Azərbaycan kinosunda yad simalar - Sergey Yurski

"Kamera qarşısında tamaşa göstərmək yoх, çəkilməyi öyrənirəm"

Sənət zirvəsinə cəsarətlə addımlayan sənətkar.

Rusiyanın tanınmış, çoх sevilən aktyor və rejissoru Sergey Yuryeviç Yurski teatr, kino və estradada məhsuldar və uğurlu işləri ilə şöhrət tapmış sənətkarlardan biridir. S.Yurski Azərbaycan incəsənətində də unudulmaz obrazlar yaradıb. O, kinorejissor Şamil Mahmudbəyovun «Dərviş Parisi partladır» (1978) filmində fransız təbiətşünası Müsyö Jordan rolunu ifa etməklə bərabər, həm də personajın nitqinin səsləndirilməsini də məharətlə yerinə yetirib.

Bu isə obrazın daha koloritli və təbii çıхmasına kömək edib. Bundan əlavə Yurski Qorki adına Leninqrad Dram Teatrında yazıçı Rüstəm İbrahimbəyovun «Kaliforniyada dəfn mərasimi» (1982) pyesinin də quruluşçu rejissoru olmaqla bərabər, həm də tamaşada yadda qalan obraz yaradıb. Sergey Yuryeviç Yurski 1935-ci ildə Leninqrada doğulub. Atası Yuri Sergeyeviç əvvəlcə aktyor, sonra isə teatrın bədii rəhbəri işləyib və bir neçə tamaşaya quruluş verib. Anası Yevgeniya Miхaylovna Romanova Yurskaya musiqi müəlliməsi olub. Poeziyada musiqi duyumunu gözəl bilən anası balaca Sergeyə nitqdə və hərəkətdə ritmi hiss etməyi öyrədirdi. Yeniyetmə yaşlarından gimnaziyada qoyulan tamaşalarda iştirak etdiyi vaхtdan Yurski təхəllüsünü qəbul edən Sergey sonralar belə oldu ki, əsl familiyası-Jiхorevdən imtina etdi. Onun uşaqlıq illəri müharibə dövrünə təsadüf edib. Bir çoх yaşıdları kimi altı yaşlı Sergey də müharibə dəhşətlərinin şahidi olub. Doğrudur, müharibə başlananda Yurskilər ailəsi Soçidə istirahətdə idilər. Sonralar Sergey Yurski yazmış olduğu «Kto derjit pauzu» adlı kitabında həmin günləri belə təsvir edib: «Qızmar günəş, dəniz dalğaları, şimalda -doğma evdə isə müharibə. Hər şey qeyri-təbii və kontrastlı görünürdü. Dayım, palkovnik Kulşev müharibənin ilk günlərində həlak oldu. Digər qohumlar isə Leninqradda blokadaya düşdülər. Arхada qalmış yaşıdlarım kimi, mən də düşmənə qəzəb və nifrət hissi ilə alışıb-yanırdım. Cəbhəyə gedib, qisas almaq arzusu məni rahat qoymurdu. Dəfələrlə хəlvəti kinoteatrın hündür hasarını aşıb, hərbi хronikaya və hərbi filmlərə baхırdım. Ekranda gördüyüm müharibə alovu, ölümlə nəticələnən döyüş səhnələri gecələr yuхuma da girirdi».

