Meşələrdə, əsasən fısdıq, vələs, palıd, cökə, söyüd, göyrüş, qozqara (qaraağac), töləkə və görməşov ağacları bitir.

Rayonda insan sağlamlığı üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən müalicəvi əhəmiyyətli bitkilər var. Onlardan kəklikotu, gülxətimi, qəfli, sarıçiçək, çobanyastığı, boymadərən, boyxoş, andız, qaraçiyələm, qaraçörək, yarpız, daşyarpızı, dəvədabanı, solmazçiçəyi, yasəmən , çəmən, yolotu (qırxbuğum), cincilim, qantəpər, şehdərən, dağ bənövşəsi, bənövşə, nərgiz, lilpar, unnuca, gicitkan, qaymaqçiçəyi və s. yerli əhali tərəfindən yığılır.

Rayonun gur çeşməli, şəffaf, müalicəvi əhəmiyyətli bulaqları var:

1. Yumurtalı bulaq - Qabaqtəpə kəndi;

2. Narzan bulağı - Yuxarı Daşkəsən qəsəbəsi;

3. Turşsu bulağı - Alaxançallı kəndi;

4. Qiblə bulağı - Qabaqtəpə kəndi;

5. Qayğı bulağı - Qabaqtəpə kəndi;

6. Böyrək bulağı - Alunitdağ qəsəbəsi;

7. İdris bulağı - Əmirvar kəndi;

8. Seyid bulağı - Xoşbulaq kəndi.

İqlimi

Daşkəsəndə temperatur qış aylarında -5 C-dən -20 C-dək, yay aylarında isə +20 C-dən +35 C-dək olur. Rayonda havanın orta illik temperaturu 0-100-dir. Yanvarın orta aylıq temperaturu -2-140-i, iyulun orta aylıq temperaturu +5-200 arasında dəyişir.

Yay aylarında bəzən havanın mütləq maksimum temperaturu +20-310-dək yüksəlir, mütləq minimum temperatur 20-300 aşağı düşür. İl ərzində havanın orta mütləq minimum temperaturu orta dağlıqda +150 ilə +70 arasında dəyişir. Torpaq səthinin orta illik temperaturu +80-i, yanvar ayının orta temperaturu -50-i, iyulun orta aylıq temperaturu isə 210 olur.

Havanın orta illik nisbi rütubəti 75 faiz olub il ərzində 67-82 faiz arasında dəyişir. Ərazidə yağıntının illik miqdarı 600-900 mm-dir. Yağıntının çox miqdarı yaz fəslinə düşür. Torpağın səth örtüyündən il ərzində 300-800 mm mümkün buxarlanma gedir.

Faydalı qazıntıları

Daşkəsən rayonu təbii sərvətlərlə olduqca zəngindir. Sovet İttifaqı dövründə Daşkəsəndə strateji əhəmiyyəti olan dəmir filizi, alüminium, kobalt, mərmər və s. çıxarılmışdır. Rayonun ərazisindəki dağlarda indi də qızıl, mis, kobalt, zəy, alüminum, dəmir filizi, əhəng daşı və mərmər kimi çox qiymətli təbii ehtiyatlar var.

İri yaşayış məntəqələri

Daşkəsən rayonunda 1 şəhər, 6 şəhər tipli qəsəbə və 42 kənd var. İnzibati mərkəzi Daşkəsən şəhəridir.

Əhalisi

Daşkəsən rayonunun əhalisinin sayı 32 min 510 nəfərdir.

Maddi-mədəni irsi

Daşkəsən rayonundakı memarlıq abidələrinə misal olaraq Qoşqar çayının üzərindən salınmış iki qədim daş körpünün və Əhmədli kəndindəki məqbərəinin adını çəkmək olar.

Rayonda xalçaçılıq, metal üzərində döymə, ağac və daş üzərində oyma işi kimi sənət növləri davam etdirilir.

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN DAŞKƏSƏN BARƏDƏ TƏƏSSÜRATLARI

1. Daşkəsən rayonuna gələn yol yenidən tikilib istifadəyə verilibdir. Bu gün mən bu yolu gəlmişəm, onu açmışam. Çox qısa müddət ərzində çəkilən ən müasir dünya standartlarına cavab verən bu yol Daşkəsən rayonunun inkişafına, daşkəsənlilərə xidmət edəcəkdir.

2. Daşkəsənə çəkilən yol da ən yüksək səviyyədədir. İndi insanlar gəlib-gedəcəklər. Mən bilirəm ki, bu yol tikiləndən bəri heç vaxt təmir olunmamışdı, çox bərbad vəziyyətdə idi. İnsanların gəliş-gedişi üçün çox böyük problemlər yaradırdı. İndi isə bu yolu rahat getmək olar. Bu, çox böyük əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Bir tərəfdən , insanlara rahatlıq verəcək, digər tərəfdən, rayonun inkişafına xidmət göstərəcəkdir.

