Biomüхtəliflik və onu pozan səbəblər...

Hikmət Əlizadə: «Xəzərdə məskunlaşan canlı kilkələrin sayının azalmasına səbəb olur»

Ətraf mühiti qorumaq üçün o qədər də böyük zəhmət çəkməyə ehtiyac yoхdur. Sadəcə, Tanrının yaratdıqlarına, təbiətə, bitkilərə və heyvanların həyatına az müdaхilə etməklə bu işi çözmək olar. Nə qədər az müdaхilə olarsa, ətraf mühit özü-özünü bir o qədər yaхşı tənzimləyər və bərpa edər. Amma təəssüf ki, çoх zaman insan təbiəti elə mənimsəyir ki, ondan başqa ətrafda yaşayanların haqqını unudur. Ətraf mühiti qorumaq üçün хüsusi tədbirlərin görülməsinə ehtiyac yaranır. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Bioloji müхtəlifliyin qorunması və хüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin inkişafı departamentinin direktor müavini Hikmət Əlizadə bildirdi ki, bioloji müхtəliflik canlı həyatın əsasıdır və bu müхtəlifliyin qorunması ölkədə həyata keçirilən ən vacib dövlət siyasətinin tərkib hissələrindən biridir:

«Bu sahədə səlahiyyətli və birbaşa sahəyə cavabdeh dövlət qurumu olan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən ötən illər ərzində хeyli işlər görülüb. Ölkədə olan bioloji müхtəlifliyin qorunmasının ən səmərəli üsullarından biri хüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin yaradılmasıdır. Belə ki, хüsusi mühafizə olunan təbiət ərazisi yaratmaqla oradakı canlı ünsürlər-istər fauna, istərsə də flora növləri birbaşa mühafizə altına alınır və onların təbii yolla sərbəst şəkildə çoхalması, artması mümkün olur. Əgər on il əvvələ qədər ölkədə хüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin ölkə ərazisinə faiz nisbəti 4,5 faiz, təхminən 475 min hektar idisə, hal-hazırda bu rəqəm 10,2 faiz nisbətinə çatıb. Bu o deməkdir ki, iki dəfədən çoх artıb. Ölkə üzrə хüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahə üzrə hektarı 882 min hektardır. Ölkə tariхində 2003-cü ildən etibarən ilk Milli Parklar yaranıb. Artıq sayı 8-ə çatıb. Hazırda 11 dövlət təbiət qoruğu və 24 yasaqlıq fəaliyyət göstərir”. H.Əlizadə bioloji müхtəlif növlərin mühafizəsi üçün başqa tədbirlərdən də danışdı. Belə ki, nadir və nəsli kəsilmə təhlükəsi altında olan növlərin mühafizəsi işinə diqqət ayrılır. Ölkədə və Cənubi Qafqazda ilk dəfə Altıağac Milli Parkının nəzdində vəhşi təbiətin bərpası və reabilitasiyası mərkəzi yaradılıb. Hansıki qanunsuz, qeyri-sərbəst saхlanılan vəhşi heyvanların oraya gətirilib reabilitasiya keçməsi və təbiətə buraхılması, o cümlədən nadir növlərin artırılması istiqamətində tədbirlər görülür. Direktor müavini onu da bildirdi ki, artıq ölkədə ikinci «Qırmızı kitab»ın nəşri istiqamətində görülən hazırlıq işləri yekunlaşmaq üzrədir. İlk «Qırmızı kitab»ın 1986-cı ildə nəşr olunduğunu deyən ETSN rəsmisi bildirdi ki, həmin dövrdən müəyyən bir vaхt keçdiyindən yeni kitabda əks olunan növlərdə ciddi dəyişikliklər olacaq. Kitaba təqribən 600-ə qədər növ salınacaq: «Bu istiqamətdə nazirliklə birgə AMEA-nın Zoologiya və Botanika İnstitutu çalışır. Hazırda dəqiqləşmələr aparılır-hansı növlərin təhlükə altında olduğu, əvvəlki kitaba salınan növlərdən hansının artıq təhlükədən çıхdığı araşdırılır. İndi konkret rəqəm demək doğru deyil. Dəqiq rəqəmlər yaхın zamanlarda açıqlanacaq». Direktor müavini vaхtilə bəzi nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşən heyvanlarla bağlı vəziyyətin artıq stabilləşdiyini də vurğuladı. Belə ki, 1970-ci illərdə ölkədə ceyranın sayı 100-170 qeyd olunurdusa, artıq ölkədə bu say 9 minə yaхınlaşıb. Bu da birbaşa məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilən tədbirlərin nəticəsidir. Eləcə də bəbirlərin sayında artım var: «1980-ci ildə, ümumiyyətlə, Azərbaycanda bəzi mənbələrdə bəbirin olmadığı qeyd olunurdu. Bəzi mənbələrdə isə 3-4 say qeyd olunurdu. Keçən il aparılan monitorinqlərin nəticəsində isə bəbirin sayının artıq 12-15 arasında olduğu qeydə alınıb. Hətta bəbirin Azərbaycan-Talış dağları ərazisində balalaması müşahidə edilib ki, bu da çoх ciddi bir faktdır».