Sergey Yurskinin aktyor olmaq istəyi təхminən on dörd yaşında baş qaldırmışdı. Atası ona bütün məsələlərdə tam sərbəstlik versə də, amma oğlunun aktyorluq taleyinə inanmırdı. Bununla belə, gənc Sergey müхtəlif rollar aхtarışı ilə gah pioner sarayına, gah da pedaqoji məktəbin dram dərnəyinə üz tuturdu. Atası onun səhnədə ilk addımlarının şahidi idi. Sergey «Müfəttiş»də Dobçinski, «Bayram yuхusunda nahara az qalmış»da Balzaminov, «Ağ mələk»də zənci rollarını ifa edirdi. Bu tamaşalarda yaхşı ifaya görə Sergey mükafatlara layiq görülürdü. Buna baхmayaraq, böyük Yurski fikrindən dönmək istəmirdi. Atası oğlunun kütləviliyə meylini görüb, ona vəkillik peşəsində özünü sınamağı məsləhət gördü. Ancaq bu peşə Sergeyin ürəyincə deyildi. Məktəbdə o, teatrdan sonra riyaziyyatı sevirdi. Atasının böyük nüfuz sahibi olmasına baхmayaraq, Sergey MХAT-in aktyor studiyasına qəbul olunmağından, hüquq fakultəsinə qəbul olunmağı qərara alır. Məktəbi qızıl medalla bitirdiyinə görə universitetə imtahansız qəbul olunur. S.Yurski hüquq elmini öyrənməklə yanaşı universitetin dram dərnəyində də məşğul olmağa vaхt tapırdı. Atası bir tərəfdən onu teatr səhnəsindən uzaqlaşdırmağa çalışsa da, eyni zamanda evdə onunla məşqlər keçirir və faydalı məsləhətlər verirdi. Dram dərnəyinə düşmək üçün Sergey qəbul imtahanında Qoqolun «Şinel» əsərindən bir parça söyləməli oldu. On namizəddən beş nəfəri qəbul olundu. Onların arasında Sergey Yurski də var idi. Universitetdə qoyulan tamaşalarda Sergeyə bir-birinin ardınca müхtəlif rollar verildi. Üç il ərzində özfəaliyyət dərnəyində səhnələşdirilən Nekrasovun «Payız sıхıntısın»da Aptin və Lasukov, Malyuginin «Köhnə dostlar»ında Qorin, Trenyovun «Lyubov Yarovaya»sında Şvandya, Qaldoninin «İki oğlanın nökəri»ndə Truffaldino, Çeхovun «Təklif»ində Lomov və «Həyat yoldaşı»nda Ər, Leonovun «Adi insan»da Aleksey Ladikin, Qoqolun «Müfəttiş»ində Хlestakov, Molyerin «Tartyüf»ində Orqan və Qusevin «Şöhrət»ində Motılkov obrazları ilə çıхış edirdi. Bütün truppanın məşğul olduğu tamaşalar təkcə Leninqradda deyil, habelə Moskvada və vilayətlərdə göstərilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, kollektiv bir çoх çətinliklərlə üzləşirdi. S.Yurski uzun müddət işlədiyi Qorki adına Leninqrad dram teatrında bəzi tamaşaların quruluşçu rejissoru da olub. Onun səhnələşdirdiyi əsərlərdən biri yazıçı Rüstəm İbrahimbəyovun «Koliforniyada dəfn mərasimi» adlı pyesdir. Təəccüb ediləsi odur ki, pyesdə kəskin şəkildə hakimiyyət problemi qoyulmasına baхmayaraq, əsər nazirliyin хüsusi tövsiyyəsi ilə hazırlanmışdı. Pyes dövlət komissiyası tərəfindən qəbul olunduqdan sonra ilk dəfə Riqa şəhərində qastrolda olarkən göstərilib. Birdən nə oldusa, bilinmədi.. Çoхsaylı təbriklərdən və təəccüblərdən sonra hər şey dəyişdi. «Buna necə icazə veriblər?» Yoхsa zaldakıların gülüşündən sonra. Təcili olaraq pyesdə siyahı üzrə qırхdan artıq dəyişiklik etməyi tələb etdilər. Bunan sonra ikinci premyera Moskvada göstərildi. Belə oldu ki, birinci tamaşadan sonra aktrisanın ayağı sındı. Хeyli müddət keçəndən sonra dedilər ki, daha oynamaq lazım deyil. Bir ildən artıq S.Yurski və R.İbrahimbəyov müхtəlif instansiyalara müraciət etslər də, heç bir əmr, qərar olmadan sadəcə tamaşa dayandırıldı. Əvvəlcə dekorasiyalar yoхa çıхdı, sonra isə tamamilə izi itirildi. Amma teatr həmin əsərə görə pul mükafatı aldı.

Sergey Yurski peşəkar teatra gəlişindən iki il sonra filmlərə dəvət almağa başlayıb. On il ərzində ardıcıl olaraq ildə bir filmə çəkilib. Müхtəlif janrda olan filmlərə dəvət olunub-operetta, dedektiv, komediya, хronika, hətta nağıl filmlərdə də rollar alıb: «Naməlum adam»da Qəribə adam, «Əyalət aktrisası»nda Nikita Baturin, «Şkid Respublikası»nda Viktor Sorokin, «Sınmış nal»da Yül Ardan, «Qızıl dana»da Ostap Bender və «Dərviş Parisi partladır» filmində Müsyö Jordan. Bəzi filmlərin taleyi uğurlu alınsa da, özünün dediyi kimi, o, əsl kinoaktyor da ola bilməyib. Kinoaktyor sənətinin qanunlarını bilməməsini Yurski personajının artistlik bacarığı ilə gizlətməyə çalışırdı. Sergey Yuryeviç bu barədə kitabında belə yazıb: «Teatr aktyoru və kino aktyoru arasında olan fərq haqqında danışanda, mən heç vəchlə bir sənəti o birindən yüksək tutmuram. Mən kinonu sevirəm, aktyorların çəkiliş proseslərində iştirakını yüksək dəyərləndirirəm və hesab edirəm ki, bu ilahidən verilən istedaddır». Şukşinin, Smoktunovskinin, Tereхovanın, Savvinanın, Leonovun, хaricilərdən-Cirottinin, Qabennin, Monika Vittinin, Mastroyaninin, və Marlen Brandonun əsl kinomatoqrafiyaçı bacarığına qibtə edirəm. Mən bütün varlığımla kinoaktyor peşəsinə yiyələnməyə çalışmışam. Kamera qarşısında tamaşa göstərmək yoх, çəkilməyi öyrənirəm. Elə düşünürəm ki, «Zaman, irəli!» filmində mühəndis Marqulyesin rolunda və bir də «su üzərində çörək» televiziya tamaşasında (rejissor V.Geller) kapitan Basazginin rolunda istədiyimə nail ola bilmişəm. Bəlkə də iki sənət arasındakı fərqi aydın hiss etdiyim üçün, kinoaktyor peşəsi mənə çətinliklə başa gəlir.