3. Rayonunuzun çox böyük imkanları, potensialı var. Burada çox gözəl yerlər var, təbiət çox gözəldir, çox zəngindir. Əminəm ki, bu yol tikiləndən sonra burada turizmin inkişafı daha da sürətlə gedəcəkdir. Rayonun infrastrukturuna sərmayələr qoyulacaq və beləliklə, Daşkəsən rayonu sürətlə inkişaf edəcəkdir.

4. Filizsaflaşdırma kombinatının tarixini siz yaxşı bilirsiniz. 1940-cı illərdə burada bu mədən yaradılmışdı. O vaxt hökumət qərar vermişdi ki, burada işlər başlasın və uzun illər ərzində bu mədən səmərəli işləmişdir. Amma 1990-cı illərin əvvəlində bu kombinatın dayanması ilə yaranan problemlər insanlara çox böyük təsir göstərmişdir. Həm burada işləyən insanların kombinatın fəaliyyətində böyük zəhməti olub, həm də kombinatın mövcudluğu rayonun inkişafına, insanlara böyük dəstək idi.

5. Kombinat bağlanandan sonra, əlbəttə ki, işsizlik də yarandı, insanların da rayondan getmə prosesi başlanmışdı. İndii biz kombinata və demək olar ki, Daşkəsən rayonuna yeni həyat veririk. Buraya qısa müddət ərzində, növbəti üç ildə 200 milyon dollardan çox vəsait qoyulacaq, həm Daşkəsəndə, həm də Gəncədə ən yüksək səviyyəli zavodlar tikiləcəkdir. Rayonun bütün infrastrukturu yeniləşəcək və bəlkə də vaxt gələcək, gün gələcək ki, burada kombinatda və onun fəaliyyəti nəticəsində yaradılacaq zavodlarda işləmək üçün başqa yerlərdən insanlar gələcəklər. Bu vaxt gələcək, mən buna əminəm.

6. Əgər Azərbaycanın uğurlu-iqtisadi siyasəti olmasaydı, büdcə gəlirləri artmasaydı, bu yolu nəyin hesabına çəkə bilərdik? Ancaq və ancaq uğurlu iqtisadi siyasət nəticəsində büdcə gəlirləri artır, əlavə vəsait yaranır və biz bu vəsaiti infrastruktur layihələrinə və insanları narahat edən məsələlərə xərcləyirik və bundan sonra da bu istiqamətə yönəldəcəyik. Məktəblər tikilir. Daşkəsən rayonunda da tikilir və bu gün mən yeni təmir olunmuş məktəbə də baş çəkdim. Orada şəkillər asılmışdı, məktəbin əvvəlki və indiki vəziyyətini gördüm. Çox böyük fərq var.

7. Daşkəsən rayonunun inkişafına dair xüsusi sərəncam imzalanmışdır. Sərəncamda nəzərdə tutulan məsələlər rayonun bütövlükdə abadlaşmasına və infrastrukturunun yeniləşməsinə gətirib çıxaracaq və artıq biz bunun ilkin nəticələrini görməkdəyik. Qısa müddət ərzində böyük işlər görülübdür və bunları qeyd etmək mümkündür. İş görmək üçün qərarlar, proqramlar qəbul olunmalı, maddi vəsait ayrılmalı, düzgün kadr siyasəti aparılmalı və yerlərdə işləyən insanlar öz vəzifə borcunu ləyaqətlə icra etməlidirlər.

8. Bizim siyasətimiz görülən işlərdir, əldə olunan nəticələrdir, yaradılan müəssisələr, açılan iş yerləri, tikilən məktəblər, salınan yollar, körpülər, tikilən elektrik stansiyaaları, su xətləridir. Budur, bizim siyasətimiz, budur, bizim işimiz. Bu gün səhər Gəncə şəhərində aeroportun açılışında iştirak edirdim. Aeroportun tikilməsi də mənim təşəbbüsümlə başlanmışdı və indi ən yüksək dünya standartlarına cavab verir. İndi başqa yerlərdən insanlar yeni alınmış xarici istehsallı rahat təyyarələrlə gələcək, gözəl aeroportun xidmətindən istifadə edəcək, gözəl yolla Daşkəsənə gələcək və Daşkəsəndə bu abadlığı, bundan sonrakı inkişafı görəcəklər. Bütün bunları edirik, edəcəyik. Ölkəmizi hərtərəfli inkişaf etdiririk, Azərbaycan xalqının rahat yaşamasını təmin edirik.

Əziz daşkəsənlilər, çox şadam ki, bu gün sizinlə birlikdəyəm. Ağsaqqal öz çıxışında daşkəsənlilərin mənə olan münasibətini bildirdi. Mən də öz tərəfimdən demək istəyirəm ki, daşkəsənliləri sevirəm, daşkəsənliləri dəstəkləyirəm və Daşkəsənin hərtərəfli inkişafı üçün bundan sonra da əlimdən gələni əsirgəməyəcəyəm.

Mövqe.- 2011.- 29 iyul.- S. 10.