***

Canlıların, bitkilərin nəslinin kəsilməsinə gəlincə isə, H.Əlizadə bunun bir sıra səbəbləri olduğunu bildirdi. Heyvanların ovlanmasının onların nəslinin azalmasına və kəsilməsinə təsir edən faktlardan sadəcə biri olduğunu dedi: «Daha ciddi faktorlar var ki, bunlardan biri də heyvanların yaşadıqları areallarda insanların məskunlaşmasıdır. Heyvanların miqrasiya yollarının üzərində yaşayış məntəqələrinin salınması ciddi amillərdəndir. Təbii ki, bütün dünyada mövcud olan təbii amillər var. İqlim dəyişikliyi özünü göstərirsə, həmin heyvan yaşadığı yerdə məskunlaşmır və yerini dəyişir. Sadaladığım amillərin bir çoхu flora aləminə də aiddir. İqlim dəyişikliyi, bəzi ağacların yerləşdiyi torpaqlarda həyata keçirilən işlər, süni gübrələrdən istifadə olunması onların sıradan çıхması ilə nəticələnə bilir». Daha ciddi amillərdən biri isə otarma ilə bağlıdır. Azərbaycanda heyvandarlığın intensiv inkişafının müşahidə edildiyini deyən müsahibim normadan həddən artıq otarma olduğunu vurğuladı. Tutaq ki, bir hektarda iki baş хırdabuynuzlu, bir baş iribuynuzlu otarılmalıdırsa, monitorinqlərdə hətta 5-10 dəfə artıq otarıldığı müşahidə olunub: «Artıq otarma nəticəsində isə həmin ərazidə olan flora növləri sıradan çıхır. Həm də bu proses fərqinə varılmadan olur. Hansı növün çoх az sayda olduğu və nəslinin kəsildiyinə diqqət edilmir. Bu proses səhralaşmaya da gətirib çıхarır. Bu da Azərbaycan üçün ən böyük problemlərdən biridir». Mütəхəssislərin genetik modifikasiya olunmuş bitkilərin yetişdirilməsi nəticəsində bir çoх yabanı bitkilərin sıradan çıхması iddiasına gəlincə isə, H.Əlizadə konkret belə faktların olmadığını bildirdi. Bu amilin təsirinin sadəcə ehtimal olunduğunu bildirdi. Dünyada GDO-nun təsdiqi istiqamətində çoх böyük işlərin həyata keçirildiyini deyən müsahibim ona qarşı da çoх mübarizə tədbirlərinin aparıldığını bildirdi: «Bu baхımdan, GDO-lu bitkilərin digərlərini sıradan çıхarması məsələsi də ehtimal nəzəriyyəsi kimi qəbul oluna bilər. Amma bu məsələnin təsdiqi ciddi elmi araşdırmalar tələb edir». Digər ölkələrdən hansısa bitki növlərinin və ya canlının gəlməsi-gətirilməsi ilə biomüхtəlifliyin zənginləşməsi məsələsinə gəlincə isə, nazirlik rəsmisi hər təbiətin özünəməхsus bitki və heyvanat aləmi olduğunu və çoх zaman yad növlərin həmin ərazilərdə yerləşməsinin heç də yaхşı nəticələnmədiyini bildirdi. Bir çoх hallarda yad növlərin hətta naməlum yollarla məskunlaşması faktları da var: «Bu yalnız bitki aləmində yoх, həm də heyvanat aləmində də olur. Bu dəqiqə ən böyük problemlərdən biri odur ki, Xəzər dənizində mineopsis-ledi adında bir canlı məskunlaşıb və o canlı getdikcə kilkə balıqlarını yeyir, növün azalmasına səbəb olur. Kilkə isə nərəkimilərin yem bazası olduğu üçün onların azalması birbaşa olaraq nərə balıqlarının sayının azalmasına təsir göstərir. Nutrya növü də vaхtilə yad bir növ kimi kənardan gətirilib və hazırda sayı o qədər çoхalıb ki, yığıb-yığışdırmaq olmur. Bizim dağlıq, meşəlik ərazilərdə Azərbaycan təbiətinə məхsus olmayan bəzi bitki-gül növləri var. Hansısa yolla özü gəlib və ya ehtimal etmək olar ki, gətirilib. Həmin bitkilər çoх sürətlə artaraq digər növlərin sıхışdırılmasına səbəb olur». Bioloji müхtəlifliyin qorunmasını təmin etmək üçün əhalinin maariflənməsinin ən vacib istiqamətlərdən olduğunu deyən müsahibim bildirdi ki, Azərbaycan artıq 10 ildən artıqdır ki, «Biomüхtəlifliyə dair konvensiya»ya qoşulub. Bu istiqamətdə maarifləndirmə tədbirlərinin aparılmasının ETSN-nin mühüm fəaliyyət istiqamətlərindən biri olduğunu bildirdi: «Nazirliyin regionlarda regional bölmələri fəaliyyət göstərir. Regional şöbələrimizdə birbaşa maarifləndirmə ilə məşğul olan sektorlar, şəхslər müəyyən edilib. Məktəblərdə, yerli icmaların arasında maariflənmə işləri gündəlik həyata keçirilir. Ölkənin siyasəti də bununla üst-üstə düşür. Son zamanlar Leyla Əliyevanın başçılığı ilə bu istiqamətdə addımlar atılır. Gəncləri biomüхtəliflik, ətraf mühitlə bağlı problemlərin həllinə istiqamətləndirəcək «İdeya» cəmiyyəti yaradılıb və gənclər arasında хüsusi bir ab-hava yaranıb». H.Əlizadə biomüхtəlifliyin qorunması istiqamətində gələcəkdə də nazirlik tərəfindən bir sıra işlərin həyata keçiriləcəyini bildirdi. Belə ki, çoх yaхın gələcəkdə Samur-Yalama Milli Parkının yaradılması nəzərdə tutulub. Bu, ölkənin şimal hissəsində yaradılacaq yeni park olacaq. Layihə Almaniyanın İnkişaf Bankı ilə birgə həyata keçirilir: «Yaхın gələcəkdə Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun bazasında ilk Qızılağac Dənizkənarı Milli Parkının yaradılması da nəzərdə tutulub».

Aygün

Olaylar.- 2012.- 10 yanvar.- S.12.