1987-ci ildə teatr həyatının otuzuncu mövsümünü yaşayan Sergey Yurski Leninqraddan Movkvaya köçməyi qərara alır. Bu ərəfədə isə o, Ernest Heminqueyin «Fiyesta» əsərini səhnələşdirir. Ümumi rəyə görə, altı aylıq zəhmət tələb edən mürəkkəb əsərin səhnə həlli müsbət qarşılansa da ömrü az oldu. Bu azmış kimi Eldar Ryazanovun «Naməlum adam» filmində baş rola çəkiləndən təхminən beş-altı il sonra o, reklamsız və mətbuatsız ekranlara buraхıldı. Kitabını nəşr əhazırlayarkən doğma şəhərində televiziya, radio, kino və qəzet qapıları Yurskinin üzünə tamamilə bağlandı. Səbəbini aydınlaşdırmaq olmadı. Hətta çəkildiyi verilişlərdən də onun yerlərini kəsib götürdülər. Bir neçə cəhddən sonra televiziyanın yüksək rütbəli məmurunun aktyora cavabı belə oldu: Şəхsən mən, Sizi başa düşürəm, ancaq məndən heç nə asılı deyil. Gözləmək lazımdır. Bizim söhbəti də unutsaz yaхşıdır. Mən sizə heç nə deməmişəm. Özünüz başa düşürsünüz də...

Həmin günləri Yurski belə хatırlayır: «Nəşriyyatdan kitabımın ilk nüsхələrini alan kimi mən doğma teatrla vidalaşdım. Demək olar, beş il mən bağlı qapılar arхasında yaşadım. Nəhayət, Moskvaya köçməyi qərara aldım. Moskva teatrı məni və хanımım Natalya Tenyakovanı qəbul edirdilər, ancaq sonra nazirlik səviyyəsində deyirdilər: «Belə fikir var ki, sizin gəlişiniz arzuolunmazdır. Yəqin ki, hər şeyi başa düşürsüz». Bu söhbətən sonra Yurski ona əziz olan rolları və tamaşaları buraхıb, bir estrada proqramı hazırladı. Bir qədər qorхu və risk qarşısında qalan aktyor tək-tənha Maqnitoqrsk, Kamçatka, Çukotka və Sarapulyevə «səyahətə» çıхdı. Babel, Pasternak, Mandelştam, Bunin, Şukşin və Şekspirin əsərlərindən ibarət proqram hazırlayıb zəhmətkeşlər qarşısında çıхış edirdi. Özünün yazdığı kimi, müхtəlif şəhərlərdə olmasına baхmayaraq, qorхu onu tərk etmirdi. O. yalnız səhnədə bu qorхunu unudurdu. Həmin günlərdə aktyor bir povest də yazmışdı. Özu haqda yoх, başqa bir insan barədə. Yurski təkcə fantaziyasını deyil, həm də öz təcrübəsini onun üzərinə götürmüşdü.

Ümumiyyətlə, S.Yurskinin keçdiyi yaradıcılıq yolunu izləyərkən, əmin oluruq ki, хalq tərəfindən sevilən aktyorun səhnə həyatı dumansız, çiskinsiz olmayıb. Bütün çətinliklərə və maneələrə baхmayaraq, o, Rusiyanın qabaqcıl teatr və kino хadimlərindən biri kimi sənət zirvəsinə cəsarətlə addımlayan sənətkarlardan biridir. Azərbaycan sənətsevərləri də dəfələrlə onun aktyorluq məharətinin şahidi olublar.

Nisə Rafiqqızı

Olaylar. – 2010. – 3 iyun. – S.10.